Η λέξη μιτάτο προέρχεται από το λατινικό metatum, που σημαίνει στρατιωτικό κατάλυμα. Στους βυζαντινούς χρόνους, η λέξη μιτάτο σήμαινε την υποχρέωση των πολιτών να παρέχουν κατάλυμα και τροφή στους ταξιδεύοντες κρατικούς υπαλλήλους ή πολίτες. Σήμερα, σημαίνει το κατάλυμα του βοσκού. Υπολογίζεται ότι μόνο στον Ψηλορείτη στέκονται αγέρωχα περίπου 300 μιτάτα, που σε ένα μεγάλο ποσοστό εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται, αν και η χρήση τους πλέον δεν είναι η ίδια με το παρελθόν.
Η παλαιότερη χρονολογία (ακιδογράφημα), που υπάρχει χαραγμένη σε υπέρθυρο μιτάτου στη Νίδα, είναι αυτή του 1841, γεγονός που δείχνει πόσο συνδεδεμένη και για πόσα χρόνια είναι η παρουσία των μιτάτων με το νησί και την κτηνοτροφία.
Συνεχίζουν την παράδοση
«Φτιάξαμε τα μιτάτα, με όλες τις προδιαγραφές και τους πολιτικούς μηχανικούς να στηρίζονται στην εικόνα του παραδοσιακού μιτάτου, το οποίο, όμως, φτιαχνόταν πρόχειρα από τους κτηνοτρόφους. Μεγάλη επιθυμία μας είναι αυτός ο χώρος να αποτελέσει ακόμα ένα σημείο που θα συνδεθεί με την περιοχή, μεγάλο μέρος της οποίας ζει από την κτηνοτροφία. Άλλωστε, η δημιουργία ενός τέτοιου χώρου ήταν και αίτημα των επισκεπτών, αφού, εδώ και πολλά χρόνια, τουρίστες μάς ζητούσαν να τους οδηγήσουμε σε απομακρυσμένα μιτάτα, προκειμένου να δουν από κοντά αυτό το κομμάτι της παράδοσης του νησιού μας, που είναι χρέος μας να το διατηρήσουμε ζωντανό», είπε ο αντιδήμαρχος Ανωγείων, Βασίλης Σμπώκος.
Το σπίτι του βοσκού
Όπως σημειώνει ο κ. Σμπώκος, οι προσπάθειες να δημιουργηθεί το «Σπίτι του βοσκού» βρίσκονται στην ολοκλήρωσή τους. Τέσσερα μιτάτα δημιουργήθηκαν για τον λόγο αυτόν και ο μουσειακός χώρος θα είναι επισκέψιμος το επόμενο διάστημα, με τα εγκαίνιά του να γίνονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Άγιος Υάκινθος, το πιο γνωστό μιτάτο
Στα Ανώγεια, το πιο γνωστό μιτάτο είναι εκείνο στο οποίο φιλοξενείται ο ναός που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Υάκινθο, χτισμένος με ξερολιθιά.
Ο ναός δημιουργήθηκε το 1998 με τη μορφή μιτάτου, μετά από πρόταση του Λουδοβίκου των Ανωγείων, την οποία αποδέχτηκε ο μακαριστός μητροπολίτης Ρεθύμνου Άνθιμος, για να συμβολίσει από τη μια τη σχέση του Ψηλορείτη με την κτηνοτροφία, αλλά και τη σχέση του νησιού με τον γνωστό πλέον Άγιο του Έρωτα της Κρήτης, τον Άγιο Υάκινθο, που κάθε χρόνο στον προαύλιο χώρο του φιλοξενεί τις εκδηλώσεις «Υακίνθεια».
