Το Μουσείο Υδροκίνησης της Δημητσάνας είναι υπαίθριο, πρότυπο και μοναδικό στα Βαλκάνια. Βρίσκεται έξω από τη Δημητσάνα Αρκαδίας, στις πλαγιές του ξακουστού Λούσιου, στην τοποθεσία Κεφαλάρι του Αϊ-Γιάννη. Η περιοχή, η οποία είναι πλούσια σε βλάστηση και νερό, τροφοδοτούσε 14 μπαρουτόμυλους και πολλά βυρσοδεψεία. Οι ανάγκες για μπαρούτι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης καλύπτονταν κατά αποκλειστικότητα από τους μπαρουτόμυλους της περιοχής. Ο Κολοκοτρώνης συγκεκριμένα έλεγε «Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημητσάνα».
Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης λειτουργεί σήμερα από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. Σε μια έκταση περίπου ενός στρέμματος έχει γίνει αποκατάσταση του συνόλου των εγκαταστάσεων και υδροκίνητων μηχανισμών, με σκοπό την έκθεσή τους στο ευρύ κοινό. Στόχος της έκθεσης αυτής είναι η παρουσίαση της τεχνικής που χρησιμοποιεί το νερό ως κύρια πηγή ενέργειας για την παραγωγή προϊόντων. Κάθε ένα από τα αναπαλαιωμένα κτήρια έχει μια θεματική ενότητα.
Στο πρώτο κτήριο συναντάμε μια νεροτριβή και έναν αλευρόμυλο. Στην περιοχή της Δημητσάνας, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, υπήρχαν περίπου 20 νεροτριβές, που χρησιμοποιούνταν για να πλένονται τα υφαντά. Η νεροτριβή ήταν τέχνη για την εποχή εκείνη και καλύτερος μάστορας θεωρείτο αυτός που ήξερε πόσο χρόνο πρέπει να αφήσει το ύφασμα στο νερό. Στον αναπαλαιωμένο αλευρόμυλο, ο επισκέπτης μπορεί να ρίξει σπόρους καλαμποκιού και να παρακολουθήσει τον τρόπο άλεσης και παρασκευής αλευριού, ενώ δίπλα το δωμάτιο με το τζάκι αποτελούσε τη μόνιμη κατοικία του αλευρά και της οικογένειάς του.
Τα δέρματα και το μπαρούτι
Η περιοχή έξω από τον μύλο, η οποία ήταν προστατευμένη με στέγαστρο, χρησίμευε για την προστασία του ρακοκάζανου, που στηνόταν εκεί για την παραγωγή του τσίπουρου.
Απέναντι υπάρχει ακόμα ένα διώροφο σπίτι, που ήταν η κατοικία του βυρσοδέψη, ενώ ο χώρος που σήμερα φιλοξενεί το κυλικείο του μουσείου ζεσταινόταν με τζάκι. Το σπιτικό έκθεμα του βυρσοδεψείου βρίσκεται χαμηλότερα και είναι χωρισμένο σε επίπεδα.
Το πρώτο επίπεδο περιγράφει το αρχικό στάδιο επεξεργασίας του δέρματος με νερό και ασβέστη.
Στο δεύτερο επίπεδο βρίσκονται οι γούρνες για τη δέψη.
Στο τρίτο επίπεδο, ο χώρος είναι ευάερος γιατί χρησίμευε για το στέγνωμα των δερμάτων, ενώ στο τελευταίο επίπεδο κυριαρχεί το φως για τις εργασίες της μετάδεσης. Το λιθόστρωτο μονοπάτι οδηγεί σε μια δεξαμενή και καταλήγει στον φημισμένο μπαρουτόμυλο. Εκεί το νερό περιστρέφεται γύρω από άξονα κινώντας παλινδρομικά ράβδους, οι οποίες συνθλίβουν τις πρώτες ύλες του μπαρουτιού. Εξάλλου, η Δημητσάνα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας συνέλεγε το ακάθαρτο νίτρο (μπαρούτι) και το έδινε στους Τούρκους αντί φόρου. Η ιστορία αυτή του μπαρουτιού αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της παράδοσης της περιοχής και αφηγείται από γενιά σε γενιά.
Αυτή την τεχνική παρασκευής μπαρουτιού έχει ως σκοπό να αναδείξει το υπαίθριο μουσείο, η οποία θεωρείται πρωτοποριακή για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς η παραγωγή μπαρουτιού στην Ευρώπη δεν υπήρχε από τον 18ο αιώνα. Μετά την επίσκεψη στο μουσείο, ο επισκέπτης μπορεί να συνεχίσει την περιήγησή του στα μονοπάτια του Λούσιου ποταμού, κατεβαίνοντας στο Παλιοχώρι και φτάνοντας μέχρι τη μονή του Φιλοσόφου και του Προδρόμου και την Αρχαία Γορτύνα.
Πόλος έλξης για τους επισκέπτες
Το μουσείο αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για τους τουρίστες και έχει συμβάλει ουσιαστικά στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Είναι ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα του τόπου με εκατοντάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Είναι, επίσης, σημαντικός πόλος έλξης για τους μαθητές, καθώς συχνά διοργανώνονται και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στο εκπαιδευτικό υλικό συμπεριλαμβάνονται δύο βιντεοταινίες και πληροφορίες σε έντυπη μορφή. Στην πρώτη βιντεοταινία παρουσιάζεται η προβιομηχανική επεξεργασία των δερμάτων στην περιοχή της Άμφισσας, ενώ στη δεύτερη η παραγωγή του μπαρουτιού στη Δημητσάνα. Στα έντυπα είναι διαθέσιμος ο οδηγός του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης, ο πολιτιστικός χάρτης Αρκαδίας, «Η υδροκίνηση στην προβιομηχανική Ελλάδα», «Η προβιομηχανική βυρσοδεψία στην Άμφισσα» και το έντυπο «Μπαρούτη, μπαρουτόμυλοι και ο αγώνας του ’21», διάφορες αφίσες και άρτιο πληροφοριακό υλικό.
Το ωράριο λειτουργίας του μουσείου είναι:
Από 1 Μαρτίου έως 15 Οκτωβρίου:
Καθημερινά 10.00 – 18.00 (εκτός Τρίτης)
Από 16 Οκτωβρίου έως 28 Φεβρουαρίου:
Καθημερινά 10.00 – 17.00 (εκτός Τρίτης)
Κλειστό: Κάθε Τρίτη, 1η Ιανουαρίου, Μεγάλη Παρασκευή (έως τις 12.00), Κυριακή του Πάσχα, 1η Μαϊου, 7 Ιουλίου (εορτή πολιούχου), 15 Αυγούστου, 25 και 26 Δεκεμβρίου.
