Η µηλιά µπορεί να διαµορφωθεί σε διάφορα σχήµατα, όπως κύπελλο, κυπελλοπυραµίδα, θαµνοειδές κύπελλο, νάνος πυραµίδα κατά ορόφους, ατρακτοειδής θάµνος, κανονική παλµέττα, ελεύθερη παλµέττα κ.ά.
Τα σπουδαιότερα χρησιµοποιούµενα συστήµατα διαµόρφωσης
α) Παλµέττα
Το δέντρο διαθέτει κεντρικό άξονα και πλάγιους βραχίονες που αναπτύσσονται ανά δύο (όροφοι) σε κάθε θέση προς µία κατεύθυνση. Οι όροφοι µπορεί να είναι τρεις ή περισσότεροι και οι βραχίονες σχηµατίζουν µε τον κεντρικό άξονα γωνία 45ο-50ο.
Το όλο σύστηµα χρειάζεται υποστήριξη µε πασσάλους, σύρµατα κ.λπ. Η παραγωγή µε το σύστηµα αυτό, σε σύγκριση µε τα κλασικά σχήµατα, είναι µεγαλύτερη τα πρώτα χρόνια λόγω του µεγαλύτερου αριθµού δέντρων/στρέµµα. Ένα µειονέκτηµα του συστήµατος αυτού είναι το υψηλό κόστος εγκατάστασης εξαιτίας της υποστύλωσης και του µεγάλου αριθµού δέντρων/στρέµµα. Η απόσβεση του κεφαλαίου, όµως, γίνεται σε λίγα χρόνια. Το σύστηµα αυτό µπορεί να συνδυαστεί µε αντιχαλαζικά δίχτυα που προσφέρουν και προστασία από τα ηλιακά εγκαύµατα.
Η υποστύλωση γίνεται µε πασσάλους και 4-5 οριζόντια σύρµατα ανά γραµµή και η κατεύθυνση της καθεµίας είναι συνήθως από τον Βορρά προς τον Νότο. Η πρόσδεση των µελλοντικών βραχιόνων γίνεται αργά το καλοκαίρι και τον χειµώνα για την απόκτηση του κανονικού σχήµατος. Το τελικό ύψος των φυτών δεν υπερβαίνει συνήθως τα 3,5 µ. Το κλάδεµα καρποφορίας είναι ελάχιστο τα πρώτα χρόνια και οι ετήσιοι βλαστοί κάµπτονται και δένονται για να διαφοροποιήσουν ανθοφόρους οφθαλµούς.
β) Άτρακτος (ή κυπαρισσάκι)
Είναι κλασικό σχήµα διαµόρφωσης της µηλιάς για πολύ πυκνές φυτεύσεις, το οποίο καθιερώθηκε µε τη διάδοση του υποκειµένου Μ9. Η υποστύλωση (πάσσαλοι-σύρµατα) είναι απαραίτητη, τόσο για την περίοδο της διαµόρφωσης όσο και της παραγωγής. Η άτρακτος αποτελείται από τον κεντρικό άξονα του δέντρου και τους βραχίονες. Οι πρώτοι βραχίονες αρχίζουν 60-70 εκ. από το έδαφος και η απόσταση µεταξύ τους είναι περίπου 10 εκ. Η διάταξή τους είναι ατρακτοειδής-ελικοειδής σε αποστάσεις και θέσεις που να µην εµποδίζονται ο φωτισµός και ο αερισµός των δέντρων.
Το µήκος των βραχιόνων συνεχώς µειώνεται προς την κορυφή (κυπαρισσάκι). Οι βραχίονες της ατράκτου επιλέγονται µε κλάδεµα επαναφοράς του κεντρικού άξονα. Η πρακτική του κλαδέµατος κατά την περίοδο της διαµόρφωσης και της παραγωγής είναι όπως της παλµέττας. Το ύψος των δέντρων φθάνει τα 2,5-3 µ., ο δε συνολικός αριθµός των βραχιόνων είναι από 9 µ. έως 11 µ.. Η ανανέωση των καρποφόρων οργάνων κατά το κλάδεµα καρποφορίας είναι ευχερής, µε αποτέλεσµα να αποφεύγεται η παρενιαυτοφορία.
Τα δέντρα φυτεύονται σε αποστάσεις 3,5 µ. µεταξύ των γραµµών και 1-1,25 µ. επί της γραµµής ανάλογα µε την ποικιλία και την ιδιαιτερότητα του χωραφιού και τα υποκείµενα συνδυάζονται αναλόγως της ποικιλίας που επιλέγεται. Έτσι, σε ποικιλίες µικρής ζωηρότητας, π.χ. Delicious τύπου spur, επιλέγεται το υποκείµενο Μ26. Για πιο ζωηρές ποικιλίες, π.χ. Gala, Golden Delicious, Jonagold, Fuji, χρησιµοποιείται το υποκείµενο Μ9.
