Το πρόβλημα αξιοπιστίας που αντιμετωπίζουν κάποιες φορές οι παραγωγοί και αφορά τόσο στο εγχώριο όσο και στο εισαγόμενο πολλαπλασιαστικό υλικό, έρχεται να αντιμετωπίσει το νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα VirFree. Το πρόγραμμα, το οποίο χρηματοδοτείται από τον Ορίζοντα 2020, ξεκίνησε στην Ελλάδα μόλις τις αρχές του 2017 και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο, και σκοπό έχει να συμβάλει στη βελτίωση του πολλαπλασιαστικού υλικού αμπέλου και καρποφόρων δέντρων (κυρίως πυρηνόκαρπα και γιγαρτόκαρπα).
Στο πρόγραμμα, που αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2020, συμμετέχουν πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ελβετία και Γαλλία), η Τουρκία, η Κίνα, καθώς και δύο χώρες της Αφρικής (Αγκόλα, Νότιος Αφρική), ενώ εκτός από το Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας (Τμήμα Γεωπονίας ΑΠΘ), εκ μέρους της Ελλάδας συμμετέχουν και το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας του ΙΤΕ της Κρήτης αλλά και η εταιρεία «Φυτοτεχνική» από την Άρτα.
Στόχος του VirFree
Όπως δήλωσε στην «ΥΧ» η κα Βαρβάρα Μαλιόγκα, επίκουρη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (τμήμα Γεωπονίας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος) και συντονίστρια του έργου, «το αντικείμενο του VirFree είναι η διάγνωση και αντιμετώπιση ιών και ιοειδών που προσβάλουν τα δέντρα (πυρηνόκαρπα και γιγαρτόκαρπα) και τo αμπέλι».
Πρόσθεσε πως «οι συγκεκριμένες καλλιέργειες αναπαράγονται αγενώς (δηλαδή λαμβάνεται ένα κομμάτι μοσχεύματος και αναπαράγεται συνεχώς) και έτσι διαιωνίζονται αυτά τα παθογόνα.
Οι δενδρώδεις καλλιέργειες και η άμπελος προσβάλλονται από πληθώρα ιών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα διαδεδομένων ιολογικών ασθενειών είναι η σάρκα των πυρηνοκάρπων ή ο μολυσματικός εκφυλισμός της αμπέλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται νέες συμπτωματολογικές εικόνες, με αδιευκρίνιστη αιτιολογία. Η πιθανή συσχέτιση νέων ιών με αυτές τις ασθένειες αποτελεί στόχο του Virfree.
Ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισής τους είναι να χρησιμοποιείται πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό, ώστε κατά την εγκατάσταση της καλλιέργειας τα φυτά να είναι απαλλαγμένα από ιούς και ιοειδή.
Νομοθετικό πλαίσιο και νέα εργαλεία
Σύμφωνα με την κα Μαλιόγκα, «στην ΕΕ, αλλά και σε κάθε χώρα ξεχωριστά, υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που ορίζει ποιοι έλεγχοι και ποιες διαδικασίες θα πρέπει να ακολουθούνται στην παραγωγή του πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού. Στην Ελλάδα υπάρχει νομοθεσία και γίνεται προσπάθεια εφαρμογής της από ορισμένες φυτωριακές μονάδες, αλλά απαιτείται βελτίωση των υποδομών και των χρησιμοποιούμενων εργαλείων, ώστε να εφαρμοστεί ευρέως».
«Για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος, θα γίνει συνδυασμός διαγνωστικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται ήδη στην πιστοποίηση πολλαπλασιαστικού υλικού, με δύο νέες τεχνολογίες. Η πρώτη τεχνολογία είναι η αλληλούχιση νέας γενιάς (NextGenerationSequencing), που έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει το σύνολο των ιών που υπάρχουν μέσα σε ένα φυτικό δείγμα. Αυτό πραγματοποιείται με την αλληλούχιση νουκλεϊκών οξέων και αλλιώς ονομάζεται βαθειά αλληλούχιση. Η δεύτερη τεχνολογία βασίζεται στα αντισώματα (nanobodies), τα οποία χρησιμοποιούνται επίσης για τη διάγνωση ιών. Στον χώρο του εργαστηρίου θα γίνεται η ανάλυση και αξιολόγηση δειγμάτων με τις δύο σύγχρονες τεχνολογίες για τον εντοπισμό των ιών. Επίσης, θα γίνεται ανάπτυξη και βελτιστοποίηση διαγνωστικών μοριακών και ορολογικών μεθόδων, όπως η PCR και η ELISA», καταλήγει η καθηγήτρια. Το πρόγραμμα είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο και ήδη εφαρμόζονται οι πρώτες αναλύσεις δειγμάτων.
Εκπαίδευση και μεταφορά τεχνογνωσίας μέσω «ανταλλαγής προσωπικού»
Να σημειωθεί ότι το VirFree υπάγεται στα προγράμματα Η2020-MSCA-RISE που αφορούν ανταλλαγή προσωπικού μεταξύ χωρών. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη συντονίστρια του έργου, θα πρέπει ένα μέλος μίας επιχείρησης που συμμετέχει στο έργο να μετακινηθεί σε κάποιο πανεπιστημιακό ή ερευνητικό ίδρυμα μίας άλλης και το αντίθετο. «Στόχος όλου αυτού του εγχειρήματος είναι η άρτια εκπαίδευση των συμμετεχόντων και η μεταφορά τεχνογνωσίας στον φορέα-επιχείρηση όπου ανήκουν», τόνισε η κα Μαλιόγκα και προσθέτει: «Στο πλαίσιο αυτής της μετακίνησης προσωπικού, το VirFree έχει ως στόχο να βοηθήσει στη βελτίωση της παραγωγής του πολλαπλασιαστικού υλικού στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες που εντάσσονται στο πρόγραμμα. Σε αυτό συμμετέχουν υποψήφιοι διδάκτορες, έμπειροι ερευνητές πανεπιστημίων και άλλων ερευνητικών ιδρυμάτων, αλλά και εργαζόμενοι εταιρειών, όπως φυτώρια και εταιρείες διαγνωστικών».
