Στις 21 Ιουνίου 1996, δημοσιεύτηκε (κανονισμός 1107/96, στο L 148) η καταχώριση ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης «Ελιά Καλαμάτας» με υποχρεωτική μεταφορά στο λατινικό αλφάβητο ως «Elia Kalamatas», οδηγώντας σε συνεχή επέκταση με νέες φυτεύσεις. Ταυτόχρονα, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα εμπορικά και νομικά προβλήματα, αμφισβητώντας τον αρχικό φάκελο του ΠΟΠ.
Ορισμένες χώρες (Ιταλία, Σλοβενία) έχουν απαγορεύσει την εισαγωγή από την Ελλάδα με την ετικέτα «Kalamata olives» θεωρώντας την παραπλανητική, γιατί παραβιάζει τον κανονισμό των ΠΟΠ/ΠΓΕ. Υπάρχουν πληροφορίες και για άλλες χώρες, ενώ πρόσφατα η ΔΑΟΚ Μεσσηνίας μπλόκαρε με την ίδια αιτιολογία ένα φορτίο προς εξαγωγή από το λιμάνι της Καλαμάτας. Ας σημειώσουμε προκαταβολικά ότι το «Kalamata olives» πράγματι παραβιάζει τον κανονισμό, άσχετα αν κάποιες χώρες υποκριτικά το χρησιμοποιούν προς ίδιον εμπορικόν όφελος. O πανικός των Ελλήνων εξαγωγέων είναι δικαιολογημένος, αν και καθυστερημένος, και το ερώτημα που γεννάται είναι αν στο διαφαινόμενο αδιέξοδο υπάρχει κάποια ικανοποιητική και ρεαλιστική λύση.
Οι ατέλειες της αρχικής καταχώρισης του 1996
Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν ήταν άλλο από τα γεωγραφικά όρια του ΠΟΠ γύρω από την πόλη της Καλαμάτας, ενώ μεγάλο μέρος της παραγωγής προέρχεται από περιοχές της Λακωνίας, της Αιτωλοακαρνανίας, της Φθιώτιδας (Λιβανάτες) και όχι μόνο, καθώς η καλλιέργεια συνεχώς επεκτείνεται.
Η σύγχυση επιτείνεται γιατί το «περιβόητο» Προεδρικό Διάταγμα 221, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α’63/30.3.1979, την αναφέρει ως «CALAMATA» (με C και όχι Κ), που πρέπει να αναγράφεται για τις ολόκληρες ελιές «ποικιλίας Καλαμών». Στα 37 χρόνια που μεσολάβησαν, το CALAMATA συνεχίζει να ισχύει, νομικά τουλάχιστον, μια και δεν μεσολάβησε κάποιος νόμος ή υπουργική απόφαση να το καταργήσει ή να το διορθώσει σε «ΚΑΛΑΜΑΤΑ».
Σε ό,τι αφορά την ονομασία, υπάρχει και το πρόβλημα ότι η έκφραση με λατινικούς χαρακτήρες «Elia» δεν σημαίνει τίποτα για τους περισσότερους ξένους, που δεν μιλούν ελληνικά και τη γνωρίζουν ως «olives». Το ίδιο, όμως, πρόβλημα έχουν και οι Ισπανοί (aceitunas).
Τέλος, ας αναφέρουμε και ακόμα ένα πρόβλημα που σχετικά πρόσφατα ήρθε στην επιφάνεια και αφορά την κατοχύρωση του ονόματος της ποικιλίας στους καταλόγους που υπάρχουν. Στον Διεθνή Κατάλογο CPVO, που παρέχει προστασία της ποικιλίας και του ονόματός της, δεν έχει κατοχυρωθεί ούτε ως Καλαμών, ούτε ως Καλαμάτα. Η εξήγηση που μου δόθηκε από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΑΑΤ είναι ότι σε αυτόν τον κατάλογο καταγράφονται οι δημιουργοί νέων και όχι παλαιών ποικιλιών, όπως η Καλαμών.
Όμως, υπάρχει ο Εθνικός Κατάλογος, ο οποίος δεν παρέχει καμία προστασία του ονόματος και ο οποίος από το 1992 περιλαμβάνει την ονομασία Καλαμών με τα συνώνυμά της, Καλαμάτα, Αετονυχιά κ.λπ. Διατηρητής και υπεύθυνος είναι το Ινστιτούτο Υποτροπικών Φυτών και Ελιάς (ΕΛΓΟ – Δήμητρα) στα Χανιά.
Ας προσθέσουμε ότι στην έκδοση του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιοκομίας (IOC), World Catalogue of Olive Varieties (έκδοση 2000), αναγράφεται η Kalamon, με συνώνυμα «Aetonycholia», «Chondrolia», «Kalamata» και προέλευση (origin) «Greece», με καλλιεργούμενες περιοχές τις Messinίa, Lakonίa, Lamίa και την πληροφορία ότι καλύπτει περίπου το 15%-20% των ελληνικών ελαιώνων επιτραπέζιας ελιάς.
