γράφει ο Κωνσταντίνος Μίχος,
γεωπόνος της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ
Η περιγραφή της εφαρμογής Ευφυούς Γεωργίας συνεχίζεται με την περιοχή των Πρεσπών για την καλλιέργεια ξερού φασολιού. Το ξερό φασόλι είναι σήμα-κατατεθέν της περιοχής, αναγνωρισμένο ως προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) και αποτελεί τη σημαντικότερη οικονομική δραστηριότητα της περιοχής. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Φασολοπαραγωγών Εθνικού Δρυμού Πρεσπών «Πελεκάνος» ιδρύθηκε το 2004, αριθμεί 36 μέλη και παράγει, τυποποιεί και εμπορεύεται περισσότερο από το 50% της τοπικής παραγωγής φασολιού.
Για την εφαρμογή των υπηρεσιών ευφυούς γεωργίας στην περιοχή, η GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ συνεργάζεται με τον συνεταιρισμό «Πελεκάνος» από την άνοιξη του 2016, με στόχο, από το 2017 και μετά, όλοι οι παραγωγοί φασολιού του συνεταιρισμού και της οργάνωσης παραγωγών να απολαμβάνουν τα οφέλη που θα προκύψουν στη μείωση του κόστους παραγωγής, τη βελτίωση της παραγωγικότητας και την καλύτερη διαχείριση των κινδύνων που απειλούν την καλλιέργεια.
Οι στόχοι της πιλοτικής φάσης της πρώτης καλλιεργητικής περιόδου το 2016 ήταν (όπως και στο έργο ευφυούς γεωργίας της Χαλκιδικής ) να προσδιοριστούν με ακρίβεια η εδαφοκλιματική παραλλακτικότητα της περιοχής, η απόκριση των προγνωστικών μοντέλων φυτοπροστασίας, να καταγραφούν οι συνήθειες των παραγωγών στη θρέψη, άρδευση και φυτοπροστασία και να προσδιοριστεί το δυνητικό τους όφελος από την πλήρη εφαρμογή των συμβουλών που θα παράγει η υπηρεσία από το 2017 και μετά.
Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της πιλοτικής φάσης, η ομάδα ευφυούς γεωργίας της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ και NEUROPUBLIC μελέτησε το εδαφοκλιματικό προφίλ της περιοχής και επέλεξε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες και αντίστοιχα αγροτεμάχια. Σε αυτά εγκαταστάθηκαν ισάριθμοι τηλεμετρικοί σταθμοί GAIAtron-atmo μέτρησης ατμοσφαιρικών παραμέτρων, ελήφθησαν δείγματα εδάφους (από τέσσερα αγροτεμάχια) και τοποθετήθηκαν εντομοπαγίδες για το πράσινο σκουλήκι.
Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες Sentinel-2 από το πρόγραμμα Copernicus της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος, οι οποίες παρέχουν πληροφορίες για δείκτες εδαφικούς, υδατικούς, αλλά και βλάστησης. Με την επεξεργασία αυτών των εικόνων, εκτιμήθηκε η εδαφολογική παραλλακτικότητα της περιοχής και των επιλεγμένων αγροτεμαχίων. Σε αντίθεση με το έργο ευφυούς γεωργίας της Χαλκιδικής, δεν τοποθετήθηκαν σταθμοί GAIAtron-soil για την εφαρμογή ευφυούς άρδευσης, γιατί στην περιοχή χρησιμοποιείται σύστημα άρδευσης με κατάκλιση.
Σε αυτήν την περίπτωση η σπατάλη νερού και θρεπτικών είναι πολύ μεγάλη και δύσκολα ελέγξιμη και, προτού εφαρμοστούν τεχνικές ευφυούς άρδευσης, θα πρέπει οι παραγωγοί να περάσουν σε σύστημα άρδευσης με σταγόνες. Στη συνέχεια, εκπαιδεύτηκαν οι γεωπόνοι του συνεταιρισμού για την αξιοποίηση των διαδικτυακών εφαρμογών της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ για κινητά και υπολογιστές για την παρακολούθηση των καλλιεργητικών εφαρμογών στα επιλεγμένα αγροτεμάχια και καταγραφή των παρατηρήσεων σε αυτά.
Θρέψη
Συνολικά, έγιναν δειγματοληψίες εδάφους από έξι διαφορετικές περιοχές των τεσσάρων επιλεγμένων αγροτεμαχίων. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης δειγμάτων εδάφους τροφοδότησαν επιστημονικά μοντέλα λίπανσης που έχουν αναπτυχθεί ειδικά για το φασόλι στο ειδικό λογισμικό GAIA Agronomy. Το GAIA Agronomy, με βάση την καλλιέργεια και 14 διαφορετικές εδαφολογικές παραμέτρους, παράγει συμβουλή λίπανσης ακριβείας, η οποία προσδιορίζει τις μονάδες θρεπτικών, τις δόσεις, τον τρόπο και τον χρόνο εφαρμογής τους στο χωράφι.
Στην πιλοτική φάση, όμως, του έργου, ο σκοπός ήταν οι παραγωγοί να εφαρμόσουν τη λίπανση που θα εφάρμοζαν ως συνήθως και να αξιολογηθούν οι διαφορές που προκύπτουν από τη βέλτιστη εφαρμογή λίπανσης που προτείνει το Agronomy. Συγκρίνοντας, λοιπόν, το πρόγραμμα λίπανσης που εφάρμοσαν οι παραγωγοί σε σχέση με τη βέλτιστη προτεινόμενη, παρουσιάστηκαν σημαντικές αποκλίσεις σε δύο κατευθύνσεις. Περιπτώσεις τόσο υπερλίπανσης όσο και υπολίπανσης σε συγκεκριμένα θρεπτικά, με αποτέλεσμα αυξημένο κόστος και μειωμένες αποδόσεις.
Συγκεκριμένα, βλέποντας και στον πίνακα 1, το κόστος που θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν οι παραγωγοί στην αγορά του λιπάσματος στα 4 αγροτεμάχια αν ακολουθούσαν τη βέλτιστη προτεινόμενη πρακτική κυμαίνεται από 4 έως 44 ευρώ το στρέμμα. Επιπλέον, εξαιτίας της υπολίπανσης σε κάποια θρεπτικά και μικροθρεπτικά στοιχεία, οι αρνητικές επιπτώσεις (τροφοπενίες, μειωμένη παραγωγικότητα) που δημιουργήθηκαν στις καλλιέργειες κυμαίνονται από χαμηλής επίπτωσης έως υψηλής.
Στον ίδιο πίνακα παρατηρούμε και τη διαφοροποίηση στις ανάγκες μακροθρεπτικών μεταξύ των τεσσάρων διαφορετικών αγροτεμαχίων όσο και μεταξύ του ίδιου αγροτεμαχίου μεταξύ τριών διαφορετικών τμημάτων του (Λευκώνας). Για να επιλέξει η ομάδα τα σημεία εδαφοληψίας στα τέσσερα αγροτεμάχια καθώς και για να αποφασίσει ότι σε ένα από αυτά ήταν απαραίτητο λόγω μεγάλης παραλλακτικότητας να ληφθούν τρία διαφορετικά δείγματα εντός του ίδιου αγροτεμαχίου (Λευκώνας), χρησιμοποίησε κατάλληλα εργαλεία τηλεπισκόπησης της NEUROPUBLIC.
Η μεγάλη παραλλακτικότητα των αγροτεμαχίων ως προς τη θρεπτική τους κατάσταση απαιτεί την εφαρμογή σημαντικά διαφορετικών ποσοτήτων κάθε στοιχείου. Τα διαθέσιμα στην περιοχή από τους προμηθευτές σύνθετα λιπάσματα δεν μπορούν να καλύψουν τις διαφορετικές αναλογίες των στοιχείων που απαιτεί κάθε αγροτεμάχιο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη (υπολίπανση) ή υπερεπάρκεια (υπερλίπανση) των θρεπτικών, με σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην παραγωγή (ποιότητα και ποσότητα) όσο και οικονομικές (κόστος λίπανσης). Τα απλά λιπάσματα, που θα επέτρεπαν την προσθήκη μονάδων κάθε θρεπτικού στοιχείου με ακρίβεια, έχουν υψηλότερο κόστος. Αυτό το πρόβλημα αναδεικνύει την ανάγκη διαθεσιμότητας τύπων σύνθετων λιπασμάτων που είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες των αγροτεμαχίων της περιοχής ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα της ευφυούς γεωργίας στη θρέψη.
Φυτοπροστασία
Οι κυριότεροι εχθροί της καλλιέργειας φασολιού στις Πρέσπες είναι ο τετράνυχος και το πράσινο σκουλήκι, ενώ εμφανίζονται προσβολές από αφίδες και θρίπες. Όσον αφορά τις ασθένειες, παρατηρείται ανθράκωση, ωίδιο, αλτερνάρια, ασκοχύτωση, σκληρωτίνια και σκωρίαση. Είναι προφανές ότι η φυτοπροστασία της καλλιέργειας φασολιών είναι δύσκολη λόγω του μεγάλου αριθμού εχθρών, γεγονός που επιβαρύνεται από την έλλειψη εγκεκριμένων φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων για εχθρούς, όπως ο τετράνυχος.
Το έργο ξεκίνησε με την καταγραφή των μικροκλιματικών συνθηκών που ευνοούν την ανάπτυξη ασθενειών και εχθρών. Αυτό συνδυάστηκε με τη συστηματική παρακολούθηση της παρουσίας των πληθυσμών των εχθρών αυτών (όπως παγίδες για το πράσινο σκουλήκι) και την παρατήρηση συμπτωμάτων ασθενειών. Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν για επιβεβαίωση και προσαρμογή των μοντέλων για αυτούς τους εχθρούς και τις ασθένειες, με σκοπό την έγκαιρη παροχή συμβουλών φυτοπροστασίας.
Το μοντέλο που αναπτύχθηκε για το πράσινο σκουλήκι έδειξε δημιουργία γενιάς στις περιοχές Λευκώνας και Πρόδενα (ανατολικά της λίμνης) από τις 3/7/2016, ενώ στην Πύλη (δυτικά της λίμνης) λίγο αργότερα (5/7/2016), γεγονός που επιβεβαιώθηκε από την παρατήρηση κρίσιμου πληθυσμού του στις παγίδες σε αψέκαστα τμήματα των αγροτεμαχίων. Πράγματι, μερικές ημέρες αργότερα, αναφέρθηκε σημαντική προσβολή από πράσινο σκουλήκι στις προαναφερθείσες περιοχές. Οι διαφοροποιήσεις του μικροκλίματος, και πιο συγκεκριμένα της θερμοκρασίας, επηρεάζουν την ημερομηνία εμφάνισης του πράσινου σκουληκιού, γι’ αυτό και στις περιοχές ανατολικά της λίμνης το σκουλήκι εμφανίζεται νωρίτερα σε σχέση με τις δυτικές.
Μετά την προειδοποίηση που παρείχε το μοντέλο, οι παραγωγοί προχώρησαν στους απαραίτητους ψεκασμούς στις 11/7/2016 (πλην της Πύλης που καλλιεργείται βιολογικά), με αποτέλεσμα να μειωθούν σημαντικά οι επιπτώσεις της προσβολής.
Το μοντέλο έδειξε αυξημένο κίνδυνο προσβολής από πράσινο σκουλήκι στις ίδιες περιοχές και στις αρχές Σεπτεμβρίου 2016. Καθώς όμως πρόκειται για περίοδο συγκομιδής του φασολιού, οι παραγωγοί επέλεξαν να αποφύγουν τον ψεκασμό που θα οδηγούσε σε αυξημένη υπολειμματικότητα του φυτοπροστατευτικού στους καρπούς.
Στην περίπτωση του τετράνυχου, το μοντέλο έδειξε δημιουργία γενιάς, ξεκινώντας από τις 27/6/2016 στο πλέον πρώιμο από τα αγροτεμάχια, κάτι που επιβεβαιώθηκε με παρατηρήσεις στα χωράφια 6-8 ημέρες αργότερα. Με βάση την προειδοποίηση, δόθηκε συμβουλή για εφαρμογή με σκεύασμα θειαφιού, η οποία αποδείχθηκε έγκαιρη και αποτελεσματική. Γενικά, το μοντέλο που αναπτύχθηκε για τον τετράνυχο έδειχνε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αρχικά στις περιοχές με τις υψηλότερες θερμοκρασίες και ακολουθούσαν οι υπόλοιπες – αρχικά στην Πρόδενα, μετά στην περιοχή του Λευκώνα και, τέλος, στην Πύλη.
Το μοντέλο της ανθράκωσης προειδοποίησε για υψηλό κίνδυνο εμφάνισης της ασθένειας σε δύο περιπτώσεις, μετά τις 26/7/2016 και 8/8/2016 αντίστοιχα. Με βάση τις προειδοποιήσεις έγιναν και στις δύο περιπτώσεις ψεκασμοί λίγες ημέρες αργότερα. Ο ψεκασμός με το συγκεκριμένο σκεύασμα έχει προστατευτική διάρκεια για περίπου επτά ημέρες μετά την εφαρμογή του, με συνέπεια να είναι αποτελεσματικός ακόμη και για την επόμενη γεωργική προειδοποίηση για τη συγκεκριμένη ασθένεια. Η συμβουλή επιβεβαιώθηκε έξι ημέρες αργότερα, από την προσβολή ανθράκωσης που παρατηρήθηκε σε αψέκαστα αγροτεμάχια.
Συμπεράσματα
Κατά τον πρώτο χρόνο του έργου, αποδείχθηκε η σημαντική επίδραση του μικροκλίματος κάθε περιοχής –ακόμη και σε μια σχετικά μικρή σε έκταση περιοχή– στη διαφοροποίηση της ανάπτυξης ασθενειών και προσβολών από εχθρούς. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της τοποθεσίας Πύλη, στην οποία δεν εμφανίζονται πρακτικά οι περισσότεροι από τους εχθρούς του φασολιού, γεγονός που οφείλεται σε σημαντικές διαφοροποιήσεις του μικροκλίματος της περιοχής, όπως χαμηλότερες θερμοκρασίες.
Όσον αφορά τη θρέψη των φυτών, παρατηρήθηκαν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στην εμπειρική λίπανση και τις βασισμένες σε δεδομένα και έγκυρα επιστημονικά μοντέλα συμβουλές λίπανσης, με επιπτώσεις τόσο οικονομικές (κόστος λίπανσης) όσο και στην ποιότητα και στην ποσότητα της παραγωγής. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου χρόνου του έργου, σκοπός είναι η εφαρμογή προγράμματος λίπανσης βασισμένου στις συμβουλές που παρέχονται από την υπηρεσία και η πιστότερη εφαρμογή των συμβουλών φυτοπροστασίας σε όλους τους παραγωγούς του συνεταιρισμού.
