Όμηροι της φύσης οι καλλιεργούμενες εκτάσεις της Ξυνιάδας Δομοκού

Όμηροι της φύσης οι καλλιεργούμενες εκτάσεις της Ξυνιάδας Δομοκού

Η Ξυνιάδα Δομοκού πήρε την ονομασία της από την αποξηραμένη λίμνη, η οποία βρισκόταν στο Οροπέδιο της Ομβριακής. Οι αποξηράνσεις λιμνών αποτέλεσαν, για τις κυβερνήσεις της εποχής εκείνης, μια αποτελεσματική λύση για την απόδοση περισσότερης καλλιεργήσιμης γης στους ακτήμονες κατοίκους πολλών περιοχών της χώρας. Έτσι, η αποξήρανση της λίμνης ξεκίνησε το 1936 και τέλειωσε το 1942, με σκοπό την αξιοποίηση της γης για την καλλιέργεια διαφόρων φυτών. Ο αρχικός σχεδιασμός είχε ξεκινήσει από το 1887 και η διανομή των κτημάτων στους κατοίκους της περιοχής πραγματοποιήθηκε το 1958.

Για πολλές δεκαετίες, τα εδάφη αξιοποιήθηκαν κυρίως με αροτραίες καλλιέργειες, με κυρίαρχη αυτή της βιομηχανικής ντομάτας, σε μια έκταση πάνω από 10.000 στρέμματα, κάθε χρόνο. Λόγω της σταδιακής μείωσης της γονιμότητας των εδαφών και τις καταστροφές που συντελούνταν από τις βροχοπτώσεις και τις χιονοπτώσεις, η αξιοποίηση των εδαφών χρόνο με τον χρόνο γινόταν εξαιρετικά δύσκολη για τους αγρότες της περιοχής.

Η πρόσφατη καταστροφική πλημμύρα (σε πάνω από 12.000 στρέμματα) ίσως αποτελεί και το κύκνειο άσμα της καλλιέργειας των σιτηρών που σπάρθηκαν στην περιοχή.

Σκέψη για επανασύσταση

Η αρνητική αυτή εξέλιξη έχει οδηγήσει μια μερίδα κατοίκων της περιοχής στη σκέψη για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, με την αποκατάσταση του προηγούμενου λιμναίου οικοσυστήματος, όπως στην περίπτωση της Κάρλας. Ένα τέτοιο εγχείρημα είναι σαφές ότι θα μειώσει σημαντικά την καλλιεργούμενη έκταση, αλλά σίγουρα, όμως, μέσα από ολοκληρωμένες μελέτες και παρεμβάσεις, μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα οικονομία με παράλληλη αξιοποίηση του νερού για την άρδευση άλλων περιοχών και τον εμπλουτισμό των υπογείων υδάτων. Ο Γεώργιος Σούλιος, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και κάτοικος της περιοχής του Δομοκού, πιστεύει ότι το εγχείρημα της επανασύστασης της λίμνης είναι αρκετά δύσκολο και ότι ακόμα υπάρχουν τεχνικές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν, ώστε οι αγρότες να συνεχίσουν τις καλλιέργειές τους:

«Το πρόβλημα της στάθμης του νερού εστιάζεται στο φαινόμενο της συνίζησης, δηλαδή το αποτέλεσμα της υπεράντλησης του νερού σε σχέση με την υποχώρηση των εδαφών. Αποτέλεσμα αυτής της αγροτικής δραστηριότητας είναι να μην βρίσκει διέξοδο το νερό και να λιμνάζει στο έδαφος, με όλες τις συνέπειες.

¡Πριν την αποξήρανσή της, η λίμνη Ξυνιάδα κάλυπτε έκταση 31.600 στρεμμάτων, με πλούσια βιοποικιλότητα. Ξεκινούσε από λίγα εκατοστά και έφτανε στα 7 μέτρα, με μέσο βάθος τα 4 μέτρα. Η επιφάνεια της λίμνης βρισκόταν σε υψόμετρο 463 μέτρων πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Το όνομά της το πήρε από την αρχαία πόλη Ξυνιά, που ήταν χτισμένη στις όχθες της. Η αποξήρανση ολοκληρώθηκε το 1942 και η διανομή των χωραφιών το 1957.

 

Για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα, θα πρέπει να γίνει εμβάθυνση της εξόδου πάνω από 1 μετρό της τάφρου, όταν σήμερα είναι 7 μέτρα περίπου. Αυτό θα εκτόνωνε τις μεγάλες ποσότητες του νερού και θα μειωνόταν το πρόβλημα των αγροτών από τις χειμερινές χιονοπτώσεις και βροχοπτώσεις. Το επίμαχο τμήμα της εξόδου είναι βραχώδες και απαιτεί κόστος και καλές μελέτες. Σε ό,τι αφορά το θέμα της αποκατάστασης της λίμνης, ο όγκος νερού που απαιτείται για να ολοκληρωθεί το έργο χρειάζεται 20 χρόνια για να συγκεντρωθεί. Αν υπολογιστεί και το ύψος των αποζημιώσεων για το έδαφος (των 36.000 στρεμμάτων περίπου) και την παύση της αγροτικής δραστηριότητας, το κόστος είναι σημαντικό και με τις παρούσες οικονομικές συγκυρίες δυσβάσταχτο».

Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις

Μια άλλη άποψη από τον Δημήτρη Τσαρτσάλη, γεωπόνο, εστιάζει στην οικολογική και οικονομική σημασία της αξιοποίησης της πρώην λίμνης:

«Οι επεμβάσεις στο περιβάλλον σίγουρα έχουν και αρνητικά αποτελέσματα. Η αποξήρανση της λίμνης πριν από 80 περίπου χρόνια δεν έγινε με ολοκληρωμένες μελέτες και εφαρμογές, με αποτέλεσμα σήμερα, με τις πρώτες βροχοπτώσεις, να πλημμυρίζει ο κάμπος. Σίγουρα θα πρέπει να γίνει μια επαναξιολόγηση της κατάστασης από τους αρμόδιους φορείς και να προχωρήσουν σε ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, προς όφελος των κατοίκων, της περιοχής και του περιβάλλοντος».