1 στους 2 χρήστες φυτοφαρμάκων δεν κατέχει την υποχρεωτική κατάρτιση

Παρά τις όποιες βελτιώσεις, η κατάσταση που επικρατεί στην εκπαίδευση όσων χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα, γύρω από τα μέτρα ασφάλειας του χρήστη, την προστασία περιβάλλοντος, είναι ιδιαίτερα προβληματική. Σε αυτά τα συμπεράσματα οδηγούν τα –έστω και ελλιπή– δεδομένα της ετήσιας έρευνας του ΥΠΑΑΤ για το έτος 2016.

1 στους 2 χρήστες φυτοφαρμάκων δεν κατέχει την υποχρεωτική κατάρτιση

Το κανονιστικό και εθνικό πλαίσιο που διέπει τα φυτοφάρμακα αφορά δύο μεγάλες κατηγορίες θεμάτων. Αφενός τη διαδικασία αδειοδότησης και εμπορίας των προϊόντων αυτών, αφετέρου τη λεγόμενη ορθολογική τους χρήση. Ειδικά για το δεύτερο, κάθε χώρα-μέλος υποχρεούται να υλοποιεί συγκεκριμένες ενέργειες, στο πλαίσιο ενός πολυετούς «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ορθολογική Χρήση των Γεωργικών Φαρμάκων».

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο διέπεται από τη λογική ότι οι δράσεις αυτές θα οδηγήσουν και στη μείωση της χρήσης των φυτοφαρμάκων. Αν και η πτυχή αυτή δεν είναι ιδιαίτερα διακριτή στο Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο, έχουν τεθεί κάποιοι ποσοτικοί μετρήσιμοι στόχοι, βάσει των οποίων αξιολογούνται οι επιδόσεις κάθε χώρας.

Οι μετρήσεις αυτές πρέπει να στηρίζονται σε κάποια αντικειμενικά δεδομένα, όπως στην ηλεκτρονική καταγραφή της λιανικής πώλησης φυτοφαρμάκων, στα στοιχεία του Μητρώου Βιομηχανιών, στα δεδομένα του Κέντρου Δηλητηριάσεων, αλλά και σε πηγές που κρίνει πρόσφορες η Εθνική Αρχή, δηλαδή το ΥΠΑΑΤ.

Από τις παραπάνω πηγές στατιστικών στοιχείων, οι δύο πρώτες εμφανίζονται, μάλλον, ελλιπείς και ανέτοιμες. Στην περίπτωση της τρίτης πηγής, δηλαδή των περιπτώσεων δηλητηριάσεων, η εικόνα είναι συγκεχυμένη. Το ΥΠΑΑΤ παραθέτει στοιχεία 387 δηλητηριάσεων για το τελευταίο διαθέσιμο έτος 2014, με τάσεις μείωσής τους σε σχέση με τα προηγούμενα έτη.

Αντίθετα, το Κέντρο Δηλητηριάσεων, που αποτελεί την αρμόδια εθνική αρχή και λειτουργεί στο ΓΠΝ Αθηνών «Παν. και Αγλ. Κυριακού», δίνει μία διαφορετική εικόνα. Όπως προκύπτει από το σχετικό πίνακα, οι δηλητηριάσεις από γεωργικά φάρμακα ανήλθαν το 2014 σε 2.051.

Πίνακας: Δηλητηριάσεις από γεωργικά φάρμακα το 2014

Είδος

Αρ. Περιπτώσεων

Οργανοφωσφορικά

106

Καρβαμιδικά

6

Πυρεθίνες

285

Εντομοκτόνα άλλα

395

Ποντικοφάρμακα

227

Παρακουάτ

5

Diquat

0

Ζιζανιοκτόνα άλλα (εκτός παρακουάτ & Diquat)

85

Λιπάσματα

94

Διάφορα

848

Σύνολο

2.051

Πηγή: Κέντρο Δηλητηριάσεων

Η επίσημη εξήγηση για τη μεγάλη απόκλιση των στοιχείων του Κέντρου Δηλητηριάσεων σε σχέση με τα στοιχεία του ΥΠΑΑΤ, είναι ότι τα στοιχεία του Κέντρου περιλαμβάνουν γεωργικές, αλλά και οικιακές περιπτώσεις, καθώς, επίσης, ότι περιλαμβάνουν και τις περιπτώσεις ποντικοφαρμάκων και λιπασμάτων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η απόκλιση των στοιχείων παραμένει σημαντική.

