Με τη λήξη της καλοκαιρινής ραστώνης, τη ΔΕΘ ως επίκεντρο των οικονομικών αναζητήσεων για το πού πορεύεται –ή πρέπει να πορευθεί– η χώρα, την αφετηρία των διαδικασιών της τελευταίας(;) πριν τη μνημονιακή λήξη αξιολόγησης, τη συζήτηση για την ανάπτυξη (είδος-μοχλοί-μέσα) να κυριαρχεί στον δημόσιο πολιτικό λόγο, αλλά και υπό την σκιά των ενδιάμεσων συμπερασμάτων και πορισμάτων σχεδιασμού της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής που διατυπώνονται αυτή την εποχή στα ευρωπαϊκά σώματα και όργανα, η συζήτηση για την ελληνική γεωργία και το μέλλον της ξαναγίνεται επίκαιρη.
Δίχως να υπερβάλλουμε
Μια γεωργία στις μέρες μας, ακαθάριστης αξίας 10 δισ. ευρώ περίπου (πολλοί μιλούν για αφανή περίπου και πάνω από 15 δισ.), που συμβάλλει στο επίσημο ΑΕΠ μόνο κατά 3% (παρόλη τη συγκρίσιμη υπεροχή της με το ευρωπαϊκό δεδομένο 1,5%) και εμφανίζουσα εμπορικό έλλειμμα μισό δισ. καθαρό ή περίπου τριπλάσιο, αν συνυπολογίσεις τις υποστηρικτικές εισροές της, δεν τη λες και νύφη πολύφερνη για την ανάπτυξη.
Να μην την υποτιμούμε
Mια γεωργία, όμως, με καταγραφόμενες προοπτικές, υπό προϋποθέσεις, υπερδιπλασιασμού των ρυθμών ταχείας ανάπτυξης-συμβολής της στο ΑΕΠ έως και 7%, με προϋπολογιζόμενες περίπου 200.000 νέες θέσεις εργασίας, κατέχοντας ήδη το 17% του εξαγωγικού εμπορίου της χώρας, και απασχολώντας σήμερα το 12% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της, κάθε άλλο παρά αδιάφορα αντιμετωπίζεται.
Ας δούμε το ποτήρι μισογεμάτο
Ναι! Για λόγους «κοινωνικο-οικονομικής ισορροπίας» στην ανάπτυξη, πολιτισμικής διάσωσης και επιβίωσης του χωρικού προφίλ της υπαίθρου χώρας, εθνικής παράδοσης και ιστορικής συνέχειας, ανάγκης διασφάλισης διατροφικής επάρκειας της χώρας, δυναμικής στη συγκυρία που εμφανίζει ο συγκεκριμένος τομέας –γιατί τα δυνατά σημεία και πλεονεκτήματα ανάπτυξης υπερτερούν κατά πολύ των αδύνατων σημείων και μειονεκτημάτων του–, αλλά και κυρίως γιατί η χώρα έχει σήμερα ανάγκη άμεσης συσπείρωσης όλου του διαθέσιμου παραγωγικού της δυναμικού και ένταξής του σε μια τιτάνια εθνική προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης και ανόρθωσής της: Η άμεση υπεύθυνη συλλογική κυβερνητική ενασχόληση και υποβοήθηση ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα με ένα επεξεργασμένο αγροτικό σχέδιο, σαφείς και προσδιορισμένους μετρήσιμους στόχους, όραμα και εξειδικευμένο προσδιορισμό χρησιμοποιούμενων μέσων και πόρων, καθίσταται αναγκαία.
Όλοι οι εμπλεκόμενοι στον χώρο, αυταπόδεικτα, συμφωνούμε: Οι συντελεστές παραγωγής του γεωργικού τομέα στην ολότητά τους αυτήν τη στιγμή είναι οι πιο έτοιμοι και ώριμοι, με το λιγότερο κόστος, για παραγωγή άμεσων θεαματικών οικονομικών αποτελεσμάτων.
Μπορεί να υπάρξει συμφωνία και ομονόηση ευρύτερων δυνάμεων, αρχικά στις προδιαγραφές και στη συνέχεια στο ίδιο το περιεχόμενο ενός τέτοιου εθνικού αναπτυξιακού αγροτικού σχεδίου.
