Τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων εβδομάδων, με τον χιονιά και τον παγετό να έχουν πλήξει πολλές περιοχές της ελληνικής υπαίθρου, αναδεικνύουν για άλλη μία φορά τη σημασία της πρόληψης αλλά και της ορθής αντιμετώπισης των ζημιών στην παραγωγή. Με δεδομένο ότι κάθε καλλιέργεια είναι διαφορετική και χρήζει εξειδικευμένης αντιμετώπισης, ο κάθε παραγωγός μπορεί να συμβάλει -στο μέτρο του δυνατού- στην προστασία της, ακολουθώντας βασικά βήματα πριν αλλά και μετά την εμφάνιση παγετού. Ιδιαίτερης σημασίας είναι, δε, οι ορθές πρακτικές που πρέπει να ακολουθούνται για τα ελαιόδεντρα, τα εσπεριδοειδή και τα κηπευτικά.

Προστασία των εσπεριδοειδών

Ελαφροί παγετοί συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία κατέβει από 0°C μέχρι -2°C, οπότε τα εσπεριδοειδή ζημιώνονται συνήθως ελαφρά και ιδιαίτερα οι καρποί. Μέτριοι, από -2οC μέχρι -4οC, οπότε προκαλούν σοβαρές ζημιές στους καρπούς και αρκετές στα φύλλα και στους βλαστούς των δένδρων.

pagetos-zimies-kalliergies-simvoules3
Σημαντικό είναι να διατηρούνται τα δένδρα σε καλή θρεπτική κατάσταση, απαλλαγμένα από αρρώστιες, τροφοπενίες, προσβολές από έντομα ή τετρανύχους κ.λπ. Τα εξασθενημένα δένδρα από οποιαδήποτε αιτία είναι περισσότερο ευαίσθητα.

Οι ισχυροί παγετοί κάτω των -4οC καταστρέφουν πλήρως τους καρπούς, μεγάλο τμήμα των δένδρων (κλώνοι – βραχίονες), ίσως δε και ολόκληρα τα δένδρα.

Οι παγετοί εξ ακτινοβολίας (λευκοί παγετοί ή ασπρόπαγοι) συμβαίνουν όταν συνυπάρχουν ξαστεριά και νηνεμία, οπότε το έδαφος ακτινοβολεί θερμότητα προς την ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ψύχεται. Αυτοί μπορεί να αντιμετωπιστούν με διάφορους τρόπους, π.χ. με θέρμανση, με μηχανικούς αναμείκτες (ανεμομείκτες) και με πότισμα SPRAYER υπό πίεση κάτω από το φύλλωμα του δένδρου. Οι παγετοί αυτοί είναι οι πλέον συνηθισμένοι και πιο ισχυροί στα χαμηλότερα εδαφικά σημεία μιας περιοχής (πλησίον ποταμών, χειμάρρων, ρεμάτων, κ.λπ.).

Παγετοί που προέρχονται από ψυχρά ρεύματα αέρα (μαυρόπαγοι), συμβαίνουν όταν υπάρχει ψυχρό ρεύμα αέρα και πλήττει περισσότερο τα δένδρα που έχουν έκθεση προς αυτόν (υψηλότερα σημεία μιας περιοχής). Είναι οι πλέον καταστροφικοί και δύσκολα αντιμετωπίζονται.

Προφυλακτικά μέτρα

1. Κατά την εγκατάσταση του δενδρώνα να επιλέγονται ποικιλίες ανθεκτικές στους παγετούς π.χ. πορτοκαλιά αντί λεμονιάς, Κλημεντίνη αντί πορτοκαλιάς, από τις ποικιλίες πορτοκαλιάς το NAVEL NEW HALL σε υποκείμενο CITRUS MELO κ.ά.

2. Να διατηρούνται τα δένδρα σε καλή θρεπτική κατάσταση, απαλλαγμένα από αρρώστιες, τροφοπενίες, προσβολές από έντομα ή τετρανύχους κ.λπ. Τα εξασθενημένα δένδρα από οποιαδήποτε αιτία είναι περισσότερο ευαίσθητα.

3. Το κλάδεμα και το καθάρισμα να γίνεται όχι αργότερα από τα μέσα Ιουλίου για να αποφεύγεται η ανάπτυξη τρυφερής βλάστησης κατά το φθινόπωρο, η οποία καταστρέφεται εύκολα από τους παγετούς, ποτέ δε κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

4. Απαγορεύεται η ρίψη αζωτούχου λίπανσης μετά την καρπόδεση.

