Αγιος Νικόλαος, Ιεράπετρα, Σητεία και Οροπέδιο Λασιθίου. Τμήματα του Νομού Λασιθίου, του ανατολικότερου και του λιγότερο κατοικημένου νομού της Κρήτης, ο οποίος όμως βρέχεται από το Κρητικό, το Καρπάθιο και το Λιβυκό Πέλαγος. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό και «ευλογημένο» κομμάτι γης, στο οποίο εδώ και εκατονταετίες καλλιεργήθηκαν και εξακολουθούν να καλλιεργούνται σπουδαία προϊόντα, που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο. Η πιο δυνατή καλλιέργεια δεν είναι άλλη από το ελαιόλαδο, το οποίο είναι φημισμένο για την ποιότητά του σε όλο το εύρος του νομού. Δεν είναι, άλλωστε, λίγα τα παγκόσμια βραβεία που έχουν αποσπάσει, όπως το Ελαιόλαδο Σητείας ή το Ελαιόλαδο Κριτσάς, τα οποία είναι μέχρι σήμερα γνωστά και στην τυποποιημένη μορφή τους φτάνουν μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου. Ξεχωριστή πορεία, όμως, καταγράφουν και τα κηπευτικά προϊόντα, κυρίως στην Ιεράπετρα, που είναι μια από τις μεγαλύτερες «αποθήκες» της χώρας.
Αποστολή: Κάλια Πετσαλάκη
Στον Νομό Λασιθίου, μια σειρά από καλλιέργειες δομούν και διαμορφώνουν ένα αγροδιατροφικό παζλ με τεράστιο ενδιαφέρον. Όπως όλοι οι νομοί της Κρήτης, η επαφή με τη θάλασσα, αλλά και το βουνό δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης πληθώρας προϊόντων. Ιδιαίτερα όμως σε αυτό το τμήμα της κρητικής γης, η ύπαρξη του Οροπεδίου Λασιθίου, που είναι το μεγαλύτερο οροπέδιο της Ευρώπης, κάνει τη γη ακόμη πιο συναρπαστική και τα προϊόντα της μοναδικά. Το ταξίδι στον Νομό Λασιθίου είναι ξεχωριστό και εκτείνεται σε 1.818 χιλιόμετρα, όπου παράγεται περίπου το 2% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας, ενώ είναι η έκτη παραγωγός περιοχή ελαιολάδου στην Ελλάδα, η έκτη στην παραγωγή πατάτας, με 5%, και η έβδομη στην παραγωγή ντομάτας.
Εκτός από το ελαιόλαδο, την αμπελοκαλλιέργεια και τα κηπευτικά, στον Νομό Λασιθίου είναι αναπτυγμένη και η κτηνοτροφία, γεγονός που έχει καλλιεργήσει μια δυναμική παρουσία γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ και η μελισσοκομία που βαδίζει γοργά προς τη θετική εξέλιξη του φακέλου για ΠΟΠ «Πευκοθυμαρόμελο» Κρήτης, δίνει μια άλλη προοπτική.
Βότανα, παραδοσιακά γλυκά και αρτοποιήματα και από την άλλη εξωτικά φυτά και εναλλακτικές καλλιέργειες δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια «παλέτα» καλλιεργειών που είτε έχουν κερδίσει ήδη είτε είναι έτοιμες να κερδίσουν τις αγορές, αναζητώντας καινοτόμες ιδέες. Αυτές δεν λείπουν από τους παραγωγούς της περιοχής, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια κατάφεραν να λειτουργήσουν με τέτοιον τρόπο που να δώσουν ώθηση στα προϊόντα τους.
Μια «βόλτα» στον Νομό Λασιθίου αρκεί για να δει κανείς από κοντά τη σπανιότητα των προϊόντων, αλλά και των ανθρώπων του, που μυρίζουν όπως η θάλασσα γύρω από τη Χιόνα, τον Κουρεμένο ή την Πλάκα της Ελούντας, είναι φιλόξενοι όπως το Οροπέδιο που γύρω του υψώνονται επιβλητικά τα Λασιθιώτικα Όρη, εργατικοί όπως η γη της Ιεράπετρας που παράγει ξεχωριστό «πλούτο» και, ταυτόχρονα, ονειροπόλοι ως απόγονοι του Βιτσέντζου Κορνάρου. Μια εμπειρία που θα σας μείνει αξέχαστη.
