Απογοητευτικά είναι τα στοιχεία της αξιολόγησης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης για την περίοδο 2007-2013. Χωρίς να υποβαθμίζεται η επίπτωση της βαθιάς κρίσης που διέρχεται η χώρα, οι δράσεις του Προγράμματος, οι πληρωμές του οποίου τελικά ανήλθαν στα 4,1 δισ. ευρώ, δεν συνέβαλαν στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και της υπαίθρου στον αναμενόμενο βαθμό. Επιπλέον, βασικά μέτρα, όπως τα Σχέδια Βελτίωσης, η εγκατάσταση των νέων, η μεταποίηση, τα αγροπεριβαλλοντικά, υστέρησαν στην επίτευξη τόσο των ποσοτικών όσο και των ποιοτικών στόχων που είχαν τεθεί. Ίσως, λοιπόν, βρισκόμαστε μπροστά στην ανάγκη ενός συνολικότερου επανασχεδιασμού όλων εκείνων των προγραμμάτων και εργαλείων, που στόχο έχουν την ανασυγκρότηση του αγροτικού τομέα και της υπαίθρου.
Τα βασικά συμπεράσματα της Έκθεσης Αξιολόγησης
Η Έκθεση, που συντάχθηκε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ιδιώτη μελετητή και δημοσιοποιήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου, αποτελεί επίσημο έγγραφο της διαδικασίας αξιολόγησης της ΕΕ. Από την άποψη αυτή, τα συμπεράσματά της έχουν βαρύνουσα σημασία.
1. Κρίσιμης σπουδαιότητας είναι –κατ’ αρχήν– η αποτίμηση του ΠΑΑ 2007-2013, για τη συμβολή του στον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στην ύπαιθρο. Με βάση τους υπολογισμούς που έχουν γίνει, το Πρόγραμμα συνέβαλε τόσο στη δημιουργία απασχόλησης όσο και εισοδήματος.
2. Αντίθετα, η συμβολή του στην επίλυση των διαρθρωτικών προβλημάτων του πρωτογενούς τομέα, δηλαδή στην επίτευξη ενός ιδιαίτερα κρίσιμου στόχου του ΠΑΑ, ήταν περιορισμένη. Ενδεικτικά, θα μπορούσε να αναφερθεί ότι την περίοδο εφαρμογής του Προγράμματος 2007-2013:
- Η παραγωγικότητα εργασίας στην Ελλάδα μειώθηκε σε αντίθεση με την υπόλοιπη ΕΕ.
- Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ως ποσοστό της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας, μειώθηκαν στο μισό.
- Η Καθαρή Προστιθέμενη Αξία, δηλαδή το αγροτικό εισόδημα, μειώθηκε, όχι γιατί δεν αυξήθηκε ο όγκος παραγωγής, αλλά γιατί το κόστος των εισροών αυξήθηκε με ταχύτερους ρυθμούς.
- Δεν πρέπει, ωστόσο, να παραλειφθεί μία ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη την ίδια περίοδο, που αφορά την εξωστρέφεια. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, δηλαδή εισαγωγές μείον εξαγωγές, μειώθηκε στα 1,3 δισ. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται –πρωτίστως– στην αύξηση των εξαγωγών, παρά στη μείωση των εισαγωγών λόγω της κρίσης.
3. Οι παραπάνω αντιφατικές εξελίξεις οδηγούν, σύμφωνα με τους συντάκτες της Έκθεσης Αξιολόγησης, σε δύο κομβικής σημασίας παρατηρήσεις. Αφενός, ότι τα μέτρα του ΠΑΑ, όσο αυτά δεν συνδυάζονται κατάλληλα με τα μέτρα των άμεσων ενισχύσεων, έχουν περιορισμένη επίδραση στην ανάπτυξη. Αφετέρου, όσο το κόστος εισροών και το κόστος δανεισμού παραμένουν στα σημερινά επίπεδα, η ανταγωνιστικότητα θα υποχωρεί.
4. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αδυναμία ανταπόκρισης των δικαιούχων στις νέες προτεραιότητες. Για παράδειγμα, μέτρα που αφορούν το περιεχόμενο Σχεδίων Βελτίωσης, της Μεταποίησης, των Γεωργοπεριβαλλοντικών, επιλέγονται από τους αγρότες με κριτήρια που –μάλλον– έχουν ξεπερασθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη.
5. Τέλος, η Έκθεση Αξιολόγησης κάνει κρίσιμες παρατηρήσεις για τις διαδικασίες εφαρμογής του Προγράμματος, εστιάζοντας σε ζητήματα όπως η στόχευση των μέτρων, τα κριτήρια επιλογής και παρακολούθησης, η εξοικείωση και εκπαίδευση των στελεχών των υπηρεσιών με τα μέτρα του νέου ΠΑΑ κ.λπ.
Αξιολόγηση Κρίσιμων Μέτρων
- 1. Εγκατάσταση νέων αγροτών
- Εντάχθηκαν 23.051 δικαιούχοι με δύο προκηρύξεις.