5. Να μην γίνεται κατεργασία του εδάφους (καλλιέργεια, υπεδαφοκαλλιέργεια) κατά το τέλος φθινοπώρου ή κατά τον χειμώνα, αλλά να αφαιρούνται τα ζιζάνια (αγριόχορτα) με κοπή ή να καταστρέφονται με ζιζανιοκτόνα. Άριστο είναι το έδαφος τον χειμώνα να είναι γυμνό βλάστησης, όχι όμως καλλιεργημένο.

6. Να γίνεται άρδευση SPRAYER (εφόσον υπάρχει δυνατότητα) όταν αναμένεται παγετός και καθ΄ όλη τη διάρκειά του με τη χρήση θερμοστάτη.

7. Η χρήση ανεμομεικτών είναι δυνατόν να ανεβάσει τη θερμοκρασία κατά δύο (2) περίπου βαθμούς Κελσίου και οι καρποί και τα δένδρα να αποφύγουν τη ζημία. Αυτό συμβαίνει μόνο στους παγετούς εξ ακτινοβολίας, απεναντίας ο τρόπος αυτός μεγεθύνει την άσχημη δράση του παγετού ψυχρών ρευμάτων.

8. Συνιστάται μετά τους ισχυρούς παγετούς να γίνεται ψεκασμός του δενδρώνα με ένα χαλκούχο σκεύασμα ή άλλο μυκητοκτόνο. Αυτό, για να αποφευχθεί η μόλυνση των δένδρων που γίνεται από τις δημιουργηθείσες ρωγμές στους βλαστούς του δένδρου από το βακτήριο PSEUDOMONAS SYRIJAE, από το οποίο ξηραίνονται οι βλαστοί των εσπεριδοειδών.

Περιποίηση

1. Κλάδεμα: Οποιαδήποτε εποχή του έτους εκτός χειμώνα, κυρίως όμως άνοιξη και θέρος, πρέπει να αφαιρούνται οι ξηροί βλαστοί και κλάδοι. Αυτό ποτέ να μη γίνεται αμέσως μετά τον παγετό. Στην περίπτωση ισχυρών παγετών συνιστάται το κλάδεμα να γίνεται το καλοκαίρι, με σκοπό να έχουν εκδηλωθεί πλήρως (κατά το δυνατόν) τα ξηρά τμήματα των δένδρων που πρέπει να κοπούν.

2. Λίπανση στα δένδρα με:

Ελαφρές ζημιές: Εφόσον δεν έχει διαταραχθεί η φυσιολογική ισορροπία μεταξύ ριζών και κόμης, δεν αναπτύσσονται πολλοί λαίμαργοι βλαστοί και η καρποφορία προβλέπεται κανονική. Κατά συνέπεια, η λίπανση πρέπει να γίνεται όπως και στα άλλα δένδρα που δεν ζημιώθηκαν. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική αζωτούχος λίπανση (αμμωνίες) και ιδιαίτερα μετά την καρπόδεση, για να αποφευχθεί η όψιμη φθινοπωρινή βλάστηση και η ανάπτυξη λαίμαργων (βλαστομανία), που εύκολα καταστρέφονται από τον παγετό και είναι πάντα σε βάρος της καρποφορίας.

Μέτριες ζημιές: Λιπαίνονται με σαφώς μικρότερες ποσότητες λιπασμάτων και ιδιαίτερα αζωτούχων τοιούτων.

Σοβαρές ζημιές: Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα. Η γονιμότητα των εδαφών και οι λιπάνσεις που έγιναν κατά τα προηγούμενα χρόνια επαρκούν για να εφοδιάσουν τα παγετόπληκτα δένδρα με τα αναγκαία θρεπτικά στοιχεία μέχρις ότου αποκατασταθούν.

Μετά τον παγετό, παρατηρούνται συνήθως στα πληγέντα δένδρα τροφοπενίες ιχνοστοιχείων ψευδαργύρου, μαγγανίου και μαγνησίου, οι οποίες πρέπει να θεραπευτούν. Οι τροφοπενίες αυτές με την αζωτούχο λίπανση επικαλύπτονται. Δεν θεραπεύονται, όμως, αλλά υπάρχουν σε λανθάνουσα κατάσταση. Ιδιαίτερα να προσεχθεί η τροφοπενία μαγνησίου, γιατί η έλλειψη του στοιχείου αυτού έχει μεγάλη σχέση με την ευπάθεια των δένδρων στους παγετούς.

