Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη συνολικότερα, βρίσκονται σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο. Αναζητούν τον επιχειρηματικό βηματισμό τους αντιμετωπίζοντας:
- από τη μία πλευρά, ενδογενή, «υπαρξιακής» φύσης, ζητήματα (απόδειξη της χρησιμότητας του θεσμού στη σημερινή συγκυρία, βελτίωση της δημόσιας εικόνας τους, παθογένειες του μακρινού και πρόσφατου παρελθόντος), ενώ
- από την άλλη πλευρά, καλούνται να ανταποκριθούν στις μεγάλες προκλήσεις της εποχής, όπως αυτές ορίζονται από τις συνθήκες που διαμορφώνονται για τον γεωργικό και αγροδιατροφικό τομέα στη διεθνή και ευρωπαϊκή σκηνή.
Η διαμόρφωση ενός νέου στρατηγικού προσανατολισμού των ελληνικών αγροτικών συνεταιρισμών με άξονα προσέγγισης το συγκριτικό πλεονέκτημα που παρουσιάζει το συνεταιριστικό μοντέλο ως προς την αξιοποίηση της τεχνολογικής καινοτομίας, προκειμένου να απαντηθούν οι μεγάλες προκλήσεις της εποχής και να διασφαλιστούν οφέλη τόσο για τους ίδιους τους αγρότες, όσο και για την οικονομία και την κοινωνία συνολικότερα.
Μέσω αυτού του άξονα προσέγγισης μπορεί εμμέσως να επιτευχθεί και η αποτελεσματικότερη υπέρβαση των ενδογενών ζητημάτων και παθογενειών του αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος.
Η αναγκαιότητα του στρατηγικού επαναπροσανατολισμού των αγροτικών συνεταιρισμών έρχεται σε μια κρίσιμη διεθνή συγκυρία. Τώρα περισσότερο από ποτέ στο προσκήνιο είναι μεγάλες διεθνείς προκλήσεις για τον γεωργικό και αγροδιατροφικό τομέα:
- Ενίσχυση της παραγωγικότητας. H γεωργία και ο αγροδιατροφικός τομέας θα πρέπει να αυξήσουν την παραγωγή, τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση στα τρόφιμα τα επόμενα χρόνια, προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός συνεχώς αυξανόμενου και προοδευτικά πιο αστικοποιημένου παγκόσμιου πληθυσμού.
- Η ενίσχυση της βιωσιμότητας στην εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων και μη-διατροφικών προϊόντων (βιοοικονομία). Η ανάγκη διασφάλισης της βιωσιμότητας έχει τρεις πτυχές:
– την περιβαλλοντική (ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων, μείωση των αποβλήτων, μετριασμός της κλιματικής αλλαγής),
– την οικονομική (ανταγωνιστικότητα, επιχειρηματικά μοντέλα/ κίνητρα/ συμπεριφορές, ιχνηλασιμότητα, διαφάνεια και ισορροπία στην εφοδιαστική αλυσίδα, δίκαιη κατανομή της προστιθέμενης αξίας και του εισοδήματος κατά μήκος της αλυσίδας, αντίκτυπος στις τοπικές κοινωνίες),
– την κοινωνική (συμβολή στην ποιότητα ζωής, τη δημόσια υγεία, τον πολιτισμό κ.λπ.).
Τόσο η διεθνής όσο και η ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα συγκλίνουν στην άποψη ότι ο ρόλος των Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) θα είναι καταλυτικός για την αποτελεσματική ανταπόκριση του γεωργικού και αγροδιατροφικού τομέα στις παραπάνω κορυφαίες προκλήσεις.
Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Έκθεσης Expo Milano, ο διεθνής συνεταιριστικός τραπεζικός όμιλος ολλανδικών συμφερόντων Rabobank παρουσίασε μελέτη, σύμφωνα με την οποία η χρήση των ΤΠΕ θα μπορούσε να συμβάλει στην αύξηση της αξίας κατά 10 δισ. δολάρια ετησίως και της απόδοσης κατά 5% για τις επτά σημαντικότερες καλλιέργειες που παράγονται στον κόσμο (καλαμπόκι, σόγια, σιτάρι, βαμβάκι, ελαιοκράμβη, κριθάρι και ηλίανθος). Η πραγματική αξία αναμένεται να είναι υψηλότερη, αν ληφθούν υπόψη τα οφέλη σε μικρότερες καλλιέργειες υψηλής αξίας, όπως το ζαχαροκάλαμο, οι πατάτες, τα ζαχαρότευτλα, καθώς και τα φρούτα και τα λαχανικά. Ο κλάδος της κτηνοτροφίας αναμένεται, σύμφωνα με τους αναλυτές της Rabobank, να έχει παρόμοια οφέλη.
Παράλληλα όμως με την καταλυτική συμβολή τους στην αύξηση της παραγωγικότητας, οι ΤΠΕ μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά και στην ενίσχυση της βιωσιμότητας των γεωργικών και αγροδιατροφικών συστημάτων, τόσο όσον αφορά την περιβαλλοντική όσο και την οικονομική και κοινωνική τους διάσταση.
