Γυάρος ή Γιούρα, Βαστίλη ή θανατονήσι, κολαστήριο ή Νταχάου της Μεσογείου. Ένας βράχος ριγμένος μεσοπέλαγα, ανάμεσα στα κοσμοπολίτικα νησιά Σύρο, Τήνο και Τζια. Μια άνυδρη κι άδενδρη γωνιά της Ελλάδας, χαραγμένη από τα ίχνη της ανθρώπινης βαρβαρότητας.
Όλα ξεκίνησαν το 1947, τότε που η Αγγλική Οργανωτική Αποστολή πρότεινε τη Γυάρο ως στρατόπεδο των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, «με σκοπό την εξουδετέρωσή τους».
Σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου, από το νησί πέρασαν 18.000 αθώοι άνθρωποι, βασανισμένοι, άρρωστοι, εξαθλιωμένοι, ζωντανοί νεκροί, που τους ανάγκασαν να χτίσουν τις ίδιες τους τις φυλακές.
Στις 27 Μαρτίου 1961, η Γυάρος άδειασε, αλλά πέντε χρόνια αργότερα η χούντα των συνταγματαρχών ξανάνοιξε το κολαστήριο και ο διάβολος ξανάπιασε δουλειά.
Στις 28 Απριλίου 1967, μεταφέρθηκαν στο νησί 7.500 κρατούμενοι, μεταξύ των οποίων και 240 γυναίκες. H διεθνής κατακραυγή οδήγησε το καλοκαίρι του 1973 στην κατάργηση του στρατοπέδου και στην απόλυση των κρατουμένων. Όμως, η ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη είχε ως συνέπεια να χρησιμοποιηθεί και πάλι η Γυάρος, κλείνοντας στους φοβερούς θαλάμους των φυλακών της όχι μόνο αριστερούς, αλλά και εν γένει δημοκρατικούς πολίτες, όπως τον Γεώργιο Μαύρο, τον Σταύρο Παράβα και τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη. Τον Ιούλιο του 1974, με την ανατροπή της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, το Θανατονήσι έκλεισε οριστικά και αμετάκλητα.
Θησαυρός
Κι ενώ οι άνθρωποι επέλεξαν να κάνουν το νησί κολαστήριο, η φύση είχε άλλες διαθέσεις. Το νησί της Γυάρου, τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει παγκοσμίως γνωστό, όμως αυτήν τη φορά όχι για το καταραμένο παρελθόν του, αλλά για τον αστείρευτο οικολογικό του πλούτο. Εκεί επέλεξαν να φτιάξουν το σπίτι τους τα πιο σπάνια θαλάσσια θηλαστικά της Ευρώπης, οι μεσογειακές φώκιες, ενώ τον πληθυσμό του νησιού συμπληρώνουν τα μοναδικά θαλασσοπούλια του Μύχου, το μαύρο φίδι της Γυάρου, «ιταλικής καταγωγής», και πολλά σπάνια αρπακτικά πουλιά.
Το νησί διαθέτει έναν μοναδικό βυθό, το 50% του οποίου καλύπτεται από λιβάδια Ποσειδωνίας και Τραγάνας, οικοσυστήματα κρίσιμης σημασίας, τα οποία αποτελούν σημαντικές δεξαμενές διοξειδίου του άνθρακα και μοναδικά καταφύγια ζωής για έναν μεγάλο αριθμό ψαριών και άλλων θαλάσσιων οργανισμών σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αυτά και άλλα πολλά ανακαλύφθηκαν μέσα από τις μελέτες που έγιναν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Κυκλάδες Life», το οποίο στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη προστασία για τη μεσογειακή φώκια και στη δημιουργία μιας πρότυπης Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής.
Πρωτεργάτες του εγχειρήματος είναι δύο νέα παιδιά, που έχουν βαλθεί να αλλάξουν ριζικά τη μοίρα του νησιού. Ο λόγος για τον περιβαλλοντολόγο Χρήστο Παπαδά και τη θαλάσσια βιολόγο Ελίνα Σαμαρά. «Με την οριοθέτηση της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής, θέλουμε να εξασφαλίσουμε την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα να συμβάλουμε στη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών», λέει ο Χρήστος.
Εταίροι και χρηματοδότες
Το πρόγραμμα «Κυκλάδες Life» χρηματοδοτείται από τη γραμμή LIFE Nature της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (κατά 75%), από το Περιβαλλοντικό Ίδρυμα «Πρίγκιπα Αλβέρτου ΙΙ» του Μονακό (κατά 18%) και από τους εταίρους του προγράμματος (κατά 7%). Η προσπάθεια ξεκίνησε το 2013 και θα ολοκληρωθεί το 2017. Έχει συντονιστή το WWF Ελλάς και εταίρους το υπουργείο Περιβάλλοντος, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, τη MOm, που αντικείμενό της έχει την προστασία της μεσογειακής φώκιας, και το ιταλικό ινστιτούτο Tethys.
