Οι μετανάστες αποτελούν σήμερα περισσότερο από το ένα τρίτο του μισθωτού αγροτικού δυναμικού στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, γεγονός που τους καθιστά πλέον ένα μεγάλο και σημαντικό τμήμα του πρωτογενούς τομέα. Οι αλλοδαποί εργαζόμενοι έχουν συμβάλει στην ανθεκτικότητα της γεωργίας της ΕΕ, μέσω της εργασίας τους σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις και επιχειρήσεις. Όλα τα παραπάνω προκύπτουν από την πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου για τη «Συμβολή των μεταναστών στον αγροτικό τομέα: τάσεις, ευκαιρίες, προκλήσεις».
Γεμίζοντας το κενό
Ένα από τα μεγαλύτερα χαρακτηριστικά που τονίζει η έκθεση είναι πως οι μετανάστες είναι πρόθυμοι να δεχτούν αγροτικές δουλειές, μεροκάματα και συνθήκες εργασίας τις οποίες οι ντόπιοι απαξιώνουν. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από παλαιότερο αναλυτικό ρεπορτάζ της «ΥΧ» τον Ιούλιο του 2017, στο οποίο μεγάλοι συνεταιριστές της χώρας ανέφεραν πως αν και το μεροκάματο στο χωράφι δεν είναι ευκαταφρόνητο, οι Έλληνες φαίνεται να μην ενδιαφέρονται ή να πηγαίνουν για μία σεζόν και μετά να εξαφανίζονται. Η έλλειψη ελληνικών εργατικών χεριών προσφέρει την ευκαιρία σε χιλιάδες αλλοδαπούς που έρχονται στη χώρα να βρουν δουλειά στη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και τη βιομηχανική επεξεργασία.
Οικονομική κρίση
Εκτός, όμως, από τη μη κάλυψη των αγροτικών θέσεων από τους ντόπιους, που αυξάνει τον αριθμό των αλλοδαπών στον αγροτικό τομέα, άλλο ένα στοιχείο, σύμφωνα με την έκθεση, είναι η οικονομική κρίση. Την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός των μεταναστών που απασχολούνται στον αγροτικό τομέα έχει αυξηθεί ραγδαία. Συγκεκριμένα, το 2008, το ποσοστό των μεταναστών που ανήκαν στο μισθωτό αγροτικό δυναμικό της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας ήταν αντίστοιχα 19,1%, 19,4% και 17%. Το 2013, το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί αρκετά, με την Ελλάδα να κατατάσσεται πρώτη. Συγκεκριμένα, το ποσοστό στην Ιταλία έφτασε στο 24%, στην Ιταλία το 37%, ενώ στην Ελλάδα έφτασε λίγο πάνω από το 50%. Αυτό δηλώνει ίσως την αδυναμία της Ελλάδας να δώσει κίνητρα στους νέους να ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα, αλλά είναι ενδεικτικό και της αύξησης των μεταναστευτικών ροών στη χώρα, όπου το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών απορροφήθηκε από τον πρωτογενή τομέα.
Παράγοντες επιλογής του αγροτικού τομέα
Οι κυριότεροι παράγοντες που προσελκύουν τους μετανάστες στις αγροτικές περιοχές και τον αγροτικό τομέα, σύμφωνα με την έκθεση, είναι αρχικά η εύκολη και πιο φθηνή πρόσβαση σε τρόφιμα και καταλύματα στην επαρχία. Δεύτερον, η ζήτηση του αγροτικού τομέα για δεξιότητες και ικανότητες ανταποκρίνεται συχνά στις ικανότητες του εισερχόμενου πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης εμπειρίας που μπορεί να διαθέτουν. Τρίτον, η εγκατάσταση και η ενασχόληση σε μία αγροτική περιοχή είναι συνήθως ευκολότερη για ανθρώπους που έρχονται στη χώρα χωρίς τα απαραίτητα χαρτιά. Ωστόσο, αυτή η γκρίζα ζώνη καθιστά τη γεωργία ένα σημαντικό «σημείο εισόδου» για τους παράνομους μετανάστες και αφήνει περιθώριο για παράνομες πρακτικές και εκμετάλλευση των ανθρώπων αυτών, όπως ήδη έχουν καταγραφεί στο Εχίδο της Ισπανίας το 2000, στη Μανωλάδα το 2013 και στη Ραγκούσα της Ιταλίας το 2015.
Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ
Η επικείμενη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ το 2020, αναφέρει η έκθεση, είναι μια ευκαιρία να εξεταστούν εναλλακτικές λύσεις για τη διευκόλυνση της ένταξης νέων ανθρώπων με τρόπο που να τους προσφέρει μακροπρόθεσμα προοπτικές, ώστε να μην εγκαταλείψουν τον αγροτικό τομέα.
Αυτό θα έχει θετικές συνέπειες στην παραγωγή τροφίμων, τη διαχείριση των φυσικών πόρων και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, προκειμένου να γίνει η αγροτική παραγωγή της Ευρώπης βιώσιμη τα επόμενα χρόνια.
Οι προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση περιλαμβάνουν τον καθορισμό ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πολιτικής της ΕΕ που ενισχύει τη συνοχή μεταξύ τομέων της γεωργίας, της μετανάστευσης και της αγοράς εργασίας.
Θα πρέπει επίσης να σχεδιαστούν προσαρμοσμένες πρωτοβουλίες, μεταξύ των οποίων:
✱ η δημιουργία αξιόπιστων πλατφορμών για τη διαχείριση της εργασίας στην αγορά της υπαίθρου
✱ παρατηρητήριο για την εγκατάλειψη και τη μεταφορά γεωργικών εκτάσεων
✱ η οργάνωση εκπαιδευτικών ενοτήτων με στόχο την προσαρμογή των τεχνικών δεξιοτήτων των νεοεισερχομένων στις τοπικές συνθήκες
✱ η μεταρρύθμιση των πολιτικών και των νομικών πλαισίων, ώστε να διευκολυνθούν οι συνθήκες ιθαγένειας των αγροτικών μεταναστών.