Παράλληλα, οι ΤΠΕ κατέχουν έναν ρόλο-κλειδί στην καλύτερη διασύνδεση μεταξύ έρευνας-καινοτομίας-πρωτογενούς παραγωγής, λειτουργώντας ως καταλύτης για τη συστηματικότερη οργάνωση και διάχυση της γνώσης που είναι απαραίτητη, προκειμένου οι συντελεστές του γεωργικού και αγροδιατροφικού τομέα να πραγματοποιήσουν το ποσοτικό άλμα της παραγωγικότητας σε συνδυασμό με το ποιοτικό της βιωσιμότητας.
Η ψηφιακή επανάσταση είναι εδώ και η θετική συμβολή της στην αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων για τον γεωργικό και αγροδιατροφικό τομέα είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά όχι και δεδομένη. Ο πρωτογενής τομέας θα κληθεί να προσαρμοστεί επενδυτικά και επιχειρηματικά και είναι γεγονός ότι οι μεγάλες γεωργικές επιχειρήσεις, που συναντούμε στις ΗΠΑ, στη Νότια Αμερική ή στην Αυστραλία, διαθέτουν ένα αδιαμφισβήτητο συγκριτικό πλεονέκτημα.
Οι μεσαίου και μικρού μεγέθους γεωργικές εκμεταλλεύσεις της ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξουν τα μέσα για να αποκτήσουν πρόσβαση στην απαιτούμενη τεχνολογία και σε αυτή την προσπάθεια αναμένεται να αντιμετωπίσουν σημαντικές ανταγωνιστικές πιέσεις. Θα πρέπει είτε να κλιμακώσουν οι ίδιες τις δραστηριότητές τους είτε να γίνουν μέλη μίας ευρύτερης συμμαχίας για την ανταλλαγή δεδομένων, τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Οι δυνατότητες σύναψης συμμαχιών είναι δύο:
- είτε με τους προμηθευτές τους (εταιρείες σπόρων, λιπασμάτων, φυτοπροστατευτικών προϊόντων κ.λπ.),
- είτε με τους άλλους αγρότες.
Να σημειωθεί ότι οι μεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στους τομείς των αγροτικών εισροών έχουν ήδη σχεδιάσει και υλοποιούν το πέρασμά τους στην ψηφιακή εποχή, αξιοποιώντας δεδομένα που συλλέγουν από τους αγρότες, προκειμένου να τους παρέχουν τεχνολογικά προϊόντα και λύσεις ανάλογα με τις ανάγκες τους. Η δυνητική «εξάρτηση» των αγροτών από τις εταιρείες αυτές, και σε ό,τι αφορά την πρόσβασή τους στην τεχνολογία, αποτελεί μία ιδιαίτερα αρνητική προοπτική.
Οι συνεταιρισμοί σήμερα έχουν τη μεγάλη ευκαιρία, αλλά και ευθύνη να αναλάβουν την πρωτοβουλία και να βοηθήσουν τα μέλη τους να συμμετέχουν σε μία σύγχρονη γεωργία έντασης δεδομένων. Αποτελούν το προφανές πλαίσιο που μπορεί να βοηθήσει τόσο στη συγκέντρωση των δεδομένων, όσο και στο μοίρασμα του κόστους και της εμπειρογνωμοσύνης.
Στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας συνεταιριστικής βάσης δεδομένων που να ανήκει στους αγρότες και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη συμβουλευτικής και βοηθητικών προϊόντων για τις δραστηριότητές τους.
Από την παραπάνω σύντομη ανάλυση είναι προφανές ότι οι ελληνικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί βρίσκονται μπροστά σε μία μεγάλη ευκαιρία και μία μεγάλη ευθύνη: Να καθοδηγήσουν τις εξελίξεις και να δείξουν τον δρόμο για το πώς μπορούν να απαντηθούν αποτελεσματικά και ολιστικά οι μεγάλες σύγχρονες προκλήσεις του γεωργικού και αγροδιατροφικού τομέα, διασφαλίζοντας, δηλαδή, οφέλη και για τους ίδιους τους αγρότες και για την οικονομία και για την κοινωνία συνολικότερα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της στροφής τους στην τεχνολογική καινοτομία.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, προς το παρόν, οι συζητήσεις στην ΕΕ για το ενδεδειγμένο επιχειρηματικό μοντέλο αξιοποίησης της τεχνολογίας προς όφελος των ίδιων των γεωργών, της οικονομίας και της κοινωνίας βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο. Σε αυτό το ευρωπαϊκό περιβάλλον, το μοντέλο της GAIA Επιχειρείν έχει αναδειχθεί σε πρότυπο και οδηγεί τις εξελίξεις.
του Φώτη Χατζηπαπαδόπουλου,
μέλους του ΔΣ της GAIA Επιχειρείν
