Ο ελληνικός δρόμος του μεταξιού περνά μέσα από την έρευνα, την καινοτομία και τη συνεργατικότητα

Πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία προέκυψαν από τη "Μελέτη για την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας μεταξιού".

Από την Θεσσαλονίκη θα περάσει ο δρόμος του μεταξιού

Όπως διαπιστώνουν οι συντάκτες της μελέτης, «η Ελλάδα διαθέτει πολλές από τις συνθήκες που μπορούν να οδηγήσουν σε μια εκ νέου άνθηση της σηροτροφίας, κάτι που και στο παρελθόν έχει συμβεί, αφού αποτέλεσε μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις του κλάδου παγκοσμίως, έχοντας υπάρξει αυτάρκης στην παραγωγή μεταξιού και μεταξόσπορου, αλλά και ικανή να εξάγει σημαντικές ποσότητες. Σύμφωνα με στοιχεία του FAO (Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας), φαίνεται ότι μέχρι τις αρχές τις δεκαετίας του ’80, πραγματοποιούνταν εξαγωγές ακατέργαστης μέταξας».

Ακόμη, σημειώνεται πως «λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα που προέρχονται από την εποχή της ακμής της σηροτροφίας στην Ελλάδα, φαίνεται σαφώς ότι υπάρχουν όλες εκείνες οι προϋποθέσεις, ώστε στη χώρα μας να γίνει δυνατή η παραγωγή αξιόλογων ποσοτήτων μεταξιού, με πολύ υψηλά επίπεδα ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα, εκμεταλλευόμενο την ποιοτική του υπεροχή, να ανταγωνιστεί δυναμικά τα οικονομικότερα προϊόντα μεταξιού που εισάγονται στη χώρα μας και στην ΕΕ από ασιατικές, κυρίως, ανταγωνιστικές χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία». «Φαίνεται», υπογραμμίζεται, «ότι οι διεθνείς συγκυρίες οδηγούν προς την αξιοποίηση αφενός της μακράς παράδοσης της χώρας, αφετέρου των άριστων κλιματολογικών συνθηκών».

Σε κάθε περίπτωση, καταλήγουν, μεταξύ άλλων, πως «το όλο ζήτημα της αναβίωσης της σηροτροφίας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με γνώμονα την εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού εισοδήματος για τους παραγωγούς, ανεξάρτητα από τη χορήγηση κοινοτικών ενισχύσεων».

Η αλυσίδα αξίας

Η αλυσίδα αξίας των προϊόντων μεταξιού (βλ. διάγραμμα) περιλαμβάνει από τη σηροτροφία, την αναπήνιση και τη νηματοποίηση, μέχρι την παραγωγή και εμπορία των τελικών μεταξωτών ειδών, το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση. Με βάση αυτή, αναφέρεται στην μελέτη, «φαίνεται ότι υπάρχουν πάρα πολλές δραστηριότητες που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την παραγωγή μεταξωτών προϊόντων, οι οποίες θα ωφεληθούν από την οργάνωση της δραστηριότητας στο σύνολό της». Επισημαίνεται, μάλιστα, και αυτό το σκεπτικό φαίνεται να διαπνέει τη μελέτη στο σύνολό της, ότι «η ολιστική προσέγγιση είναι μονόδρομος στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας και βιωσιμότητας του εγχειρήματος. Μόνο με αυτόν τον τρόπο η παραγωγή μπορεί να είναι ανταγωνιστική στο παγκόσμιο επίπεδο που υπάρχει ζήτηση». Επιπλέον, ως σημαντικό αξιολογείται το γεγονός ότι «σε όλα τα στάδια της αλυσίδας, υπάρχει ή υπήρξε δραστηριότητα στην Ελλάδα στο πρόσφατο παρελθόν, με τη δυνατότητα συνέχισής της. Μόνο στα τελικά στάδια της αλυσίδας δεν υπήρξε συστηματική και οργανωμένη συλλογική προσπάθεια μέχρι τώρα».

