Ο άνθρωπος που οραματίστηκε το μεγαλεπήβολο έργο της δημιουργίας του Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου και ουσιαστικά έδινε ανάσα ζωής στην ελληνική γεωργία, ο Εμμανουήλ Μπενάκης (και προσωπικός φίλος του εθνάρχη), είχε πεθάνει 12 μήνες νωρίτερα (στις 20 Ιουνίου 1929)!
Παρά ταύτα, η σφραγίδα του έχει μπει ανεξίτηλη σε ένα έργο το οποίο μόνο προσφέρει στους αγρότες της χώρας μας –στα 86 χρόνια της ζωής του– ενώ, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αποτελεί σημείο αναφοράς για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Γεννημένος στην Ερμούπολη της Σύρου το 1843, ο Εμμανουήλ Μπενάκης σπούδασε στην Αγγλία, όπου και άρχισε να ασχολείται με το εμπόριο βάμβακος. Λίγα χρόνια μετά, μεταφέρει τις εμπορικές δραστηριότητές του στην Αίγυπτο που ήταν η μητρόπολη του συγκεκριμένου εμπορίου. Σύντομα γίνεται ισχυρός και, όπως κάθε άλλος Έλληνας της διασποράς, διακρίνεται για τις ευαισθησίες του σε σχέση με τους συμπατριώτες του. Λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους γνωρίζεται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και παθιάζεται με το όραμά του για την Ελλάδα. Ο εθνάρχης τον πείθει όχι μόνο να επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά και να ασχοληθεί με την πολιτική στο πλευρό του.
Το 1910 ο Εμμανουήλ Μπενάκης ορκίζεται υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Από το πόστο αυτό έρχεται σε πρώτη επαφή με το μεγάλο πρόβλημα της ελληνικής γεωργίας, το οποίο θα προσπαθήσει να λύσει στη συνέχεια. Διαπιστώνει, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει έρευνα στη χώρα, με αποτέλεσμα η φυτική παραγωγή, και κατ’ επέκταση η συντριπτική πλειονότητα του αγροτικού κόσμου, να βρίσκεται στο έλεος κάθε λογής ασθενειών, οι οποίες εξαλείφουν ολόκληρες σοδειές, ενώ το κόστος παραμένει υψηλό! Το 1923 αναλαμβάνει υπουργός Γεωργίας, και από τη θέση αυτή έρχεται σε άμεση επαφή με το πρόβλημα, ενώ συζητά σχετικά με έναν κορυφαίο επιστήμονα της εποχής, τον καθηγητή εντομολογίας, Κωνσταντίνο Ισαακίδη.
Ο Εμμανουήλ Μπενάκης είναι ο πρώτος Έλληνας πολιτικός που ασχολείται όχι μόνο με την φυτοπροστασία αλλά και ιδιαίτερα με την φυτοπαθολογία. Σε μια επιστολή του προς τον Ισαακίδη, το 1923, αναφέρει την ανάγκη να δημιουργηθεί στην Ελλάδα ένα ινστιτούτο έρευνας για τα προβλήματα αυτά. Έξι μήνες αργότερα, αναλαμβάνει ο ίδιος να στηρίξει την ιδέα αυτή, αφού το ελληνικό κράτος δεν έχει τις οικονομικές δυνατότητες για κάτι τέτοιο.
Αποφασίζει να δημιουργήσει ένα φυτοπαθολογικό ινστιτούτο σε έκταση δίπλα στο σπίτι του και το θεμελιώνει το 1924. Επιβλέπει ο ίδιος τις εργασίες, ενώ το εξοπλίζει με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας της εποχής, αφού για τον λόγο αυτό ο καθηγητής Ισαακίδης ταξίδεψε στη Γαλλία. Η εξέλιξη του Ινστιτούτου υπήρξε θεαματική στη δεκαετία του ’30.
Πολλοί ήταν οι επιστήμονες που εστάλησαν στο εξωτερικό για μεταπτυχιακά, προκειμένου να αποκτήσουν γνώσεις με τις οποίες βοήθησαν τους Έλληνες γεωργούς. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, η Ελλάδα είχε αυτάρκεια σε πάρα πολλά γεωργικά προϊόντα. Εν τω μεταξύ, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο άρχισε να γίνεται διεθνώς γνωστό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα; Οι Γερμανοί κατακτητές, από τη στιγμή που μπήκαν στην Αθήνα, τον Απρίλιο του ’41 μέχρι και την αποχώρησή τους τον Οκτώβριο του ’44, το σεβάστηκαν απόλυτα, προφανώς επειδή είχε πλέον αποκτήσει επιστημονική οντότητα σε διεθνές επίπεδο.