3. Άρδευση: Δεν πρέπει να γίνεται άρδευση αμέσως μετά τον παγετό: Ανεξάρτητα με το μέγεθος των ζημιών, πολλές φορές παρατηρείται αφυδάτωση των φύλλων των δένδρων, που όμως δεν πρέπει να μας παρασύρει σε ποτίσματα.

4. Καταπολέμηση εχθρών ασθενειών: Όπως τα δένδρα που δεν ζημιώθηκαν από τον παγετό, έτσι με την ίδια επιμέλεια πρέπει να καταπολεμούνται οι ασθένειες και τα έντομα στα παγετόπληκτα δένδρα. Ανεξάρτητα αν παράγουν καρπούς ή όχι, πρέπει να έχουν πράσινο και απρόσβλητο φύλλωμα για να συνέλθουν συντομότερα.

Πρόληψη και αποκατάσταση ελαιόδενδρων

Για κάθε φυτικό είδος, υπάρχει ένα πλαίσιο θερμοκρασιών μέσα στο οποίο αυτό επιβιώνει και ένα στενότερο εύρος θερμοκρασιών μέσα στο οποίο αυτό βλαστάνει και καρποφορεί καλύτερα (Σφακιωτάκης, 1993). Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, περισσότερη σημασία δίνεται στον προσδιορισμό των χαμηλών θερμοκρασιών που μπορεί να ζημιώσουν τα φυτά με συμβάντα παγετού, δηλαδή με θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν. Επιπλέον, τα δέντρα μπορεί να πάθουν σοβαρή ζημιά από το βάρος του χιονιού που συσσωρεύεται πάνω στα κλαδιά και τα σπάει. Το αποτέλεσμα είναι η καταστροφή του σκελετού και ειδικά των κλαδιών με πλάγια ανάπτυξη, που είναι και τα πιο παραγωγικά και επιθυμητά, ενώ τα όρθια κλαδιά συνήθως αντέχουν περισσότερο επειδή δεν φορτώνονται με χιόνι.

pagetos-zimies-kalliergies-simvoules2

Τόσο η νέκρωση της βλάστησης λόγω παγώματος, όσο και το σπάσιμο από το βάρος του χιονιού, οδηγούν σε σημαντική μείωση της παραγωγής ελαιόκαρπου τα επόμενα χρόνια. Επίσης, οδηγούν σε πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση του παραγωγού σε εργατικά και αγροτικά εφόδια για διορθωτικό κλάδεμα, διαχείριση των σπασμένων κλαδιών, τροποποίηση λίπανσης και φυτοπροστασίας.

Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται πρακτικές συμβουλές για πρόληψη αλλά και αποκατάσταση της ζημιάς από φαινόμενα όπως η πρόσφατη έντονη χιονόπτωση που έπληξε τις περισσότερες ελαιοκομικές περιοχές της χώρας.

Πρόληψη

  • Ο φθινοπωρινός ψεκασμός με χαλκό σκληραγωγεί τη βλάστηση.
  • Η μείωση των φθινοπωρινών αζωτούχων λιπάνσεων συντελεί στο να μην έχουμε νέα τρυφερή βλάστηση μέσα στον χειμώνα.
  • Η συγκομιδή του καρπού να γίνεται το αργότερο έως τέλη Δεκεμβρίου και για τις περιπτώσεις που η συγκομιδή γίνεται από τα δίχτυα, αυτή να γίνει πριν την αναμενόμενη κακοκαιρία.
  • ·         Χαμήλωμα το δένδρων (4-6 μέτρα ύψος) με κατάλληλο κλάδεμα ανάλογα με την ποικιλία, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος σπασίματος κλαδιών από δυνατούς ανέμους και χιόνια.

Ζημιές

Διαχείριση σπασμένων κλάδων / κλάδεμα: Άμεσα όταν δουν κλαδιά σπασμένα λόγω του βάρους του χιονιού και των δυνατών ανέμων, να λειάνουν τις τομές που έχουν δημιουργηθεί, χρησιμοποιώντας αλυσοπρίονο (Εικόνα Α). Έτσι θα σταματήσουν το σάπισμα του δέντρου. Επίσης, είναι αναγκαίο στη συνέχεια να καλυφθεί με ειδική αλοιφή η πληγή που έχει προκληθεί από το σπάσιμο, για να μειωθεί ο κίνδυνος προσβολής του ξύλου από ασθένειες και σαπίσματος (Εικόνα Β). Στη συνέχεια, προτείνεται ψεκασμός των δέντρων με χαλκό και άσπρισμα μεγάλων κλαδιών που είναι εκτεθειμένα στον ήλιο.