Αυτά, όπως διευκρινίζεται, είναι οι συνεργατικοί σχηματισμοί (clusters) στους οποίους μπορούν να συμμετέχουν, εκτός από όλες τις επιχειρήσεις της αλυσίδας, εμπλεκόμενοι φορείς του δημοσίου και ερευνητικοί φορείς, η ανακύκλωση που θα εμπλέκεται σε όλα τα στάδια και θα δίνει περιεχόμενο στην κυκλική οικονομία και η έρευνα και ανάπτυξη που θα υποστηρίζει όλα τα στάδια της αλυσίδας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται το πλαίσιο της δυνατότητας αναδιάρθρωσης της αλυσίδας αξίας στα clusters, για τα οποία αναφέρεται πως «σύμφωνα με τους ειδικούς, τα clusters αποτελούν ένα εξαιρετικό εργαλείο άσκησης οριζόντιας πολιτικής για την τόνωση των τοπικών οικονομιών και τον επαναπροσδιορισμό του αναπτυξιακού μοντέλου μιας περιοχής ή συνολικά της χώρας, στην περίπτωση της Ελλάδας.

Συνεπώς, η αναδιάρθρωση μπορεί να γίνει με τη σύσταση ενός συνεργατικού σχηματισμού, που οργανωμένα θα κάνει της απαραίτητες ενέργειες για να καλυφθούν τα κενά και να αξιοποιηθεί η δυναμική σε όλα τα στάδια. Βασική δραστηριότητα του συνεργατικού σχηματισμού θα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης, που θα συντονίζει και θα παρακολουθεί τις χρηματοδοτήσεις ανά έτος και ανά δράση προκειμένου να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη εισροή κεφαλαίων και η λειτουργική ανάπτυξή του και των μελών του, ενώ παράλληλα θα αξιολογεί την υλοποίηση των επιμέρους δράσεων και θα επανασχεδιάζει – προσαρμόζει υπάρχουσες ή νέες».

Εθνική στρατηγική για την ανάπτυξη

Η εθνική στρατηγική για την παραγωγή μεταξιού και τη μεταποίησή της, όπως αυτή αναπτύσσεται εκτενώς στη μελέτη, στηρίζεται στους εξής άξονες:

· Βελτίωση της ποιότητας της τοπικής παραγωγής – εφαρμογή του οδικού χάρτη καλών πρακτικών. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παραγωγή ποιοτικής πρώτης ύλης και στη μετέπειτα διοίκηση ολικής ποιότητας σε όλα τα στάδια της αλυσίδας αξίας. «Η παροχή προϊόντων με τα υψηλότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά είναι μονόδρομος, καθότι είναι αυτό που ζητάει η αγορά, με τη ζήτηση για χαμηλότερης ποιότητας προϊόντα να είναι ανύπαρκτη», αναφέρεται μεταξύ άλλων.

· Δημιουργία κινήτρων για λειτουργία επιχειρήσεων κατά μήκος της αλυσίδας.

· Ανάπτυξη γνώσης και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού με κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση. «Μέχρι σήμερα», σημειώνεται, «δεν παρατηρείται η ύπαρξη στοχευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για το σύνολο των εμπλεκόμενων μερών στην αλυσίδα αξίας του εγχώριου κλάδου παραγωγής προϊόντων μεταξιού», και κρίνεται επιτακτική η ανάγκη σχεδιασμού ολοκληρωμένων σχετικών προγραμμάτων, με σύστημα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, που θα ενσωματώνουν την εγχώρια και διεθνή εμπειρία και θα προσφέρουν σύγχρονες και πιστοποιημένες γνώσεις.

· Ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών παραγωγής και μεταποίησης προϊόντων μεταξιού. «Η ολική επανεκκίνηση του εγχώριου κλάδου παραγωγής προϊόντων μεταξιού απαιτεί να εγκαταλειφθεί το παραδοσιακό μοντέλο της “ατομικής επιχειρηματικότητας” και να ενισχυθεί η ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών από τα εμπλεκόμενα μέρη όλου του φάσματος της αλυσίδας αξίας του κλάδου». Υπογραμμίζεται, μάλιστα, ότι «καθώς οι διεθνείς συνθήκες διαφαίνονται ευνοϊκές, εκτιμάται ότι μια δυναμική επαναφορά του εγχώριου κλάδου με την ενίσχυση της διασύνδεσης όλων των εμπλεκόμενων μερών της αλυσίδας αξίας, θα καταφέρει σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα να επανατοποθετήσει τη χώρα σε ανταγωνιστική θέση και να αναδείξει τον κλάδο παραγωγής προϊόντων μέταξας σε εστία συγκριτικού πλεονεκτήματος».