Ένα πραγματικά εθνικό και όχι κομματικό σχέδιο, για να πετύχει, απαιτείται να έχει μακροχρόνια στόχευση και να μην καλύπτει πρόσκαιρες ψηφοθηρικές ανάγκες προεκλογικού ακροατηρίου. Να μην εξαντλείται στο να διαμοιράζει απλά τους κοινοτικούς πόρους των ενισχύσεων και επιδοτήσεων, όσο και αν αυτό αποτελεί ζητούμενο στη σημερινή δύσκολη συγκυρία για τον αγροτικό χώρο, όπου οι πόροι αυτοί αγγίζουν ετήσια περίπου το 40% του γεωργικού εμφανούς ΑΕΠ ή το 30% του αφανούς. Αυτό το σχέδιο χρειάζεται, αφού προσδιορίσει τους τόπους παραγωγής τους, να επιλέξει τα προϊόντα αιχμής που μπορούν, ως προς το είδος, την εποχή εμφάνισής τους, την ποιότητά τους, τη θρεπτική τους αξία και την εμπορική τους υπεροχή, να κατακτήσουν δικαιωματικά την πρωτοκαθεδρία που τους ανήκει στις παγκόσμιες αγορές, προβλέποντας ταυτόχρονα τις αναγκαίες προς τούτο υποστηρικτικές ενέργειες και υποδομές. Πληθώρα σχετικών τεχνοκρατικών μελετών και αναλύσεων υπάρχουν διαθέσιμες προς τούτο. Απαιτούν όχι ένα σχέδιο εξαντλημένο στην εκ των υστέρων απλή προσαρμογή των όποιων επιλεξιμοτήτων της ΚΑΠ στον εθνικό χώρο, βαπτιζόμενο ως εκ τούτου εθνικό, αλλά ένα δομημένο ολοκληρωμένο παραγωγικό και προωθητικό σχέδιο, που κατά τη γνώμη μου, ενδεικτικά, στα χαρακτηριστικά του απαιτείται:
- Να έχει προβλέψει και να υποστηρίζεται από τους διαθέσιμους πόρους και τα αντίστοιχα και ανάλογα χρηματοδοτικά εργαλεία για την υποστήριξη εφαρμογής του.
- Να έχει πρόσημο. Αυτό της ισόρροπης, όσον αφορά την περιφερειακότητά της, διάστασης, και της δίκαιας ως προς τη διαμοίραση και διάχυση των ευεργετημάτων της. Αναγνωρίζοντας ως βασική αρχή ότι η παραγόμενη υπεραξία ανήκει και πρέπει να επιστρέφει πρωτίστως σε αυτόν που την παράγει. Να στηρίζεται στην Περιφερειακή Ανάπτυξη και να υλοποιείται από τους περιφερειακούς θεσμούς του κεντρικού κράτους, παραιτουμένου των «προνομίων του» και διατηρούντος τον επιτελικό-συντονιστικό του ρόλο. Με νέους θεσμούς και ισχυρές δομές. Με συμμετοχή των ίδιων των αγροτών.
- Να έχει σαφή στόχευση. Υποστηρίζοντας την εισαγωγή της επιχειρηματικότητας με σύγχρονους όρους στη γεωργία και διευκολύνοντας τα ιδιωτικά κεφάλαια που θέλουν να επενδύσουν στον γεωργικό τομέα, ταυτόχρονα να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργατο-αγροτών γης και να διασφαλίζει τα συμφέροντα των μικρομεσαίων αγροτών από τις συνθήκες του άνισου ανταγωνισμού, υποστηρίζοντας προτιμησιακά άμεσα και ευθέως τις όποιες συνεργατικές-συνεταιριστικές πρωτοβουλίες αυτοί αναπτύσσουν.
- Να αναπτύσσει ένα πλέγμα σύγχρονου πραγματικού προστατευτισμού, στον αντίποδα του κακώς σήμερα ως τέτοιου εννοούμενου, που προωθεί τον «ραγιαδισμό», την εγκατάλειψη της παραγωγικής διαδικασίας, την αποξένωση του υποκειμένου παραγωγής από το ίδιο το παραγόμενο προϊόν, μέσα από τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του συστήματος γεωργικής ασφάλισης, του αλληλέγγυου χαρακτήρα του. Με τη διασφάλιση συνέχισης μετά την καταστροφή της καλλιέργειας από παροχές του, που θα στηρίζονται σε μίνιμουμ εισφορές, αλλά και του δικαιώματος του γεωργού στην κεφαλαιακή με ανταποδοτικότητα ασφάλιση.
- Να εξασφαλίζει μιας τεράστιας κλίμακας κινητοποίηση των εμπλεκόμενων ανθρώπινων πόρων. Να προβλέπει θέση, ρόλο και κίνητρα για την επαναφορά στο πρόσωπο των υπαλλήλων του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης της έννοιας του πραγματικού αγροτικού λειτουργού στην υπηρεσία του αγρότη, της γεωργίας και της υπαίθρου. Να ψάχνει την καινοτομία, διατηρώντας και ενισχύοντας την Εφαρμοσμένη Αγροτική Έρευνα σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια και άλλους ερευνητικούς φορείς. Να φροντίζει τη διάχυση των αποτελεσμάτων της στη γεωργική πράξη. Να μεριμνά μέσω ενός μονίμου Εθνικού Συστήματος Συμβουλευτικής για την υποστήριξη, κατάρτιση και επανακατάρτιση των αγροτών, ιδιαίτερα σήμερα, που βρισκόμαστε στη μεταβατική εποχή αιχμής της αποτυπωμένης μαζικής ανανέωσης ηλικιακά του αγροτικού πληθυσμού, με τα θετικά και αρνητικά που αυτή κουβαλά. Να αξιοποιεί κυρίως για πιλοτικές-επιδεικτικές εφαρμογές τη σχολάζουσα μεγάλη γεωργική δημόσια περιουσία.