Εκτός από τα σπασίματα κλαδιών που είναι οι άμεσες ζημιές, οι ζημιές που θα φανούν αργότερα είναι ξηράνσεις κλαδιών από πάγωμα, που θα μειώσουν την παραγωγικότητα των δέντρων τα επόμενα χρόνια. Την άνοιξη, που θα ξεκινήσει η νέα βλάστηση και θα φανεί ποια κλαδιά είναι ζημιωμένα, να γίνει κλαδοκάθαρος με αφαίρεση ξερών κλαδιών με τομή στο υγιές ξύλο. Στη συνέχεια, προτείνεται ψεκασμός των δέντρων με χαλκό.

Μέσα συγκομιδής / ποιότητα καρπού και ελαιολάδου: Τα δίχτυα ελαιοσυλλογής όντως ζημιώνονται από την πτώση σπασμένων κλαδιών, αλλά δεν προτείνουμε το μάζεμά τους κάθε φορά που αναμένεται κακοκαιρία, γιατί αυτό είναι ασύμφορο.

Η ποιότητα του ελαιολάδου επηρεάζεται αρνητικά από τα χιόνια, γιατί ο καρπός παγώνει και σαπίζει. Αυτό που προτείνουμε είναι η άμεση συγκομιδή του καρπού και η εξαγωγή του ελαιολάδου.

Λίπανση: Σε περίπτωση που η αφαίρεση των σπασμένων κλάδων αντιστοιχεί σε ένα βαρύ κλάδευμα, τότε το πρόγραμμα λίπανσης που αφορά στη συντήρηση των ελαιοδέντρων τροποποιείται, ώστε να δοθεί έμφαση στην λίπανση με άζωτο, περιορίζοντας τη χρήση καλίου μέχρι τα δέντρα να επανέλθουν σε κανονική παραγωγή. Επισημαίνεται ότι υπάρχουσες ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων που έχουν ήδη διαγνωσθεί από αναλύσεις εδάφους και φύλλων θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, άσχετα με το μέγεθος της ζημιάς από τα χιόνια.

Φυτοπροστασία: Τα κομμένα κλαδιά θα πρέπει μέχρι τα τέλη Μάρτη να έχουν απομακρυνθεί από τον ελαιώνα ή να θρυμματιστούν. Η νέα βλάστηση πρέπει να προστατευτεί από τις προσβολές από διάφορους εχθρούς και ασθένειες, όπως μαργαρόνια (Margaronia unionalis, Εικόνα Γ), πυρηνοτρήτης (Prays oleae), ακάρεα της οικ. Εriophyidae, κηκιδόμυγα των βλαστών της ελιάς (Resseliella oleisuga) μέχρι να μπορέσει να ολοκληρωθεί η διαμόρφωση της κόμης τους, με την καθοδήγηση τοπικού γεωπόνου που θα κρίνει πότε είναι απαραίτητη η επέμβαση και ποια μέσα φυτοπροστασίας και ατομικής προστασίας θα χρησιμοποιηθούν.

Χαμηλές θερμοκρασίες και θερμοκήπια

Τις τελευταίες ημέρες, λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών, και κυρίως λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν, έχουν δημιουργηθεί πολλά προβλήματα στις καλλιέργειες των θερμοκηπιακών καλλιεργειών, και δη σε αυτές των κηπευτικών υπό κάλυψη.

Οι ζημιές που έχουν καταγραφεί είναι μεγαλύτερες στα νεαρά σπορόφυτα, στις νέες φυτεύσεις, ενώ καταγράφονται και σε καλλιέργειες, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη.

Απαιτείται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή και θα πρέπει να ακολουθούνται βασικοί κανόνες, προκειμένου οι παραγωγοί να αποφύγουν ζημιές στις καλλιέργειές τους εξαιτίας των χαμηλών θερμοκρασιών.

Τα απαραίτητα βήματα για να δημιουργηθούν οι συνθήκες που επιτρέπουν μια κανονική ανάπτυξη των φυτών χωρίς προβλήματα θρέψης
Τα απαραίτητα βήματα για να δημιουργηθούν οι συνθήκες που επιτρέπουν μια κανονική ανάπτυξη των φυτών χωρίς προβλήματα θρέψης

Αναλυτικότερα, οι παραγωγοί θα πρέπει:

  • Να ελέγχουν τα συστήματα θέρμανσης. Πρέπει να γίνεται συντήρηση των καυστήρων θέρμανσης.
  • Να προμηθεύονται έγκαιρα την πρώτη ύλη για τη θέρμανση των θερμοκηπίων και κυρίως τη βιομάζα, ώστε να έχουν εξασφαλίσει τις αναγκαίες ποσότητες για τη θέρμανση για όσες ημέρες χρειαστούν.
  • Πρέπει να κρατούν τις θερμοκρασίες άνω των 10 βαθμών Κελσίου και στις νέες φυτεύσεις η θερμοκρασία δεν πρέπει να πέφτει κάτω από τους 12 βαθμούς Κελσίου.
  • Επιπλέον, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, προκειμένου τα καυσαέρια της καύσης να μην επιστρέφουν στον χώρο του θερμοκηπίου. Αυτό συμβαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις, και όταν δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή, με αποτέλεσμα η υψηλή συγκέντρωση των καυσαερίων να δημιουργεί τοξικότητα στις καλλιέργειες στα θερμοκήπια. Μάλιστα, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να προκύψουν και ολοσχερείς ζημιές.
  • Παράλληλα, τα συστήματα θέρμανσης πρέπει να αξιοποιούνται και για τη μείωση της σχετικής υγρασίας. Εξαιτίας της υπερβολικής υγρασίας, μπορεί να προκύψουν προσβολές από διάφορα παθογόνα, κυρίως από μύκητες και βακτήρια, με αποτέλεσμα να προκαλούνται και ζημιές από παρασιτικής φύσεως αίτια.
  • Είναι αναγκαίο, ειδικά στα νεαρά φυτά, και στις φυτεύσεις που έχουν γίνει τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο αλλά και μετά, καθ’ όλη την τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο, κατά τη διάρκεια των σταδίων ανάπτυξης, οι θερμοκρασίες να είναι λίγο πιο υψηλές, και ταυτόχρονα οι παραγωγοί να φροντίζουν να στεγνώνουν τον χώρο του θερμοκηπίου για να αντιμετωπίζουν τη σχετικά υψηλή θερμοκρασία.
  • Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να τηρούνται όλα τα μέτρα υγιεινής και να ακολουθούνται όλες εκείνες οι καλλιεργητικές πρακτικές, οι οποίες και θα εξασφαλίσουν τη σωστή και κανονική ανάπτυξη των φυτών.
  • Η άρδευση πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή. Πρέπει, δηλαδή, να χορηγούνται οι αναγκαίες και μόνο ποσότητες, με στόχο πάντα τη μείωση της σχετικής υγρασίας, αλλά και της ατμοσφαιρικής υγρασίας.
  • Να διατηρείται ο χώρος καθαρός μέσα και έξω από το θερμοκήπιο.

Ακολουθώντας τα παραπάνω βήματα, δημιουργούνται όλες εκείνες οι συνθήκες, οι οποίες επιτρέπουν μια κανονική ανάπτυξη των φυτών χωρίς προβλήματα θρέψης.

Υπογραμμίζεται πως για τις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες δεν μπορεί να γίνει θέρμανση, αλλά ακολουθείται αντιπαγετική προστασία, θα πρέπει να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που έχει ο παραγωγός. Δηλαδή, είτε χρησιμοποιώντας δεύτερο πλαστικό για την κάλυψη των φυτών και, κυρίως, των νεαρών φυτών είτε χρησιμοποιώντας ειδικά υλικά σαν δεύτερη κάλυψη μέσα στον χώρο του θερμοκηπίου.

Με τον τρόπο αυτόν, επιτυγχάνεται αύξηση της θερμοκρασίας και προστατεύονται τα φυτά από τις χαμηλές θερμοκρασίες, στην περίπτωση που δεν είναι εφικτή η θέρμανση των θερμοκηπίων και ακολουθείται μόνο αντιπαγετική προστασία.

Επιμέλεια – Συντονισμός έκδοσης: Γεωργία Μπόχτη
Γράφουν: Παναγιώτης Παπαδάκος, Γεωπόνος, Γιώργος Κουμπούρης, Γιώργος Ψαρράς, Κυριακή Βαρίκου, Αργυρώ Καλαϊτζάκη, Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών & Αμπέλου Χανίων, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ»

-Διαφήμιση-
gaia-sense