· Ενσωμάτωση της έρευνας και καινοτομίας στην ανάπτυξη της βιομηχανίας μεταξιού. Ενδεικτικά αναφέρονται πεδία έρευνας που έχουν οδηγήσει ή αναμένεται να οδηγήσουν στο μέλλον σε σημαντικές καινοτομίες στην επεξεργασία ή στη χρήση μεταξιού, όπως στην έρευνα σχετικά με τη βαφή μεταξωτών ειδών, με την ανάπτυξη μεταξωτών ινών με αυξημένη αντοχή, με την αξιοποίηση μεταξιού στην ιατρική, ενώ σημειώνεται ότι η επέκταση της έρευνας και σε άλλα πεδία μπορεί να στηρίξει την ανάπτυξη της συγκεκριμένης βιομηχανίας, καθιστώντας τις επιχειρήσεις του κλάδου περισσότερο ανταγωνιστικές.

· Προώθηση επενδύσεων πρωτογενούς παραγωγής. Προς τούτο προτείνονται μέτρα όπως:

  1. Ίδρυση ολοκληρωμένων δικτύων παραγωγής σηροτροφίας – διασύνδεση με τοπικούς καλλιεργητές μορεώνων.

2. Εξασφάλιση ολοκληρωμένης τεχνικής υποστήριξης του πρωτογενούς τομέα – εξοπλισμός και αναβάθμιση Σηροτροφικού Εργαστηρίου Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και ενδυνάμωση του ρόλου του.

3. Αξιοποίηση των ενισχύσεων που αφορούν την υποστήριξη των δασώσεων για την επέκταση και ενδυνάμωση των μορεώνων της περιοχής.

4. Υποστήριξη της έρευνας για την ανάπτυξη ελληνικών υβριδίων που θα διασφαλίζουν υψηλή ποιότητα και στόχευση στη διαφοροποίηση της ελληνικής παραγωγής στη διεθνή αγορά.

5. Δημιουργία και υποστήριξη κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ.) για την πλήρη αξιοποίηση των τοπικών μορεώνων.

6. Ασφάλιση του αγροτικού ζωικού προϊόντος από τον ΕΛΓΑ.

·  Προώθηση επενδύσεων δευτερογενούς παραγωγής. Προτείνονται συγκεκριμένα:

1. Ίδρυση και λειτουργία νέας, μικρής μονάδας αναπήνισης στο Σουφλί, μέσω αξιοποίησης άμεσων ενισχύσεων, προκειμένου να καλυφθούν οι τρέχουσες ανάγκες ώστε να επαναλειτουργήσει σύντομα ολόκληρη η αλυσίδα αξίας.

2. Εξασφάλιση λειτουργίας της υπάρχουσας μη λειτουργούσας αναπήνισης στο Σουφλί (οριστική διοικητική απεμπλοκή – τεχνολογικός έλεγχος και προσαρμογή που απαιτείται λόγω της μακρόχρονης ακινησίας).

3. Ενισχύσεις για τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων επιχειρήσεων και παροχή κινήτρων για την επιστροφή στις μεταποιητικές δραστηριότητες με βάση το μετάξι, προκειμένου να μη χαθεί, αλλά να ενδυναμωθεί η υπάρχουσα τεχνογνωσία και η εμπειρία της περιοχής.

4. Ενισχύσεις για την ίδρυση περισσότερων μεταποιητικών μονάδων σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, έτσι ώστε να ανακάμψει δυναμικά η περιοχή και να γεφυρωθούν χωρικά και χρονικά οι εισροές και οι εκροές της.

5. Ενισχύσεις για την ίδρυση και επέκταση δικτύων διανομής και προώθησης των προϊόντων του κλάδου στην Ελλάδα και στον εξωτερικό – ενισχύσεις για τη δημιουργία και τον πολλαπλασιασμό σημείων πώλησης των προϊόντων μεταξιού.