Όλα τα παραπάνω αποκτούν άλλη σημασία, καθώς από 1/1/2017 όλες οι χώρες-μέλη της ΕΕ θα πρέπει να έχουν δηλώσει, ώστε να τεθεί σε ισχύ ο Κοινός Κατάλογος όλων των φυτικών ειδών. Σε αυτόν καταγράφονται οι ονομασίες χωρίς, όμως, να παρέχεται καμία προστασία, όσον αφορά τα γεωγραφικά όρια καλλιέργειας. Από ό,τι μπορούμε να γνωρίζουμε, το ελληνικό ΥΠΑΑΤ σκοπεύει να δηλώσει την «Καλαμών» με τα συνώνυμά της, «Καλαμάτα» κ.λπ., ενώ το ίδιο μπορούν να κάνουν και άλλες χώρες, όπως, για παράδειγμα, η Κύπρος, ή οποιαδήποτε άλλη που ενδιαφέρεται (Μάλτα, ίσως και άλλες).
Είναι φανερό ότι αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν ένα άλλο πλαίσιο για τις όποιες αποφάσεις σχετικά με το ΠΟΠ Καλαμάτας.
Πολλοί ενδιαφερόμενοι, έλλειψη συνεννόησης
Κατ’ αρχάς, το αρμόδιο υπουργείο ΑΑΤ, όλα αυτά τα χρόνια, εμφανώς έχει αποφύγει να αναλάβει τις δικές του ευθύνες. Είτε λόγω του περιβόητου «πολιτικού κόστους», είτε γιατί πρόκειται για ένα ζήτημα δύσκολο με διάφορες παραμέτρους, τεχνικές και νομικές. Πάντως, «για να πούμε και του στραβού το δίκιο», κάποια πρόσφατα δημοσιεύματα ότι «η χώρα χάνει 200 εκατ. ευρώ λόγω του στενού ΠΟΠ Καλαμών» και για την «ακατανόητη άρνηση του κεντρικού κράτους να αναγνωρίσει το αυτονόητο και να δώσει αξία στον πραγματικό πλούτο της χώρας», «επειδή αρνείται να δει την πραγματικότητα και να αναγνωρίσει το ΠΟΠ Καλαμών σε εθνικό επίπεδο», είναι και υπερβολικά (για τα 200 εκατ. ευρώ) και λανθασμένα (σε ό,τι αφορά το πανεθνικό ΠΟΠ) και, τελικά, προσπαθούν να αποσείσουν ένα μεγάλο –ίσως το μεγαλύτερο– μερίδιο ευθυνών που ανήκει σε άλλους παρά στις (δι)επαγγελματικές οργανώσεις των άμεσα ενδιαφερόμενων, ιδιωτικών και συνεταιριστικών επιχειρήσεων.
Θα ήταν αδύνατον στο πλαίσιο και στον χώρο ενός άρθρου να περιγραφεί αναλυτικά το παραπάνω ιστορικό, γι’ αυτό θα περιοριστούμε μόνο σε κάποιες επισημάνσεις.
«Όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος». Αν, λοιπόν, τόσα χρόνια οι παραγωγοί – έμποροι – μεταποιητές – εξαγωγείς είχαν συμφωνήσει σε μία καθαρή πρόταση, αυτή δεν θα μπορούσε να την αρνηθεί το ΥΠΑΑΤ και θα την προωθούσαν όλοι ενωμένοι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό δεν έγινε ποτέ.
Για ένα διάστημα, η ΕΔΟΕΕ υιοθέτησε την πρόταση της επέκτασης στους όμορους νομούς (Λακωνία, Ηλεία, Κυνουρία) και ανέθεσε τη μελέτη σε μεγάλο μελετητικό γραφείο. Όμως, η πρόταση αυτή συνάντησε ποικίλες αντιδράσεις και δεν προχώρησε.
Η ΠΕΜΕΤΕ (Πανελλήνια Ένωση Μεταποιητών Εξαγωγέων Τυποποιητών Επιτραπέζιας Ελιάς) τάχθηκε κατά της πρότασης των όμορων νομών, αν και αποτελούσε ιδρυτικό μέλος της ΕΔΟΕΕ και την κύρια συνιστώσα για τις επιτραπέζιες ελιές. Η πρότασή της ήταν υπέρ του πανελλαδικού ΠΟΠ, που θα διεύρυνε το ΠΟΠ και εκτός των όμορων νομών της Πελοποννήσου. Επρόκειτο και πρόκειται για μια λύση ανεφάρμοστη, χωρίς καμία τύχη. Η εξήγηση είναι απλούστατη. Ο κοινοτικός κανονισμός 1151/12 και οι προγενέστεροί του απαιτούν «η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά να οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον, που συμπεριλαμβάνει τους εγγενείς φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες» (άρθρο 5). Το αυτονόητο δηλαδή. Είναι αδύνατον μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, που καλύπτει σχεδόν τη μισή Ελλάδα ή και παραπάνω, να στοιχειοθετηθεί ότι πληροί τόσο αυστηρές προϋποθέσεις. Σε αυτό το συμπέρασμα είχε καταλήξει μετά από διερεύνηση δύο ετών και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο το ΥΠΑΑΤ είχε αναθέσει τη σχετική μελέτη.
