Ο Γιάννης Τσαρούχης στην πιο πλήρη αφιερωματική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Αδημοσίευτα ντοκουμέντα και έργα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου σε μία εντυπωσιακή έκθεση που ξεκινά σε λίγες μέρες

«Είμαι ο μεγαλύτερος Έλληνας ηθοποιός, έπαιξα τόσο καλά τον ρόλο του ζωγράφου, που ούτε κι εγώ ξέρω πια αν είναι αλήθεια ή ψέματα». Ε ναι, ο Γιάννης Τσαρούχης δεν μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει σε ένα πλαίσιο συστημικό που δεν θα του επέτρεπε να παίζει εξαντλητικά με την ταυτότητά του, σε σχέση και με τον τρόπο που τον προσλαμβάνει ο συνήθως αποσβολωμένος θεατής του έργου του. Ή ο εκστατικός αναγνώστης της ζωής του και των ντοκουμέντων και των προσώπων που τη συγκροτούν.

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Φοίνικας και κτίριο νεοκλασικό (μετά το ηλιοβασίλεμα), 1965. Νερομπογιά σε χαρτί, 24,5 x 31,0 εκ. ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

Η φράση αυτή που είπε στον Διονύση Φωτόπουλο (από το βιβλίο της Μαρίας Καραβία «Ο στοχαστής του Μαρουσιού – Μνήμες και συνομιλίες με τον Γιάννη Τσαρούχη») θα μπορούσε να είναι ο οδηγός για τη νέα μεγάλη έκθεση για τον δημιουργό που θα παρουσιάσει το Μουσείο Μπενάκη στο Κτήριο της οδού Πειραιώς από τις 15 Δεκεμβρίου. Η «Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας. Δεύτερο Μέρος (1940-1989)» έρχεται να συνεχίσει την έκθεση που αφορούσε τη διαδρομή του από τη γέννησή του έως το 1940,η οποία παρουσιάστηκε το 2013 στο μουσείο. Η λογική είναι και πάλι η ίδια: έργα του Τσαρούχη, ανάμεσα σε ντοκουμέντα της προσωπικής του ζωής. Φωτογραφίες του (και αυτές σκηνοθετημένες, σαν έργα τέχνης), σημειώσεις, επιστολές, κείμενα από το αρχείο του, πιάνουν την αφήγηση από το αλβανικό μέτωπο, όπου υπηρέτησε ο Πειραιώτης δημιουργός, ως τον θάνατό του, στις 20 Ιουλίου του 1989.

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Εσωτερικό του σπιτιού του Teriade στη Μυτιλήνη, 1963. Νερομπογιά σε χαρτί, 26,0 x 34,5 εκ. ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

Ο Τσαρούχης, παραγωγικότατος σε έργα, αμετανόητος και ακομπλεξάριστος στις συνεντεύξεις και στις εμφανίσεις του, δεν ήταν από τους καλλιτέχνες που κράτησαν τον εαυτό τους ερμητικό. Δόθηκε, μίλησε, φωτογραφήθηκε, έγραψε, έγραψε, έγραψε, σπαταλήθηκε, αποκάλυψε, πλάνεψε, αυτοδιαψεύστηκε, υποδύθηκε και αφέθηκε μπροστά σε τηλεοπτικούς φακούς και δημοσιογραφικά κασετόφωνα. Έτσι, όλο αυτό το υλικό που ορίζει το ποιος ήταν ο Τσαρούχης όπως ο ίδιος ήθελε (και ας αναρωτιέται και ο ίδιος τι είναι πραγματικά αλήθεια και τι ψέματα), έρχεται σχεδόν αδιαμεσολάβητα να μιλήσει με το κοινό στη νέα έκθεση που επιμελείται η ανιψιά του και διευθύντρια του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, Νίκη Γρυπάρη και σχεδίασε η σπουδαία Λίλη Πεζανού.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στην έκθεση θα δούμε για πρώτη φορά κάποια έργα του Τσαρούχη, μερικά εξ αυτών ακόμη και αδημοσίευτα.