Η συνέχεια, τα τελευταία 66 χρόνια δηλαδή, διακρίνεται από τη διαρκή ανάπτυξη του Ινστιτούτου, τη συνεχή στελέχωσή του με διακεκριμένους επιστήμονες αλλά και τη δημιουργία του νέου επιστημονικού τομέα, οι οποίοι στέκονται αρωγοί στη γεωργική προσπάθεια της χώρας. Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ονομάστηκε «Εθνικός Ευεργέτης» και σίγουρα είναι, ίσως, ο κορυφαίος ευεργέτης της ελληνικής φυτικής παραγωγής της πατρίδας μας.
Στο πλευρό αγρότη και καταναλωτή με παγκόσμια εγκυρότητα
Η προστασία της παραγωγής, του αγροτικού εισοδήματος, του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας είναι οι στόχοι του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, του οποίου τα στελέχη όλων των βαθμίδων παραμένουν πιστά στις επιταγές του εμπνευστή και ιδρυτή του, Εμμανουήλ Μπενάκη. «Και τα τέσσερα είναι πάρα πολύ σημαντικά για όλους εμάς», δήλωσε στην «ΥΧ» το μέλος της διοικητικής επιτροπής του Ινστιτούτου, Γιώργος Μελάς, ως ένας από τους εκπροσώπους της οικογένειας του εθνικού ευεργέτη. «Η αναγνώριση που χαίρει το Μπενάκειο και τα αιτήματα που κατά καιρούς αντιμετωπίζει και ικανοποιεί, από την Ευρώπη αλλά και από την ελληνική πολιτεία, είναι πολύ σημαντικά και πολύ δύσκολα. Είναι πράγματα που δεν βγαίνουν ποτέ προς τα έξω, πολύς κόσμος δεν τα μαθαίνει, όμως η συμβολή είναι μεγάλη», προσθέτει.
Οι τρεις άξονες και οι επιστήμονες κύρους
Εξηγώντας τη λειτουργία του Ινστιτούτου, η διευθύντριά του (και επίσης μέλος της διοικητικής επιτροπής), Κυριακή Μαχαίρα, διευκρινίζει ότι «οι 3 μεγάλοι άξονες των επιστημονικών δραστηριοτήτων του Ινστιτούτου είναι η φυτοϋγεία, η φυτοπροστασία και ο έλεγχος των γεωργικών φαρμάκων. Βέβαια, μέσα σε αυτούς τους μεγάλους άξονες δραστηριοτήτων υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα αντικείμενα, όπως για παράδειγμα τα ερευνητικά προγράμματα στα οποία συμμετέχουμε, αλλά και οι υπηρεσίες που παρέχουμε προς το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και προς τους Έλληνες αγρότες. Οι τρεις αυτοί άξονες, οι τρεις μεγάλες θεματικές ενότητες υλοποιούνται σε τρία επιστημονικά τμήματα, που έχει το Ινστιτούτο. Είναι το τμήμα εντομολογίας και γεωργικής ζωολογίας, το τμήμα φυτοπαθολογίας και το τμήμα ελέγχου γεωργικών φαρμάκων και φυτοφαρμακευτικής. Και τα τρία τμήματα στελεχώνονται από εξειδικευμένους επιστήμονες και ερευνητές (γεωπόνους, χημικούς, βιολόγους, περιβαλλοντολόγους, τοξικολόγους), με πλήθος τίτλων σπουδών (μεταπτυχιακών και διδακτορικών) από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια», καταλήγει.
Βέβαια, είναι σαφές ότι υπάρχει και το υποστηρικτικό προσωπικό με αποφοίτους από διάφορα ΤΕΙ της χώρας και τεχνολόγους, οι οποίοι δεν προέρχονται από ΤΕΙ, καθώς και προσωπικό, το οποίο στελεχώνει το διοικητικό και οικονομικό τμήμα του Ινστιτούτου.