Εναλλακτικά με το πανεθνικό ΠΟΠ, η ΠΕΜΕΤΕ μεταπήδησε στην άλλη ακραία θέση της πλήρους κατάργησης του ΠΟΠ, επικαλούμενη τα προβλήματα και τις δυσκολίες που υπάρχουν. Όπως είναι λογικό, αυτή η θέση ξεσήκωσε και ξεσηκώνει τεράστιες αντιδράσεις από Μεσσήνιους και όχι μόνο. Ορισμένοι, μάλιστα, αμφισβητούν ακόμη και την ύπαρξη καλών προθέσεων όσων θέτουν το εκβιαστικό δίλημμα, ή πανελλήνιο ΠΟΠ, ή πλήρης κατάργηση του ΠΟΠ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η κατάργηση του ΠΟΠ θα διευκόλυνε παράνομες εισαγωγές, ελληνοποιήσεις και άλλες αθέμιτες πρακτικές.
Με τη λύση του πανελλαδικού ΠΟΠ και της διεύρυνσης πέραν της Πελοποννήσου, τουλάχιστον στις περιοχές Φθιώτιδας (Λιβανάτες) και Αιτωλοακαρνανίας, είχαν συνταχθεί οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (ΕΑΣ Πηλίου, Αταλάντης, ΑΣ Ροβιών), ενώ η ΕΑΣ Μεσολογγίου-Ναυπακτίας είχε καταθέσει σχετικό φάκελο στο ΥΠΑΑΤ από το οποίο –όπως ισχυρίζεται– δεν έλαβε ποτέ κάποια απάντηση.
Αυτά περίπου συνέβαιναν το 2012. Σήμερα, επικρατεί ακόμη μεγαλύτερη πολυδιάσπαση απόψεων. Κατ’ αρχάς, η ΕΑΣ Μεσσηνίας προκρίνει να παραμείνει ο γεωγραφικός προσδιορισμός ως έχει και αφού ολοκληρωθούν οι τεχνικές διορθώσεις, που έχει καταθέσει στο ΥΠΑΑΤ, να συζητηθεί εκ νέου το θέμα της γεωγραφικής οριοθέτησης.
Κανονικά, εκ μέρους της αυτοαποκαλούμενης Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Επιτραπέζιας Ελιάς (ΔΟΕΠΕΛ) –και γράφω αυτοαποκαλούμενης, γιατί το υπουργείο ΑΑΤ απέρριψε την αίτηση αναγνώρισής της–, έστω και άτυπα, θα έπρεπε να έχει προέλθει κάποια τεκμηριωμένη, ρεαλιστική και συνθετική πρόταση. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές.
Η άμεση απειλή να κλείσουν οι ξένες αγορές δημιουργεί κλίμα πανικού που δεν βοηθά τις ψύχραιμες σκέψεις. Το ΥΠΑΑΤ με επείγουσες συσκέψεις –σε επίπεδο γενικού γραμματέα και όχι υπουργού, ο οποίος έτσι μένει στο απυρόβλητο– προσπαθεί να λύσει συσσωρευμένα προβλήματα δεκαετιών, χωρίς να έχει την ισχύ να επιβάλει κάποια «λύση», μάλλον χωρίς και το ίδιο να διαθέτει αυτή την πολυπόθητη «λύση».
Οι άμεσα ενδιαφερόμενες συνεταιριστικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις δίνουν την εικόνα του ενδοελληνικού πολέμου, με αποκλίνουσες προτάσεις και έντονη την καχυποψία.
Η ΠΕΜΕΤΕ αφήνει να προωθείται ντε φάκτο η κατάργηση του ΠΟΠ, με το επιχείρημα ότι «σήμερα είμαστε σχεδόν όλοι παράνομοι» και ότι μπορούμε να ανταγωνιστούμε στις διεθνείς αγορές βασιζόμενοι στην ποιοτική μας υπεροχή.
Η ΔΟΕΠΕΛ, υπό τη στενή εποπτεία της ΠΕΜΕΤΕ, εντείνει το κλίμα ανησυχίας, έως και πανικού, χωρίς όμως να αναλαμβάνει την ευθύνη να προτείνει κάτι. Οι κατά τόπους συνεταιριστικές οργανώσεις υποστηρίζουν κάποιο ΠΟΠ με γεωγραφικά όρια ανάλογα με τη γειτνίαση της κάθε οργάνωσης με την Καλαμάτα, η οποία μάλλον περιχαρακώνεται στα δικά της σύνορα, με αλλαγή μόνο των τεχνικών χαρακτηριστικών των μεταποιημένων ελιών. Έτσι επικρατούν είτε το ΠΟΠ των όμορων νομών, είτε το πανελλαδικό.
Ολέθρια επιλογή θα ήταν να θεσπιστεί το «Kalamata olives variety», το οποίο εκχωρεί το «Kalamata» σε όλες τις ανταγωνίστριες τρίτες χώρες. Και φυσικά, last but not least, το πανελλαδικό ΠΓΕ.
Επιμέλεια – Συντονισμός έκδοσης: Βασίλης Ζαμπούνης