Τυριά όπως παλιά…. στο Οροπέδιο
Δώδεκα όλοι και όλοι είναι οι κάτοικοι στο Πινακιανό του Οροπεδίου Λασιθίου κι όμως φτάνοντας εκεί, νιώθεις από τη ζεστασιά των ανθρώπων, σα να βρίσκεσαι στο κέντρο του κόσμου. Η πέμπτη γενιά κτηνοτρόφων της οικογένειας Φαζού είναι ίσως από εκείνους που ποτέ δεν σκέφτηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο, συνεχίζοντας να ασχολούνται με την κτηνοτροφία, διατηρώντας ένα παραδοσιακό τυροκομείο στο οποίο φτιάχνουν τυριά τα οποία διαθέτουν επιλεκτικά, στην αγορά της Κρήτης, αλλά τα τελευταία χρόνια και σε καταστήματα τυροκομικών προϊόντων της Αθήνας.
«Φτιάχνουμε τα τυριά μας σε μια μικρή οικογενειακή μονάδα όπως μάθαμε από τους παππούδες μας, έχοντας αποφασίσει να επενδύσουμε στην ποιότητα και όχι την ποσότητα» λέει ο κ. Γιάννης Φαζός που ήδη έχει μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις του στα ανίψια του Ματθαίο, Ηρακλή και Κωνσταντίνο Χουρδάκη που είναι έτοιμοι να συνεχίσουν την παραγωγή.
Η μονάδα τους μετράει 500 αιγοπρόβατα που ανήκουν όπως εξηγεί ο κ. Φαζός στην παραδοσιακή ντόπια φυλή των κοκκινόματων και βόσκουν σε εκτάσεις που έχει η οικογένεια στο Οροπέδιο Λασιθίου, δίχως να τρέφονται με μεταλλαγμένες όπως εξηγεί.
«Αυτό είναι το μυστικό. Ότι κρατάμε τη γεύση και την ποιότητα. Άλλωστε από τα 250 κιλά πρόβειο γάλα την ημέρα, η ποσότητα των τυριών που φτιάχνουμε στο τυροκομείο μας, δεν είναι μεγάλη είναι όμως εξαιρετικής διατροφικής αξίας».
Το μεγάλο τους στοίχημα λένε με μια φωνή, δεν είναι άλλο από το να δημιουργήσουν ένα επισκέψιμο τυροκομείο, διατηρώντας παράλληλα τον ίδιο παραδοσιακό χαρακτήρα και την ίδια ποιότητα. Άλλωστε το συμπέρασμα αρκεί μία και μόνο δοκιμή για να το βγάλει κανείς.
Μέλι
Aπό το Σελάκανο στη Γαλλία!
Σε αυτήν την ιδιαίτερη πλευρά της Κρήτης παράγεται ένα ξεχωριστό προϊόν που δεν είναι άλλο από το μέλι, καθώς η ύπαρξη πευκοδασών στον νοτιοδυτικό τομέα του Όρους Δίκτη, με επίκεντρο το Σελάκανο, και περιφερειακά με τα πευκοδάση του Μεταξοχωρίου, της Σύμης, του Κρούστα, της Ανατολής και της Καλαμαύκας, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες.
O Nομός Λασιθίου διαθέτει 600-700 μελισσοκόμους, με 50.000 μελισσοσμήνη και παραγωγή που ξεπερνάει τους 750 τόνους ετησίως.
«Είναι μέλι με ιδιαίτερο άρωμα και γεύση», λέει ο Μανώλης Μαυρουπλάκης, που ασχολείται εδώ και 30 χρόνια με τη μελισσοκομία, αλλά από το 2005 παράγει βιολογικό μέλι, το οποίο διαθέτει στην αγορά με την ονομασία «Αμάλθεια».
Από οικογένεια με ενεργή δράση στη μελισσοκομία, γενιές πίσω, δεν θα μπορούσε, όπως λέει, να μην του καλλιεργηθεί αγάπη γι’ αυτό που κάνει, έχοντας τη λαχτάρα να το εξελίξει. «Η βιολογική καλλιέργεια μελιού είναι η βάση για να στηριχθεί μια ‘‘στροφή’’ σε φυσικές μεθόδους παραγωγής που έλειψαν για πολλά χρόνια».
Από τις 200 κυψέλες που διαθέτει η οικογενειακή επιχείρηση στο Σελάκανο παράγονται κάθε χρόνο από 2,5 έως 4 τόνοι μέλι, το οποίο έχει αποσπάσει μια σειρά από διακρίσεις, ανάμεσά τους και το ασημένιο βραβείο στον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό βιολογικού μελιού στην Ιταλία.