Μπορεί οι ανάγκες του Ινστιτούτου σε όλους τους τομείς να απαιτούν περισσότερους εργαζόμενους, όμως και με τους υπάρχοντες η συνεισφορά στον πρωτογενή τομέα είναι σημαντικότατη –αναντικατάστατη θα μπορούσε να πει κανείς–, αφού όλοι ασπάζονται και λειτουργούν με βάση έναν κανόνα: «Δουλεύουμε χωρίς ωράριο, δουλεύουμε σαββατοκύριακα, δουλεύουμε συνέχεια. Είναι και λίγο χόμπι η δουλειά μας και την αγαπάμε πολύ. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι στέλνω ένα μήνυμα στους συνεργάτες μου, στις 11 το βράδυ του Σαββάτου και λέω “καλημέρα, καλή εβδομάδα” γιατί πιστεύω ότι θα το δουν τη Δευτέρα το πρωί και μέσα σε ένα τέταρτο, μου έχουν απαντήσει 15 άτομα», επισημαίνει χαμογελώντας η κ. Μαχαίρα, για να συμπληρώσει ο αναπληρωτής διευθυντής του Μπενάκειου και προϊστάμενος του τμήματος ελέγχου γεωργικών φαρμάκων και φυτοφαρμακευτικής, Φίλιππος Μυλωνάς: «Είμαι σίγουρος ότι αν στείλω κάποιο μήνυμα στην κα Μαχαίρα, ό,τι ώρα και να είναι, μετά από λίγο θα έχω απάντηση».
Ένα κομμάτι που έχει ιδιαίτερη αξία είναι αυτό της σχέσης του Ινστιτούτου με τον αγροτικό κόσμο της χώρας. «Είναι μία από τις δραστηριότητες που γίνονται διαχρονικά στο ινστιτούτο», επισημαίνει ο κ. Μυλωνάς και προσθέτει: «Μπορεί να μπει στο σάιτ του Ινστιτούτου που τρέχει μία πληροφορία εκεί για τα δείγματα, να κατεβάσει το πληροφοριακό δελτίο, να το συμπληρώσει και να το στείλει εκεί που αναφέρεται». Υπάρχει όμως και μία νέα παράμετρος, η οποία οφείλεται στη γενική οικονομική κρίση: «Το Ινστιτούτο έχει πάψει να μπορεί να παρέχει δωρεάν αυτή την υπηρεσία και χρεώνουμε το κόστος -και μόνο το κόστος-, το οποίο είναι μικρό σε σχέση με αυτό που γίνεται και εξαρτάται από τις εξετάσεις που απαιτούνται και τα αναλώσιμα που θα χρειαστούν για τον έλεγχο».
Διεθνής αναγνώριση και συνεργασίες
Η κ. Μαχαίρα στέκεται με ιδιαίτερη υπερηφάνεια σε έναν τομέα στον οποίο δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα από τα στελέχη του Ινστιτούτου, την άμεση σχέση και επαφή με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα: «Προσπαθούμε και έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε τον θεσμό της ανταλλαγής επιστημόνων.
Βρίσκονται ήδη εδώ πολλοί επιστήμονες από το εξωτερικό και είναι πολλοί ακόμη αυτοί που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για να έρθουν. Εξελίσσονται συνεργασίες με πανεπιστήμια της Γερμανίας και της Ολλανδίας, ενώ και πολλοί δικοί μας βρίσκονται σε χώρες και ανάλογα επιστημονικά ιδρύματα του εξωτερικού». Βέβαια, δεν είναι μόνο σε αυτό το πλαίσιο η συνεργασία με τη διεθνή επιστημονική κοινότητα: «Πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2015, οργανώσαμε μια παγκόσμια συνάντηση με τους εκπροσώπους του CIPAC (είναι ο φορέας με αρμοδιότητα την ανάπτυξη και τη διάχυση σε διεθνές επίπεδο των επίσημων μεθόδων ανάλυσης για τον ποιοτικό έλεγχο των γεωργικών φαρμάκων), του FAO (Οργανισμός για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία του ΟΗΕ) και του WHO (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).
Όλοι αυτοί οι οργανισμοί-φορείς ασχολούνται τόσο με τις προδιαγραφές των γεωργικών φαρμάκων όσο και με τις αναλύσεις παρακολούθησης της αγοράς αλλά και τα παράνομα. Η συνεργασία μας μαζί τους είναι διαρκής και άριστη», αναφέρει η κ. Μαχαίρα. Μπορεί να μην υπάρχει σαφής… διαβάθμιση του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, σε σχέση με αντίστοιχους επιστημονικούς φορείς άλλων χωρών, όμως είναι σαφώς θετικό: «Εκείνο που μπορούμε να διαπιστώσουμε μέσα από τις συνεργασίες μας και τον τρόπο που μας αντιμετωπίζουν πια, γιατί αυτό δεν ήταν δεδομένο από την αρχή, είναι ότι είμαστε σε πάρα πολύ καλό επίπεδο και αυτό πρέπει να σας πω ότι είναι ένας αγώνας της τελευταίας 20ετίας, γιατί εμείς αρχίσαμε από το μηδέν ενώ οι άλλοι είχαν ιστορία πίσω τους, όταν εμείς μπήκαμε στο αντικείμενο», τονίζει η κ. Μαχαίρα.