Όπως τόνισε η διευθύντρια του Κέντρου, κα. Νέου, μιλώντας στην «ΥΧ», οι δηλητηριάσεις από γεωργικά φάρμακα ανέρχονται στο 7% των συνολικών περιπτώσεων. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, καθώς μικρές ποσότητες, προκαλούν βαριά ή θανατηφόρα δηλητηρίαση. Αρκετά συμβάντα οφείλονται στη μειωμένη προστασία που τηρούν οι αγρότες είτε από άγνοια είτε από υποτίμηση των κινδύνων. Η κα Νέου τόνισε, επίσης, ότι με βάση τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου, τα κρούσματα δηλητηρίασης από φυτοφάρμακα αυξάνονται με ρυθμούς 4-5% το έτος, ενώ συνεχίζει να υφίσταται το φαινόμενο της διακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων. Το παρακουάτ, για παράδειγμα, δηλητηριάσεις από το οποίο εμφανίζονται και στα στοιχεία του πίνακα, είναι ένα ζιζανιοκτόνο η κυκλοφορία του οποίου έχει απαγορευτεί από το 2007 και κυκλοφορεί λαθραία.

Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2016

Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω και να εμφανιστεί ότι το Εθνικό Σχέδιο Δράσης βασίζεται σε επαρκή στατιστικά δεδομένα, η αρμόδια εθνική αρχή του ΥΠΑΑΤ και οι αρχές των περιφερειακών ενοτήτων, διεξάγουν ετήσιες έρευνες. Η πιο πρόσφατη αφορά τη συλλογή δεδομένων το 2016 σε δείγμα 3.190 αγοραστών φαρμάκων σε όλες τις περιοχές της χώρας, και τα βασικά στοιχεία που προκύπτουν είναι τα εξής:

Αντιπροσωπευτικότητα δείγματος

Καταρχήν, το δείγμα που έχει επιλεγεί να απαντήσει σε ένα ενιαίο ερωτηματολόγιο, δεν είναι τυχαίο. Για παράδειγμα, το 1/3 περίπου των ερωτηθέντων είναι νέοι αγρότες, ενώ το 55% περίπου είναι απόφοιτοι λυκείου, ΤΕΙ ή ΑΕΙ. Συνεπώς, όσοι έλαβαν μέρος στην έρευνα έχουν περισσότερες γνώσεις και ικανότητες να προσαρμοστούν, σε σύγκριση με τον μέσο γεωργό.

Πιστοποίηση γνώσεων: Σοβαρή υστέρηση

Ο βαθμός γνώσης της ορθολογικής χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και η αποτίμησή του αποτελεί βασικό πυλώνα της ισχύουσας νομοθεσίας. Με βάση το Εθνικό Σχέδιο, κάθε χρήστης γεωργικών φαρμάκων όφειλε να κατέχει το σχετικό πιστοποιητικό γνώσεων το αργότερο έως τις 26 Νοεμβρίου 2015. Ωστόσο, όπως απεικονίζονται στο Διάγραμμα 1, ένας στους δύο ερωτηθέντες επαγγελματίες χρήστες γεωργικών φαρμάκων, δεν κατέχει πιστοποιητικό των απαραίτητων γνώσεων, τη στιγμή, μάλιστα, που οι ερωτηθέντες είναι νεότεροι και –σαφώς– πιο μορφωμένοι από τον μέσο γεωργό.

Διάγραμμα 1. Κατέχετε πιστοποιητικό γνώσεων ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων;

1 στους 2 χρήστες φυτοφαρμάκων δεν κατέχει την υποχρεωτική κατάρτιση

Εάν ληφθούν υπόψη και οι καταγγελίες που έχουν γίνει κατά καιρούς για την αξιοπιστία της διαγωνιστικής διαδικασίας και της κατάρτισης που σχετίζεται με αυτή, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η πλειοψηφία όσων χρησιμοποιούν τα φυτοφάρμακα αγνοεί την ορθή χρήση τους.

Η χρήση των γεωργικών φαρμάκων: καταλυτικός ο ρόλος του γεωπονικού καταστήματος

Οκτώ από τις ερωτήσεις της έρευνας σχετίζονται με ζητήματα της χρήσης του φυτοπροστατευτικού προϊόντος. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον γεωργό να επιλέξει ένα φυτοπροστατευτικό προϊόν απεικονίζεται στο Διάγραμμα 2. Παρά την εμφανιζόμενη βελτίωση την τελευταία διετία, έξι στους δέκα ερωτηθέντες αποφασίζουν για τη χρήση ενός φαρμάκου με βάση την άποψη του γεωτεχνικού του καταστήματος εμπορίας γεωργικών φαρμάκων.