- Να αναδιοργανώνει τις δομές που εμπλέκονται με την αγροτική ανάπτυξη, με αιχμή την τόνωση του παραγωγικού τους προσανατολισμού, την εξωστρεφή λειτουργία τους και την κοινωνική τους ανταποδοτικότητα. Υπό το πρίσμα της αναγκαιότητας αναπτυξιακού συντονισμού, θα ήταν ίσως χρήσιμη η ιδέα ενός σφικτού υπερ-υπουργείου Ανάπτυξης, διακλαδισμένου στους παραγωγικούς τομείς (ανάμεσα σε αυτούς τη γεωργία), με περισσότερο προσανατολισμό στην αυξημένη αριθμητικά παρουσία ισχυρών διοικητικών στελεχών και λιγότερο πολιτικών, που ασφαλώς η παρουσία τους, ως αναντικατάστατη, θα εγγυάται την πολιτική εφαρμογή του όλου εγχειρήματος.
- Και όλα όσα από έναν δομημένο διάλογο αυτών των δυνάμεων προκύψουν….
Σε κάθε περίπτωση, το σχέδιο αυτό πρέπει να έχει εξασφαλισμένη την άμεση εποπτεία και στήριξη του εκάστοτε Πρωθυπουργικού Γραφείου και, κυρίως, διασφαλισμένο τον διυπουργικό συντονισμό στην εφαρμογή του.
Υπάρχουν σήμερα τέτοιες δυνάμεις να στηρίξουν ένα τέτοιο εγχείρημα;
Σαφώς και ΝΑΙ. Ορατές και ευκρινείς.
Παραγωγικά όλες. Εξαιρουμένων αυτών που «ασέλγησαν», που έβαλαν το δάκτυλο στο μέλι, που έβαλαν το προσωπικό όφελος πάνω από το συλλογικό συμφέρον, που ζημίωσαν και διέλυσαν το παραγωγικό συνεταιριστικό οικοδόμημα, που το αξιοποίησαν και το ξεστράτισαν από τον βασικό του σκοπό. Πρωτεργάτες θα μπορούσαν να είναι όλες εκείνες οι σημαντικές περιπτώσεις που σε συνθήκες κρίσης κράτησαν όρθιες οικονομικά παραγωγικές δομές και έδρασαν με εξωστρέφεια, δίνοντας τεράστια παραδείγματα καλών πρακτικών.
Κοινωνικά, όλοι όσοι δραστηριοποιούνται, πονούν τον αγροτικό χώρο, και είναι ώριμοι να στρατευθούν σε μια συμπεφωνημένη συλλογική προσπάθεια.
Πολιτικά, όλοι όσοι, ανεξαρτήτως προηγούμενης πορείας –με εξαίρεση τους μνημονιακούς φυσικούς αυτουργούς– σήμερα επιλέγουν να συγκρουστούν με τις εμμονικά νεοφιλελεύθερες ιδεοληπτικές πολιτικές της ιδιωτικοποίησης των πάντων, της κυριαρχίας των νόμων της αγοράς ανεξαρτήτως κοινωνικού κόστους, της απόλυτης εμπορευματοποίησης του τρόφιμου, της νομιμοποίησης των νόμων της ζούγκλας στις εργασιακές σχέσεις. Που θέλουν και υποστηρίζουν την προοπτική της χώρας σε μια κοινωνική Ευρώπη της ευημερίας των λαών της, της αλληλεγγύης και της Δημοκρατίας.
Κορμός όλων αυτών των δυνάμεων, σε αυτό το προοδευτικό-εκσυγχρονιστικό μέτωπο για μια φιλοπεριβαλλοντική κοινωνική γεωργία στη χώρα, δεν μπορούν παρά να είναι οι παραδοσιακά εκφραστές –με τα πάνω και τα κάτω τους– των μικροαστικών δυνάμεων της αγροτιάς: Η σημερινή κυβερνώσα και πέραν αυτής Αριστερά, συνεπικουρούμενη από δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας που αρνούνται τη συμπόρευση με το νεοφιλελεύθερο όχημα, συσπειρώνοντας μαζί τους δυνάμεις της προοδευτικής Κεντροδεξιάς. Χωρίς ηγεμονισμούς και μικροκομματικούς υπολογισμούς. Αυτό δηλαδή που σήμερα γίνεται σε επί μέρους συλλογικούς χώρους της παραγωγικής διαδικασίας μπορεί, αν κατάλληλα ενθαρρυνθεί, να γενικευθεί και να κυριαρχήσει. Είναι η μόνη ελπίδα!