«Η διάκριση αυτή βοήθησε στο να πάρουμε την απόφαση δειλά-δειλά εκτός από την αγορά της Κρήτης και κάποια καταστήματα με βιολογικά προϊόντα στην Αθήνα, να ‘‘ταξιδέψουμε’’ το μέλι μας στη Γαλλία, με στόχο να καταφέρουμε, διατηρώντας την ποιότητα, να διευρύνουμε τις εξαγωγές», τόνισε στην «ΥΧ» ο 63χρονος Μανώλης Μαυρουπλάκης. Όπως ο ίδιος υποστηρίζει, «με μεθοδικές κινήσεις και σταθερά βήματα, το μέλι της περιοχής έχει τη δυνατότητα να καταγράψει σημαντική πορεία στην παγκόσμια αγορά».
H οικονομική κρίση έφερε τις… μαρμελάδες κηπευτικών
Η απεργία της ΠΝΟ έστρεψε τον Μανώλη Καλύβα σε μια καινοτόμο και επιτυχημένη δραστηριότητα
Στην περίπτωση του Μανώλη Καλύβα, όλα ξεκίνησαν από μια ρήση του μεγάλου Κρητικού στοχαστή Νίκου Καζαντζάκη: «Το ρόδο ο όμορφος ανθός γεννιέται μες στ’ αγκάθι». Κάπως έτσι αντιμετώπισε την οικονομική κρίση και, ταυτόχρονα, τη μεγάλη του επιθυμία να υλοποιήσει μια πρωτοπόρα ιδέα.
Έχοντας σπουδάσει στην Ανωτάτη Γεωπονική του Πανεπιστημίου Wageningen της Ολλανδίας, με ειδίκευση στη γενετική βελτίωση φυτών, τη μοριακή φυτοπαθολογία και τα βιολογικά συστήματα καλλιεργειών, αποφάσισε να γυρίσει στον τόπο του, την Ιεράπετρα, και να «χτίσει» πάνω στη βαριά «βιομηχανία» της περιοχής, δηλαδή τα κηπευτικά. Αφορμή, όπως εξήγησε μιλώντας στην «ΥΧ», ήταν η απεργία της ΠΝΟ το 2013, όταν τόνοι κηπευτικών κατέληγαν στις χωματερές. Η ιδέα, που «καρφώθηκε» στο μυαλό του, υλοποιήθηκε πριν καν η απεργία ολοκληρωθεί και η πρώτη μαρμελάδα ντομάτας ήταν γεγονός. Έκτοτε, πέρα από την κατοχύρωση ευρεσιτεχνίας και μια σειρά από διακρίσεις, ο ίδιος σήμερα, με στόχο την καθετοποίηση της θερμοκηπιακής του μονάδας που ολοκληρώνεται μέσα στους επόμενους μήνες, έχει δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την παραγωγή, τη μεταποίηση και τη διακίνηση μαρμελάδας chutney ντομάτας, μαρμελάδα chutney ντομάτας με chili, σιρόπι ντομάτας, μαρμελάδα chutney πιπεριάς κόκκινης, μαρμελάδα chutney πιπεριάς κίτρινη και μαρμελάδα chutney μελιτζάνας.
Τα ιδιαίτερα προϊόντα του κ. Καλύβα απευθύνονται στο σύνολό τους στην delicatessen HORECA αγορά, ως συνοδευτικά στη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και την ποτοποιία, με τον ίδιο πάντως να τονίζει ότι: «Οι πολιτικοοικονομικές συγκυρίες και η γραφειοκρατική ‘‘Λερναία Ύδρα’’, που καταπίνει κάθε προσπάθεια έκδοσης κωδικών προϊόντων από τους αρμόδιους φορείς και υπουργεία, απαγόρευσε ουσιαστικά την παρουσία των προϊόντων στα ράφια των σούπερ μάρκετ εντός και εκτός Ελλάδος, με αποτέλεσμα στις αρχές του 2016 η εταιρεία να κλείσει οριστικά. Ωστόσο, με αρκετή καθυστέρηση, άνοιξε και πάλι ο δρόμος μέσω της οικοτεχνίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και το όνειρο απέκτησε και πάλι σάρκα και οστά».
Έχοντας βιώσει τις δυσκολίες της γραφειοκρατίας, ο κ. Καλύβας γνωρίζει πλέον ότι πρέπει να προσπαθεί διπλά για να καταφέρει να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Αυτό δεν είναι άλλο από τη δημιουργία μιας σύγχρονης βιοτεχνίας μεταποίησης κηπευτικών φρούτων και λαχανικών, ώστε να μην καταλήγουν στις χωματερές ή στην τιμολογιακή εξαθλίωση προϊόντα άριστης ποιότητας, που αντάξιά τους δύσκολα συναντάει κανείς στην ευρωπαϊκή αγορά!
To απέραντο θερμοκήπιο της Ιεράπετρας
Σε αυτή την εύφορη γωνιά της Κρήτης, καλλιεργείται το 27% του συνόλου των κηπευτικών της Ελλάδας
Όταν το 1975 ο Ολλανδός γεωπόνος Παύλος Κούπερ έδινε τα «φώτα» του για τη δημιουργία του πρώτου θερμοκηπίου στην Ιεράπετρα, κανείς δεν φανταζόταν ότι 40 χρόνια μετά, σε αυτή την εύφορη γωνιά της Κρήτης, θα καλλιεργούνταν το 27% του συνόλου των κηπευτικών της Ελλάδας και το 45% των κηπευτικών του νησιού.
Το βαρύ «πυροβολικό» της τοπικής οικονομίας εδώ και χρόνια είναι οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες, που σε ό,τι αφορά μόνο τον Δήμο της Ιεράπετρας εκτείνονται σε 16.000 στρέμματα και 4.500 παραγωγούς.
Σε όλη την Ευρώπη «ταξιδεύουν» ετησίως 400.000 τόνοι κηπευτικά, με κύρια προϊόντα να είναι οι ντομάτες, τα αγγούρια, οι μελιτζάνες και τα πιπεροειδή (φλάσκες και πιπεριά κέρατο). Πρόκειται για μια παραγωγή που ξεκινάει από το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης και καταλήγει στις διεθνείς αγορές, καταγράφοντας δυναμική πορεία παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν, όπως εξηγεί ο πρόεδρος του Ενιαίου Αγροτικού Συλλόγου του Δήμου Ιεράπετρας, Μιχάλης Μαλλιωτάκης.
«Στην περιοχή μας υπάρχουν τέσσερις οργανώσεις παραγωγών δίχως όμως μέχρι στιγμής ο μεγάλος όγκος των καλλιεργητών να έχει ενταχθεί δυναμικά μέσα σε αυτούς. Σε εποχές όπως οι σημερινές, που οι συνθήκες δεν βοηθούν, αν υπολογίσουμε και το εμπάργκο Ρωσίας και Τουρκίας, μόνο βαδίζοντας χέρι-χέρι όλοι μαζί θα μπορούσαμε να ενισχύσουμε τον εξωστρεφή χαρακτήρα των προϊόντων μας, των οποίων η δυναμική είναι σαφές ότι θα μπορούσε να ενισχυθεί με τον τρόπο αυτόν στη διεθνή αγορά».
Η διαφορετικότητα της περιοχής που καθιστά τα προϊόντα ιδιαίτερα είναι η καλλιέργειά τους τον χειμώνα (εκτός εποχής, δηλαδή), με δυνατότητα να καλυφθούν όλες οι εγχώριες ανάγκες σε κηπευτικά. Μια διατροφική, δηλαδή, «αποθήκη» με 40ετή παρουσία και εμπειρία, που έχει ταυτιστεί με την ίδια τη δύναμη της περιοχής αυτής στον Νομό Λασιθίου.
Οικογενειακή πατάτα για όλα τα γούστα
Η φήμη της είναι γνωστή όχι μόνο στην Κρήτη. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Οροπεδίου Λασιθίου και οι κλιματολογικές συνθήκες καθιστούν εδώ και δεκαετίες την καλλιέργεια της πατάτας ξεχωριστή στην περιοχή. Η παρουσία της μετράει περίπου 100 χρόνια και η δυναμική της πλέον διαμορφώνει συνθήκες μιας επιτυχημένης πορείας, με φόντο τόσο τη συμβατική καλλιέργεια, όσο και τη βιολογική, που τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος. Συνολικά, στο Οροπέδιο η καλλιεργήσιμη έκταση είναι 22.000-25.000 στρέμματα και τα 8.000-12.000 είναι πατάτες, 3.000-6.000 κηπευτικά, 2.000-5.000 στρέμματα σιτηρά, όσπρια, ψυχανθή και κτηνοτροφικά φυτά και περίπου 1.000 στρέμματα μηλοειδή και αμπελώνες.
Όλα τα στοιχεία αυτής της προσπάθειας ενσωματώνει μια οικογένεια της περιοχής. Ο Γιώργος Διαλυνάς, 69 ετών, και η 35χρονη κόρη του, Ιωάννα, η οποία μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Γεωπονική αποφάσισε να εξελίξει την καλλιέργεια που μέχρι τότε ο πατέρας της διατηρούσε, ποντάροντας στη βιολογική πατάτα.
«Ξεκίνησα πριν από μια δεκαετία, καλλιεργώντας βιολογική πατάτα σε 3 στρέμματα γης στο Οροπέδιο Λασιθίου. Είναι τέτοιες κλιματολογικά οι συνθήκες που ευνοούν την καλλιέργεια αυτή, δημιουργώντας ένα προϊόν γευστικά ιδιαίτερο», λέει, έχοντας πλέον αυξήσει την καλλιέργεια σε 10 στρέμματα, παράγοντας κάθε χρόνο περίπου 20 τόνους βιολογική πατάτα, την ώρα που ο πατέρας της συνεχίζει με τον συμβατικό τρόπο καλλιέργειας.
Η εταιρεία της «Bio Anna» και η βιολογική πατάτα που παράγει διατίθεται προς στιγμήν στην αγορά της Κρήτης σε καταστήματα βιολογικής καλλιέργειας, ενώ δεν αποκλείεται το επόμενο βήμα της να είναι η διάθεσή της σε επιλεγμένα καταστήματα της Αθήνας.
ΚΛΩΣΤΕΝΙΟΣ
Οι φύλακες της παράδοσης
Έντεκα αγρότισσες στο χωριό Καλαμαύκα του Νομού Λασιθίου είναι οι γυναίκες που τα τελευταία περίπου δέκα χρόνια έχουν στελεχώσει έναν από τους πιο παραδοσιακούς Αγροτικούς Γυναικείους Συνεταιρισμούς στην Κρήτη. Ο «Κλωστένιος» πήρε το όνομά του, όπως λέει η Ειρήνη Μοναχού, από την υφή του παραδοσιακού γλυκού που έφτιαχναν οι γιαγιάδες και οι προγιαγιάδες της περιοχής για να γιορτάσουν τους γάμους των παιδιών τους. Πρόκειται για ένα έθιμο που χάθηκε στον χρόνο, όμως, οι γυναίκες αυτές, επιχειρώντας να το διατηρήσουν ζωντανό, έχουν καταφέρει να το διαδώσουν όχι μόνο έξω από τα στενά όρια της περιοχής τους ή την Κρήτη, αλλά και σε διάφορες γωνιές σε ολόκληρη την Ελλάδα, όπως λένε με υπερηφάνεια.
Τις πετύχαμε να φτιάχνουν στο εργαστήριό τους το περίτεχνο και γευστικό μείγμα για το περιβόητο, όπως λένε, «γλυκό του γάμου». Εγχείρημα όχι εύκολο όπως αποδείχθηκε, αφού η διαδικασία δεν έχει να κάνει μόνο με τα αγνά υλικά της περιοχής που χρησιμοποιούν, αλλά και τη μαεστρία που βάζουν, προκειμένου το γλυκό με την υφή της κλωστής να μη σπάσει και ο κλωστένιος χαλβάς να συνοδεύσει στην πιο όμορφη στιγμή της ζωής τους τα νεαρά ζευγάρια.
Κατά παραγγελία, ακόμη και μέσω διαδικτύου, οι γυναίκες του συνεταιρισμού διαθέτουν το γευστικό γαμήλιο γλυκό, αλλά και τα υπόλοιπα προϊόντα τους που συνδέονται άμεσα με την περιοχή και τις ποιοτικές πρώτες ύλες, όπως το λάδι, τα αβγά, τα τυριά ή και το γάλα που χρησιμοποιούν.
Πατούδες, καλιτσούνια ή και τα περίφημα ξεροτήγανα αποτελούν μέρος της καθημερινής τους δραστηριότητας. Μιας σκέψης και φιλοδοξίας που μαζί με τις γεύσεις που δημιουργούν ταξιδεύει σε όλη την Κρήτη και την Ελλάδα, μυρίζοντας, όπως λένε, Καλαμαύκα, στις παρυφές των λασιθιώτικων βουνών.