· Ίδρυση του «Πόλου Ανταγωνιστικότητας», συνεργατικού σχηματισμού – Cluster για το μετάξι, στο πρότυπο άλλων χωρών της Ευρώπης και σε άλλους κλάδους, που, όπως αναφέρεται, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός περιφερειακού συστήματος θεσμών και συνεργασιών για την επιστημονική, ερευνητική και τεχνολογική υποστήριξη του κλάδου του μεταξιού, τόσο κατά το στάδιο της παραγωγής, όσο και κατά το στάδιο της μεταποίησης, ενισχύοντας εν τέλει την τοπική και περιφερειακή οικονομία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συντάκτες της μελέτης της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας εκτιμούν ότι η προγραμματική περίοδος 2016-2020 δίνει ευκαιρίες για την ανάπτυξη του τομέα, μεταξύ άλλων με τα περιφερειακά προγράμματα (ΠΕΠ), με το επιχειρησιακό πρόγραμμα «ανταγωνιστικότητα, επιχειρηματικότητα και καινοτομία 2014-2020», το ΠΑΑ 2014-2020, το επιχειρησιακό πρόγραμμα «ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού, εκπαίδευση, διά βίου μάθηση 2014-2020», τον αναπτυξιακό Νόμο 4399/2016 και, ακόμη, τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (Venture Capital) και τους Επιχειρηματικούς Αγγέλους (Business Angels).

Αδυναμίες αλλά και ισχυρή προοπτική

Κατά την ανάλυση των δυνάμεων για την αναβίωση της αλυσίδας αξίας του μεταξιού, εντοπίζονται μια σειρά από αδυναμίες. Αναφορά γίνεται στις μικρές παραγόμενες ποσότητες κουκουλιών και στη μικρή αποδοτικότητά τους, στο γεγονός ότι δεν υπάρχει συγκροτημένη προώθηση του ελληνικού μεταξιού, στη μεταβαλλόμενη ποιότητα των υβριδίων που εισάγονται, στην έλλειψη συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και στην έλλειψη συντονισμού των επιχειρήσεων του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα.

Στον αντίποδα, εντοπίζονται ως ισχυρά σημεία η ιδιαίτερη γεωγραφική και στρατηγική θέση, η δυνατότητα πολλαπλών εκτροφών κατά τη διάρκεια ενός έτους, η ελάχιστη ρύπανση, η παράδοση, η εναπομείνασα τεχνογνωσία και το καλής ποιότητας μετάξι.

Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται ευκαιρίες όπως το ότι η ΕΕ υιοθέτησε τη συνδεδεμένη ενίσχυση, η υιοθέτηση σύγχρονων τεχνικών εκτροφής, η αύξηση της κατανάλωσης και της διεθνούς ζήτησης προϊόντων μεταξιού, αλλά και η απουσία ενδοκοινοτικού ανταγωνισμού, οι ευνοϊκές στη χώρα κλιματολογικές συνθήκες, η δυνατότητα αξιοποίησης των υποπροϊόντων τόσο του μεταξοσκώληκα όσο και της μουριάς.

Τέλος, μεταξύ των απειλών για την ανάπτυξη του κλάδου, σημειώνονται η υστέρηση σε υποδομές και ελλείψεις στην τεχνογνωσία, το ανέκαθεν μικρό ποσοστό του μεταξιού στο σύνολο της παγκόσμιας παραγωγής υφαντουργικών ινών, η οικονομική αστάθεια, το αβέβαιο φορολογικό περιβάλλον και η δυσκολία εξεύρεσης χρηματοδότησης για επενδύσεις.

Πενταετές πλάνο

Οι ενέργειες ανασύστασης και ενεργοποίησης της αλυσίδας τοποθετούνται σε χρονικό ορίζοντα πενταετίας. Οι άξονες προς αυτή την κατεύθυνση, αρχής γενομένης από τον εκσυγχρονισμό των υποδομών πιστοποίησης, έρευνας και ανάπτυξης των προϊόντων μεταξιού, περιλαμβάνουν τη σύσταση συντονιστικής επιτροπής, την ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων και την αναδιάρθρωση της πρωτογενούς παραγωγής, που θα στηρίζεται στα εξής:

· Ίδρυση οριζόντιων δικτύων παραγωγών σηροτροφίας

· Εγκατάσταση μορεώνων

· Παραγωγή ελληνικού μεταξόσπορου

· Διεπαγγελματική Οργάνωση Μετάξης

· Ίδρυση νέων και εκσυγχρονισμός μεταποιητικών επιχειρήσεων

· Ίδρυση σύγχρονων μονάδων αναπήνισης

Ακόμη, προτείνεται η δημιουργία προγραμμάτων συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, επιμόρφωσης και πιστοποίησης και παράλληλες δράσεις ενίσχυσης του τουρισμού, του πολιτισμού, της εκπαίδευσης.