Διάγραμμα 2. Πώς λαμβάνετε απόφαση για να χρησιμοποιήσετε γεωργικό φάρμακο;

1 στους 2 χρήστες φυτοφαρμάκων δεν κατέχει την υποχρεωτική κατάρτιση

Η εικόνα αυτή, εγείρει σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με το βαθμό των ορθολογικών επιλογών, την ισόρροπη πληροφόρηση για προληπτικά μέτρα, τη δυνατότητα μη χημικής προστασίας του αγρού, θέματα που αναδεικνύονται και στο πόρισμα του ΥΠΑΑΤ. Τα δεδομένα αυτά, όπως βέβαια και το γεγονός ότι ένας στους δέκα χρήστες αποφασίζει μόνος του και εμπειρικά, δείχνουν, επίσης, τα μεγάλα κενά που υφίστανται στην παροχή συμβουλών είτε από δημόσιες δομές είτε –ασφαλώς– από φορείς των ίδιων των αγροτών.

Από την ίδια ενότητα ερωτήσεων, αξίζει να αναφερθούν, ακόμη, στοιχεία όπως ότι ένας στους τέσσερις ερωτώμενους έχει δει απλώς ή και έχει χρησιμοποιήσει παράνομα σκευάσματα, ένας στους δέκα δεν διαβάζει ή δεν κατανοεί τις ετικέτες των φαρμάκων, ένας στους πέντε δεν ακολουθεί πάντα ή ποτέ τη συνιστώμενη δοσολογία, ενώ ένας στους δέκα δεν τηρεί τον χρόνο μεταξύ τελευταίας εφαρμογής και συγκομιδής και, τέλος, ένα παρόμοιο ποσοστό χρησιμοποιεί το σκεύασμα σε καλλιέργειες που δεν αναφέρονται στην ετικέτα.

Ασφάλεια του χρήστη

Τα στοιχεία που αποτυπώνονται για τα μέτρα που λαμβάνει ο χρήστης για την ασφάλειά του, παρουσιάζουν μια –μάλλον– ιδανική και μη ρεαλιστική εικόνα. Για παράδειγμα, επτά στους δέκα χρήστες εμφανίζονται να φορούν όλα τα μέσα ατομικής προστασίας, ακόμη κι αν πολλοί από αυτούς εμφανίζονται να δηλώνουν –λανθασμένα– ότι τα χρησιμοποιούν μόνο όταν το σκεύασμα κρίνουν ότι είναι δηλητήριο ή κατά τη διάρκεια της εφαρμογής και όχι πριν την προετοιμασία, όταν το φάρμακο είναι πυκνό και πιο επικίνδυνο.

Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν το κοινό που ρωτήθηκε είναι συγκριτικά νεότερο και πιο μορφωμένο, η παραπάνω εικόνα υποβαθμίζει το πραγματικό πρόβλημα.

Προστασία περιβάλλοντος

Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι απαντήσεις για τον τρόπο διαχείρισης του ψεκαστικού υγρού που περισσεύει, καθώς και για την απόρριψη των κενών συσκευασιών.

Όπως απεικονίζεται στο διάγραμμα 3, ένας στους τρεις, περίπου, χρήστες αποδέχεται, ουσιαστικά, ότι παρανομεί και δηλώνει ότι αδειάζει το υγρό που περισσεύει στην άκρη του χωραφιού, ή το διαχειρίζεται με άλλον τρόπο.

Διάγραμμα 3. Πώς διαχειρίζεστε το ψεκαστικό υγρό που περισσεύει;

1 στους 2 χρήστες φυτοφαρμάκων δεν κατέχει την υποχρεωτική κατάρτιση

Σε ό, τι αφορά τη διαχείριση των συσκευασιών, λιγότεροι από ένας στους δέκα χρήστες συμμετέχουν σε προγράμματα συλλογής και ανακύκλωσης. Αντίθετα, δύο στους δέκα θάβουν ή καίνε τις συσκευασίες, πρακτική παράνομη και απαράδεκτη, ενώ οι υπόλοιποι χρήστες απορρίπτουν τις κενές συσκευασίες στους κοινούς κάδους απορριμμάτων.

Γίνεται προφανές από τα παραπάνω, ότι σημαντικό τμήμα των επαγγελματιών χρηστών φυτοφαρμάκων ακολουθεί λανθασμένες πρακτικές είτε από άγνοια είτε από υποβάθμιση των κινδύνων. Τα δεδομένα αυτά επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του χρήστη και του καταναλωτή, στο περιβάλλον, στην ανταγωνιστικότητα της παραγωγής. Η απόσταση που έχουν να διανύσουν οι αρμόδιες κεντρικές περιφερειακές αρχές, έως ότου ευαισθητοποιήσουν τους γεωργούς και παρουσιάσουν πιο αξιόπιστα στατιστικά δεδομένα στα οποία θα στηρίζονται οι δράσεις του Εθνικού Σχεδίου, είναι μεγάλη.