Κάτι παραπάνω από καλλιτέχνης Ανασυνθέτοντας το υλικό που ο ίδιος δημόσια εξέθεσε, δεν μπορείς να μην αναλογιστείς πως ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν ένας πρωτοπόρος της performance με θέμα τον ίδιο του τον εαυτό, τη ζωή του, τον Κόντογλου και τον Θεόφιλο, τον Τσιτσάνη, τη Σαπφώ Νοταρά, τη Μαρία Κάλλας και τον Μάνο Χατζιδάκι, τους ναύτες, τους μαγεμένους φοιτητές της ΑΣΚΤ. Ο δημιουργός με τη συναίσθηση της ιδιότητας του πολίτη (έστω και κάπως εκκεντρικά ώρες-ώρες), που έλεγε στον Διονύση Φωτόπουλο, «αλλά το όνειρό μου είναι να είμαι κάτι άλλο. Παραπάνω από καλλιτέχνης. Κι αυτό είναι δύσκολο».

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Σπουδή για τις «Τέσσερις εποχές πάνω στα σύννεφα», 1967. Λάδι καπλαμάς, 27,5 x 49,5 εκ. ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη,

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη Η νέα έκθεση, σύμφωνα με τους διοργανωτές, αφηγείται την ιστορία της ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη μέσα από χρονολογικές ενότητες αναπλάθοντας το περιβάλλον όπου έζησε και τις επιρροές που δέχτηκε από αυτό σε όλη του την καλλιτεχνική πορεία. Ο επισκέπτης, ξεκινώντας από τα χρόνια της κήρυξης του πολέμου, το 1940, ακολουθεί τον Γιάννη Τσαρούχη στο αλβανικό μέτωπο, στην Αθήνα της Κατοχής και στις δύσκολες μέρες του Εμφυλίου. Θα συναντήσει πρόσωπα όπως ο Ιόλας, ο Αλέξης Μινωτής, η Μαρία Κάλλας, ο Μάνος Χατζιδάκις, η Lila de Nobili και πολλούς άλλους σε μια περιήγηση με ξεναγό τον ίδιο τον ζωγράφο, μέσα από αποσπάσματα κειμένων και συμπληρωματικό φωτογραφικό υλικό.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει όμως το γεγονός ότι στην έκθεση θα δούμε για πρώτη φορά κάποια έργα του Τσαρούχη, μερικά εξ αυτών ακόμη και αδημοσίευτα. Έργα του που βρέθηκαν στα άδυτα ιδιωτικών συλλογών. Τα δημιούργησε κυρίως στο διάστημα 1953-1957, οπότε με βάση το συμβόλαιο που είχε με τον Ιόλα έδινε στην γκαλερί του ό,τι ζωγράφιζε (ήταν η εποχή που έφτιαξε έργα όπως το «Καφενείο ΝΕΟΝ», η «Ξεχασμένη Φρουρά» κ.ά.). Η έκθεση ουσιαστικά περιλαμβάνει την εποχή που διαμορφώθηκε ο κυρίαρχος μύθος για τον Τσαρούχη και έγιναν περιστατικά που ακόμη και σήμερα συναρπάζουν.

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Ο Τσαρούχης με τη θαυματουργή εικόνα που ζωγράφισε στο Αλβανικό μέτωπο, 1940-41.

H θαυματουργή εικόνα με την Αρβανίτισσα Παναγιά

Η «Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας» εκκινεί από το αλβανικό μέτωπο. Το 1939 πήγε στρατιώτης και στον πόλεμο βρέθηκε να υπηρετεί στο Κούτσι, στην Αλβανία, έχοντας συντροφιά του το βιβλίο του Ανατόλ Φρανς «Θαΐς». Εργάζεται για τη δημιουργία καμουφλάζ στρατιωτικών εγκαταστάσεων και στολών για τους φαντάρους που έπαιρναν μέρος στις εφόδους. Ζωγραφίζει πορτρέτα στρατιωτών και γίνεται δημοφιλής, δέχεται μάλιστα παραγγελίες.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον από αυτή την εποχή έχει η ακόλουθη ιστορία, που έχει πάρει διαστάσεις θρύλου: Μια μέρα, προς το τέλος της θητείας του, ενώ περιμένει στην ουρά για το συσσίτιο, ακούει πως ένας φαντάρος είδε μπροστά του όραμα την Παναγία. Στην αρχή νόμιζε ότι είναι κάποια Αλβανή και ύψωσε το όπλο του, όμως αυτή του είπε «θέλω να σου πω κάτι: τη Λαμπρή θα είσαστε σπίτι σας».