Ο συνδυασµός Μ9 µε Delicious τύπου spur καλό θα είναι να αποφεύγεται για το κυπαρισσάκι λόγω του κινδύνου εµφάνισης ηλιακών εγκαυµάτων στους καρπούς εκτός και αν στον οπωρώνα υπάρχει η εγκατάσταση αντιχαλαζικών διχτυών. Σε περιπτώσεις επαναφυτεύσεων, δεν προτιµάται ο συνδυασµός Μ9 µε ποικιλίες µικρής ζωηρότητας π.χ. Delicious τύπου spur, λόγω µειωµένης ανάπτυξης των δέντρων.
γ) Μονόκλωνο υπερ-πυκνό ή κορδόνι (super spindle)
Το µονόκλωνο γραµµικό σύστηµα χρησιµοποιείται όλο και περισσότερο στη χώρα µας. Εκµεταλλεύεται στο έπακρο την έκταση του οπωρώνα, συντελεί στη γρήγορη είσοδο των δέντρων στην καρποφορία, διευκολύνει τις καλλιεργητικές εργασίες, δίνει υψηλή παραγωγή ανά στρέµµα και συντελεί στη βελτιστοποίηση της ποιότητας των καρπών. Μειονεκτεί στο ότι έχει υψηλότερο κόστος εγκατάστασης και µεγαλύτερες απαιτήσεις άρδευσης.
Τα δενδρύλλια συνήθως τα προµηθευόµαστε διακλαδωµένα από τα φυτώρια κατόπιν ειδικών τεχνικών που εφαρµόζουν οι φυτωριούχοι, έχοντας ύψος 1,5-1,8µ. και ικανοποιητικό ριζικό σύστηµα. Η εφαρµογή του συστήµατος προϋποθέτει την ύπαρξη εγκατάστασης στήριξης µε 3-4 σύρµατα, κατανεµηµένα σε οµοιόµορφα ύψη, µε το πρώτο σύρµα να απέχει από το έδαφος 0,80-1 µέτρο.
Οι αποστάσεις φύτευσης κυµαίνονται από 3 µ. έως 3,5 µ. µεταξύ των γραµµών και 0,60 µ. επί της γραµµής. Το υποκείµενο Μ9 είναι η καλύτερη επιλογή για όλες της ποικιλίες εκτός από εκείνες που είναι πολύ µειωµένης ανάπτυξης, όπως π.χ. Delicious τύπου spur, για τις οποίες συνιστάται να χρησιµοποιείται το υποκείµενο Μ26.
Προτιµάται η εγκατάσταση αντιχαλαζικών διχτυών για την προστασία των καρπών από τα ηλιακά εγκαύµατα. Στο σύστηµα αυτό τα νεαρά δενδρύλλια δεν φέρουν µόνιµους βραχίονες, αλλά λεπτοκλάδια σε όλο το µήκος τους, τα οποία διατηρούνται µε διάφορες τεχνικές κλαδέµατος πάνω στον κορµό για να καρποφορούν κάθε χρόνο βάσει συγκεκριµένου ρυθµού και τρόπου ανανέωσης.
Τα νεαρά δενδρύλλια δένονται στα σύρµατα της γραµµικής στήριξης µόνο στα σηµεία επαφής µε τον κεντρικό άξονα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Δεν δένονται οι πλάγιοι κλάδοι, γεγονός που καθιστά το µονόκλωνο σύστηµα πιο εύκολο στη διαχείρισή του από τα άλλα γραµµικά συστήµατα διαµόρφωσης. Κατά το πρώτο έτος, οι ζωηροί βλαστοί (µεγαλύτεροι σε διάµετρο από το µισό του κεντρικού άξονα) των διακλαδωµένων φυτών αφαιρούνται, όπως και αυτοί που δεν βρίσκονται σε καλή διάταξη µε τον κεντρικό.
Κατά το δεύτερο έτος, δεν γίνονται σηµαντικές επεµβάσεις στο κλάδεµα, ενώ κατά το τρίτο έτος, οι λεπτοί βλαστοί κόβονται κοντά στο διετές ξύλο για να ευνοηθεί η ευρωστία τους και αφαιρούνται οι λαίµαργοι βλαστοί.
του Θ. Σωτηρόπουλου, τακτικού ερευνητή ΕΛΓΟ-«Δήµητρα», Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τµήµα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας
