Πληγές και θεραπείες της ελληνικής αμπελουργίας

Το πρώτο μεγάλο δομικό πρόβλημα της ελληνικής αμπελουργίας είναι ο μικρός κλήρος. Η μεγάλη πλειονότητα των αμπελουργικών εκτάσεων δεν ξεπερνά το ένα με δύο στρέμματα. Αυτά τα αμπελοτεμάχια δεν δύνανται να εξασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα, γεγονός που αποτρέπει τη δημιουργία ικανού αριθμού επαγγελματιών αμπελουργών. Αυτό, με τη σειρά του, γεννά μια σειρά από στρεβλώσεις. Οι αμπελουργοί αδυνατούν να εκπροσωπηθούν άμεσα μέσω αμπελουργικών οργανώσεων (αγροτικοί σύλλογοι), ενώ είναι εξαιρετικά δύσκολος ο μακροσκοπικός και μαχροχρόνιος σχεδιασμός για την αμπελουργική δραστηριότητα σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. H επιμονή του ΥΠΑΑΤ να μοιράζει άδειες φύτευσης κατά προτεραιότητα για αιτήσεις 2-5 στρεμμάτων επιτείνει το πρόβλημα.

Η προστασία της αμπελουργικής εκμετάλλευσης αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα της προαναφερθείσας αναγκαιότητας, την οποία όμως ξεπερνά. Είναι απαραίτητο να θεσπιστεί εθνικό χωροταξικό σχέδιο και να προσδιοριστούν ως ζώνες υψηλής παραγωγικότητας οι αμπελουργικές ζώνες ΠΟΠ (και τοπικών ΠΓΕ). Με αυτόν τον τρόπο, θα αποκτήσει μεγαλύτερη αξία η αμπελουργική γη και θα διευκολυνθεί η δημιουργία οικονομιών κλίμακος. Απαιτείται, επίσης, να προχωρήσει το κράτος σε αναδασμούς της καλλιεργήσιμης γης για να μεγαλώσει η συγκέντρωση σκόρπιων αμπελοτεμαχίων και να καταργηθούν παράλογες εξαιρέσεις από το γενικό νομοθετικό καθεστώς, οι οποίες επιτρέπουν τη δόμηση εντός ζωνών υψηλής γεωργικής παραγωγικότητας. Τέλος, θα πρέπει να υπάρξουν κίνητρα (ή αντικίνητρα) μέσω διατάξεων φορολογικού χαρακτήρα, προκειμένου η αγροτική γη να μη μένει ανεκμετάλλευτη και να μην κατακερματίζεται σε περίπτωση κληρονομικής διαδοχής.

Αποτελεί κοινό τόπο ότι οι αμπελουργοί μας, παρά τις κοπιώδεις προσπάθειές τους, στερούνται τις περισσότερες φορές τις απαραίτητες γνώσεις. Ζητήματα, όπως η επιλογή των κατάλληλων ποικιλιών, η βιολογική καλλιέργεια, μέθοδοι καλλιέργειας, που ενισχύουν την παραγωγή ή την ποιότητα, αειφόρος ανάπτυξη κ.λπ., παραμένουν συχνά μακριά από το φάσμα των ενδιαφερόντων ή των δυνατοτήτων των αμπελουργών. Απαιτείται, λοιπόν, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα σημεία που αναλύουμε εδώ, να υπάρξει ουσιαστική δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση επί του αντικειμένου, ώστε να αναβαθμιστεί σε βάθος χρόνου το επάγγελμα (και όχι το πάρεργο!) του αμπελουργού. Αυτή, δε, η εκπαίδευση θα πρέπει να παίρνει και τη μορφή ευρείας, τακτικής και ουσιαστικής διά βίου μάθησης, υπό την ευθύνη αμπελουργικών συλλόγων, τοπικών διεπαγγελματικών οργανώσεων, αλλά και των εθνικών φορέων του αμπελοοινικού κλάδου και των συναρμόδιων υπουργείων. Ιδού πεδίο δόξης λαμπρό για τα ευρωπαϊκά κονδύλια, αντί να επενδύονται (;) σε άστοχες δράσεις, που λίγο βοηθούν τον αγροτικό τομέα.

Η ελληνική αμπελουργία, παρά τις τεράστιες δυνατότητές της, έχει ανάγκη από καινοτόμες εφαρμοσμένες ερευνητικές προσπάθειες. Αυτή η έρευνα δεν θα πρέπει να μένει σε κάποια εργαστήρια ή να χάνεται σε γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Το πρόσφατο θέμα της κλωνικής επιλογής κατέδειξε τις καχεξίες και την καθυστέρηση δεκαετιών σε στρατηγικά ζητήματα για το αμπελοοινικό δυναμικό μας. Η διαχείριση υδάτινων πόρων, η κλιματική αλλαγή, η αντιμετώπιση ασθενειών είναι μερικά μόνο από τα διακυβεύματα στα οποία απαιτούνται αξιόπιστες εφαρμόσιμες προτάσεις.

Αντίθετα, από ό,τι κατά καιρούς λέγεται, η συμβολαιακή αμπελουργία δεν συνεπάγεται αναγκαστικά απώλεια της οικονομικής και επαγγελματικής ελευθερίας του αμπελουργού. Αντιθέτως, μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά στον βαθμό που γεννά προστιθέμενη αξία για το παραγόμενο σταφύλι. Η ανάπτυξη της συμβολαιακής αμπελουργίας απαιτεί αφενός συνειδητοποίηση της ανάγκης για ποιοτικό σταφύλι συγκεκριμένων προδιαγραφών από τον αμπελουργό και αφετέρου επιχειρηματική στρατηγική αναβάθμισης της ποιότητας από τον οινοποιό. Το συμβατικό πλαίσιο της συγκεκριμένης σχέσης θα πρέπει να είναι σε αρμονία με μια σειρά από παράγοντες: αναβάθμιση των τεχνικών φακέλων των οίνων ΠΟΠ/ΠΓΕ, ενίσχυση των ελέγχων, δημιουργία ισχυρών αγροτικών συλλόγων, αλλά και ομάδων παραγωγών (σταφυλής) και υλικοτεχνική βοήθεια και, κυρίως, εκπαίδευση των αμπελουργών από τα οινοποιεία.

Τουλάχιστον το 1/5 του ελληνικού αμπελώνα αφορά φυτεύσεις, οι οποίες με την ανοχή της ελληνικής διοίκησης και συχνά την ενθάρρυνση τοπικών πολιτευτών βρίσκονται στη «σκιά». Οι συγκεκριμένες φυτεύσεις δεν μπορούν να παράξουν νόμιμο σταφύλι, το οποίο οδηγείται σε παράνομα κανάλια διακίνησης λαθραίου οίνου ή/και αποσταγμάτων αμφίβολης ποιότητας και χωρίς προστιθέμενη αξία για τον αμπελουργό. Απαιτείται η πολιτεία να αναγνωρίσει γενναία τα λάθη της και να αναζητήσει λύσεις, με ανοιχτή διαπραγμάτευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και να βρεθούν λύσεις σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να νομιμοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος του υφιστάμενου αμπελώνα, ο οποίος συρρικνώνεται διαρκώς. Η εκρίζωση δεκάδων χιλιάδων έτοιμων αμπελιών αποτελεί πολυτέλεια.

Το στοίχημα για την αντιμετώπιση όλων αυτών των δυσκολιών συνίσταται στη θέσπιση ενός κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ αμπελουργών, οινοποιών, επιστημομικών φορέων και κράτους. Εγχείρημα δύσκολο. Ίσως αδύνατο.

Επιμέλεια-Συντονισμός έκδοσης: Τάνια Γεωργιοπούλου
Γράφουν: Θεόδωρoς Γ. Γεωργόπουλος, κάτοχος της έδρας Jean Monnet για το Δίκαιο του Οίνου, του Πανεπιστημίου της Reims (Καμπανία Γαλλίας), πρόεδρος του Ινστιτούτου Αμπέλου και Οίνου Καμπανίας (Institut Georges Chappaz), γενικός διευθυντής του ΣΕΟ και δικηγόρος Αθηνών