- Το μέτρο βελτίωσε σημαντικά τη δημογραφική σύνθεση των απασχολουμένων, και την αύξηση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας.
- Η μεγάλη πλειοψηφία των νέων δεν προχώρησε σε επενδύσεις Σχεδίων Βελτίωσης, ενώ δεν βελτιώθηκε το ειδικό βάρος της κτηνοτροφίας και η αναδιάρθρωση του παραγωγικού συστήματος που αποτελούσαν στόχους.
2. Εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (Σχέδια Βελτίωσης)
- Έγινε μία μόνο προκήρυξη το 2011, και εντάχθηκαν 7.000 Σχέδια Βέλτιωσης.
- Από αυτά ολοκληρώθηκαν μόνο 2.002 Σχέδια Μεγάλου Κόστους. Παρόμοια εικόνα ισχύει για τα μικρά κτηνοτροφικά σχέδια, που υλοποιήθηκαν μόνο 156.
- Το 71% των επενδύσεων αφορούν γεωργικούς ελκυστήρες και παρελκόμενα.
- Η βελτίωση της παραγωγικότητας είναι πολύ μικρή.
- Σημαντικό μέρος των δαπανών αφορούσε εγκρίσεις της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου.
3. Προστιθέμενη αξία των γεωργικών προϊόντων (Μεταποίηση-Εμπορία)
- Ο κύριος όγκος των επενδύσεων συγκεντρώθηκε σε εξωστρεφείς κλάδους όπως οπωροκηπευτικά, ελιές, ελαιόλαδο, γαλακτοκομικά, οίνους.
- Εντάχθηκαν 373, ενώ ολοκληρώθηκαν μόλις τα 100.
- Υπάρχει αδυναμία εκτίμησης των τελικών αποτελεσμάτων και των επιπτώσεων του μέτρου.
4. Γεωργικές και Δασοκομικές Υποδομές
- Τα εγγειοβελτιωτικά έργα κατέχουν δεσπόζουσα θέση (96% των πόρων), ενώ συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτων.
- Πολύ λίγα από αυτά έχουν ολοκληρωθεί, ενώ η πλειονότητά τους έχει ενταχθεί σε προηγούμενη προγραμματική περίοδο.
- Υπάρχει αδυναμία μέτρησης της συμβολής των δράσεων στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας του πρωτογενούς τομέα.
5. Μέτρα για τη Βελτίωση του Περιβάλλοντος και της Υπαίθρου (Άξονας 2)
- Το γεωργοπεριβαλλοντικό πρόγραμμα έχει μετατραπεί σε μονοθεματικό, καθώς αφορά κυρίως την βιολογική (87%) και νιτρορύπανση(8,2%), ενώ όλες οι άλλες δράσεις απουσιάζουν.
- Ουσιαστικά το Πρόγραμμα 2007-2013 δεν εφαρμόστηκε, καθώς λειτουργούσαν οι παρατάσεις του Προγράμματος 2000-2006.
- Το σύστημα παρακολούθησης και αναφοράς παρουσιάζει εξαιρετικά σοβαρές αδυναμίες, που δυσκολεύουν όχι μόνο την αξιολόγηση, αλλά και την εφαρμογή.
- 6. Πρόγραμμα Leader
Η ενεργοποίηση των αρχών Leader στις διαδικασίες προγραμματισμού, στην τοπική διακυβέρνηση και στη λειτουργία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης είχε ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Η κρίση είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμένο βαθμό ολοκλήρωσης ενταγμένων ιδιωτικών έργων.
Τέλος, η προώθηση της καινοτομίας και οι δικτυώσεις μεταξύ παραγωγικών φορέων της τοπικής οικονομίας, ήταν περιορισμένες.
Στο 9,33% η απορρόφηση
Ιδιαίτερα κρίσιμη, τελικά, αποδείχθηκε η 2η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ), που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη Δευτέρα.
Εκτός του ετήσιου απολογισμού για το 2016 και της παρουσίασης του σχεδιασμού και των προκηρύξεων για το επόμενο διάστημα, εγκρίθηκαν και οι τροποποιήσεις του ΠΑΑ, που δημοσιοποιήθηκαν πρόσφατα στην «ΥΧ».
Ωστόσο, καταλυτικής σημασίας ήταν η παρουσίαση της Έκθεσης Αξιολόγησης για την προγραμματική περίοδο 2007-2013, στη διάρκεια της οποίας ήταν πολλά τα επιτεύγματα, αλλά και οι αδυναμίες.
Αναλυτική παρουσίαση των όσων έχουν υλοποιηθεί από την έγκριση του ΠΑΑ 2014-2020, δηλαδή από τον Δεκέμβριο 2015 έως σήμερα, έκανε ο αρμόδιος γενικός γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής & Διαχείρισης Κοινοτικών Πόρων, Χαράλαμπος Κασίμης.
Εκτός των δράσεων που αφορούν τη βελτίωση της διαχείρισης, εφαρμογής και παρακολούθησης, τονίστηκε ότι οι πληρωμές δημόσιας δαπάνης της τρέχουσας περιόδου θα κυμανθούν στα 650 εκατομμύρια ευρώ και το ποσοστό απορρόφησης ανέρχεται –ήδη– στο 9,33%. Εάν οι εκτιμήσεις νέων πληρωμών επιβεβαιωθούν, το συνολικό ποσοστό απορρόφησης αναμένεται να αγγίξει το 16% περίπου. Να τονιστεί ότι κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της Επιτροπής Παρακολούθησης, ήταν εμφανής μία ψυχρότητα μεταξύ των στελεχών του ΥΠΑΑΤ και εκείνων του υπουργείου Ανάπτυξης, υπευθύνων για τα Πληροφοριακά Συστήματα Κρατικών Ενισχύσεων. Αιτία, η αδυναμία του τελευταίου να υποστηρίξει τεχνικά δράσεις του ΥΠΑΑΤ και να προκηρυχτούν έργα, όπως αυτό της μεταποίησης.
Η παρουσίαση που έγινε αφορούσε τόσο τις δράσεις που ολοκληρώθηκαν τη χρονιά αυτή όσο και εκείνες που προγραμματίζονται για το επόμενο διάστημα.
Α. Προκηρύξεις που έχουν πραγματοποιηθεί:
- Προκήρυξη του μέτρου ενίσχυσης των παραγωγών σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές (εξισωτική αποζημίωση) για το έτος 2016, με 243,5 εκατ.
- Προκήρυξη του μέτρου των νέων γεωργών που θα συμβάλει στη δημογραφική ανανέωση του πληθυσμού της υπαίθρου, με 241 εκατ. ευρώ δημόσια δαπάνη, για την οποία εκδηλώθηκε μεγάλο ενδιαφέρον με την υποβολή χιλιάδων αιτήσεων από τους ενδιαφερόμενους. Η οριστικοποίηση των αιτήσεων θα γίνεται μέχρι το τέλος του χρόνου.
- Κοινή πρόσκληση για την επιλογή των Ομάδων Τοπικής Δράσης και των Τοπικών Προγραμμάτων στο πλαίσιο του νέου LEADER (CLLD – πολυτομεακό και πολυταμειακό), για το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης και το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Αλιείας και Θάλασσας με δημόσια δαπάνη 322 εκατ. ευρώ για το ΠΑΑ και 54 εκατ. ευρώ για το ΕΠΑλΘ αντίστοιχα. Ήδη, ολοκληρώθηκε η αξιολόγηση και υπογράφηκε η σχετική υπουργική απόφαση έγκρισης των τοπικών προγραμμάτων και κατανομής των πιστώσεων Δημόσιας Δαπάνης για τα προγράμματα αυτά ανά Ομάδα Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ).
Β. Έκδοση προκηρύξεων το αμέσως προσεχές διάστημα ή επόμενο έτος.
- Στη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης, και προωθείται για υπογραφή. Υπάρχει αισιοδοξία ότι θα προλάβουμε το 2016, ώστε να κερδηθεί αυτή η χρονιά.
- Κατάρτιση των Νέων Γεωργών: ήδη υπογράφηκε η σχετική ΥΑ του μέτρου, και μέσα στις ημέρες θα γίνει πρόσκληση προς τον ΕΛΓΟ, για την έναρξη κατάρτισης των δικαιούχων Νέων Γεωργών.
- Για τη μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων, ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης, και προωθείται για υπογραφή τόσο η ΚΥΑ για τα καθεστώτα ενίσχυσης δράσεων με τελικό προϊόν εκτός γεωργικού τομέα (δράσεις 4.2.2 και 4.2.1) όσο και η ΥΑ εφαρμογής.
- Γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, όπου προγραμματίζεται η σταδιακή προκήρυξη των δράσεων.
- Τέλος, τη νέα χρονιά προγραμματίζονται προκηρύξεις για τα Σχέδια Βελτίωσης, μετά την ένταξη των Νέων Γεωργών, ώστε να δοθεί δυνατότητα στο δυναμικό των νέων ανθρώπων, που θα εγκατασταθούν στη γεωργία, να επενδύσουν στο γεωργικό τομέα, καθώς και προκηρύξεις για τα προγράμματα CLLD/LEADER.
- Ταυτόχρονα, και σε συνέχεια σχετικών διαβουλεύσεων με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, δρομολογήθηκε η συνεργασία του ΥΠΑΑΤ για την εκπόνηση της κανονιστικά προβλεπόμενης ex ante μελέτης για την ενεργοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων στο πλαίσιο του ΠΑΑ, εργαλεία για τα οποία υπάρχει προσδοκία να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ρευστότητας και στην εξασφάλιση της ιδίας συμμετοχής των δικαιούχων επενδυτικών σχεδίων του προγράμματος.