Δράσεις
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στο «Κυκλάδες Life» συμμετέχουν πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα από όλη τη χώρα. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης μελέτησε τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία κατέγραψε τα σπάνια θαλασσοπούλια, ενώ το Πανεπιστήμιο Πάτρας χαρτογράφησε τους θαλάσσιους οικότοπους και εκπόνησε αλιευτική έρευνα. Παράλληλα, η MΟm υλοποιεί δράσεις συστηματικής παρακολούθησης των πληθυσμών της φώκιας. Το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο παρακολουθεί δείκτες για το ανθρωπογενές περιβάλλον. Ανάμεσα στις σημαντικότερες δράσεις πεδίου είναι η εγκατάσταση αγκυροβολίων φιλικών προς τα υποθαλάσσια λιβάδια της Ποσειδωνίας. Επίσης, η διοργάνωση καθαρισμών με τη συμμετοχή ντόπιων εθελοντών και ο σχεδιασμός υποβρύχιων μονοπατιών. Τέλος, σε συνεργασία με τις κεντρικές και τις τοπικές λιμενικές αρχές διαμόρφωσαν ένα σύστημα επιτήρησης της περιοχής.
Αιολικά πάρκα
Το 2002 όλο το νησί είχε ανακηρυχθεί ιστορικός τόπος. Το 2011, με νέα απόφαση, μόνο η περιοχή που περιλαμβάνει τα ιστορικά κτήρια και τους πέντε γειτονικούς όρμους του νησιού χαρακτηρίστηκε ως «Τόπος Ιστορικής Μνήμης». Όσον αφορά το υπόλοιπο κομμάτι του νησιού, υπάρχουν δυο επενδυτικά σχέδια αιολικών πάρκων, τα οποία μέχρι στιγμής έχουν πάρει μια προκαταρκτική άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη «Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας». «Η Γυάρος αποτελεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα. Για οποιοδήποτε σχέδιο κατασκευής αιολικών μεγάλης εμβέλειας, θα πρέπει να εκτιμηθούν με προσοχή οι επιπτώσεις του πάνω στο φυσικό περιβάλλον. Εμείς είμαστε έτοιμοι να διατυπώσουμε μια εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη άποψη», τονίζει ο Χρήστος.
Απαγορεύεται η αλιεία
Το νησί λειτούργησε ως πεδίο βολής για το ναυτικό, μέχρι το 2002. Σήμερα, είναι ανοιχτό σε όλους για να το επισκεφτούν, αλλά μεγάλα τμήματά του θεωρούνται ύποπτος χώρος, αφού υπάρχουν άσκαστα βλήματα.
Ο χώρος γύρω από τις φυλακές και οι διπλανοί κόλποι είναι ασφαλείς και προσβάσιμοι, αφού έχουν εκκαθαριστεί από τον στρατό. Ό σον αφορά την αλιεία, σύμφωνα με τον Κανονισμό Λιμένα που εκδόθηκε το 2013 από το Λιμεναρχείο Σύρου, απαγορεύεται οποιαδήποτε αλιευτική δραστηριότητα στην περιοχή 3 ναυτικών μιλίων γύρω από τη Γυάρο.
Αυτά και άλλα πολλά ανακαλύφθηκαν μέσα από τις μελέτες που έγιναν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Κυκλάδες Life», το οποίο στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη προστασία για τη μεσογειακή φώκια και στη δημιουργία μιας πρότυπης Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής.
Χρήστος Παπαδάς
«Πρωταρχικός μας στόχος είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών της Σύρου και της Άνδρου», εξηγεί ο Χρήστος Παπαδάς κατά τη συζήτησή μας μαζί του και επισημαίνει ότι, παρά την αρχική δυσπιστία που αντιμετώπισαν, οι τοπικοί φορείς και οι κύριοι χρήστες έχουν αρχίσει να συνεργάζονται στενά μαζί τους. Μας λέει, επίσης:
- Στήνουμε μια Επιτροπή, η οποία θα αποτελείται από εκπροσώπους της περιοχής.
- Από φέτος, ξεκινάμε δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία και στα δύο νησιά.
- Έχουμε δημοσιεύσει μια σειρά άρθρων και ενημερωτικού υλικού στα τοπικά ΜΜΕ. Η ιστοσελίδα μας παρέχει συνεχή ενημέρωση για το πρόγραμμα και τις δράσεις του.
- Πραγματοποιούνται εξειδικευμένα σεμινάρια για περιβαλλοντικά και άλλα θέματα για τους ψαράδες και τον τουριστικό τομέα.
- Σε συνεργασία με τους τοπικούς ΟΤΑ, θα διοργανώσουμε για το φετινό καλοκαίρι μια σειρά από εκδηλώσεις, με στόχο την ενημέρωση για την ιστορική αξία και τον φυσικό πλούτο της Γυάρου.
Τέλος, στην ερώτηση σχετικά με το αν γνωρίζει το ψήφισμα του ΔΣ του Συνδέσμου Αντιστασιακών του 1967 (ΣΦΕΑ), ότι με τις δράσεις τους αλλοιώνεται ο χαρακτήρας αυτού του ιστορικού τόπου, μας λέει: «Μέσα από τις δράσεις μας θέλουμε να ενισχυθεί και να προβληθεί η ιστορική ταυτότητα του νησιού. Η συγκεκριμένη απόφαση θεωρούμε πως είναι αποτέλεσμα ελλιπούς ενημέρωσης, σε σχέση με τους στόχους του ‘‘Κυκλάδες Life’’. Για αυτόν τον λόγο, μέσα στο επόμενο διάστημα, θα έρθουμε σε επαφή με το ΔΣ του ΣΦΕΑ, προκειμένου να παρουσιάσουμε το πρόγραμμα και να συζητήσουμε τρόπους διατήρησης και ανάδειξης των ιστορικών αυτών κτηρίων».