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Μικρή πλαζ, 1962. Νερομπογιά σε χαρτί, 22,5 x 30.5 ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

Αποφασίστηκε από τον διοικητή να χτιστεί μια εκκλησία για την Παναγιά και του ζήτησαν να φτιάξει τις τοιχογραφίες. Ο Τσαρούχης φοβόταν όμως, γιατί το σημείο όπου βρισκόταν το κτίριο που θα μετέτρεπαν σε εκκλησία ήταν στόχαστρο των Ιταλών. Βρήκε τέσσερις σανίδες και σκέφτηκε να φτιάξει τέσσερις εικόνες ως τέμπλο. Αφηγείται ο ίδιος («Μαρτυρίες ’40-’41», Κ. Χατζηπατέρας – Μ. Φαφαλιού): «Εκεί πάνω ζωγράφισα την “Παναγία της Νίκης”, έχοντας ως πρότυπο μια κακοζωγραφισμένη Παναγία που κυκλοφορούσε σε δελτάρια. Όταν τελείωσε, την εθαύμασαν όλοι οι στρατιώτες, και ένας λοχαγός με παζάρευε να του κάνω μια ίδια για την Κέρκυρα. Ο διοικητής του τάγματος έμενε μακριά από τα σπίτια που μέναμε εμείς, σε μια σκηνή καμουφλαρισμένη με κούμαρα. Ήταν μακριά η σκηνή του και έστειλε έναν μοτοσυκλετιστή, εξαιρετικά ωραίο και πολύ μάγκα, για να με κουβαλήσει εκεί που έμενε. Επήρα την εικόνα μαζί μου και καβάλησα τα καπούλια της μοτοσυκλέτας».

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Το μνημόσυνο, μακέτα τοιχογραφίας για το ύπαιθρο, 1947. Χρωστικές σκόνες με ζωική κόλλα σε πανί, 28,3 x 37,8 εκ. ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

Καθώς πηγαίναμε στον διοικητή, έφραξαν σχεδόν τον δρόμο στρατιώτες από την Άρτα, που είχαν στρατοπεδεύσει εκεί και είχαν πληροφορηθεί για την ύπαρξη της εικόνας. Ήδη το ταπεινό μου έργο, που δεν είχε στεγνώσει ακόμα, είχε αποκτήσει φήμη θαυματουργής εικόνας. Εκείνη την ώρα βάρεσε συναγερμός. Δηλαδή ένας στρατιώτης με μια σάλπιγγα τυλιγμένη σε ιμάντες από γκέτες από χακί ύφασμα εσάλπισε. Εγώ και ο μοτοσυκλετιστής πέσαμε μπρούμυτα, σύμφωνα με τις διαταγές που είχαμε. Κανένας Αρτινός δεν έκανε το ίδιο. “Βρε συνάδελφε”, μου είπε ένας, “βαστάς την Παρθένα και φοβάσαι;” “Όχι, φίλε”, του απάντησα, “αλλά είμαι στρατιώτης και υπακούω στις διαταγές των ανωτέρων”».

Ο Γιάννης Τσαρούχης σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Φιγούρες με παλιές φορεσιές στο Hyde Park, 1951. Νερομπογιά σε χαρτί, 23,5 x 33,9 εκ. ©Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη, Δωρεά Θεοδώρας Βλαστού-Δραγούμη

Info:
Γιάννης Τσαρούχης
Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας. Δεύτερο Μέρος (1940-1989)
Εγκαίνια: 15/12/2016, ώρα 20:00
Διάρκεια: 16/12/2016 – 26/02/2017
Μουσείο Μπενάκη – Πειραιώς 138