Υστερεί σε παραγωγικότητα ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας

Η παραγωγή τροφίμων πρέπει να αυξάνεται με ρυθμούς σχεδόν 2% τον χρόνο για να καλύψει την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση

Υστερεί σε παραγωγικότητα ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας

Ο βαθμός παραγωγικότητας του αγροτικού τομέα, οι παράγοντες που τον επηρεάζουν και ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται στις χώρες – μέλη αποτελούν αντικείμενο καταγραφής και έρευνας τόσο των κοινοτικών όσο και πολλών εθνικών αρχών.

Οι λόγοι πολλοί. Η παραγωγή τροφίμων πρέπει να αυξάνεται με ρυθμούς σχεδόν 2% τον χρόνο για να καλύψει την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση. Και αυτό πρέπει να συμβεί με μείωση ή, στην καλύτερη περίπτωση, σταθεροποίηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, καθώς και μέσα στις έντονες πιέσεις που ασκεί η κλιματική αλλαγή και τα φαινόμενα ξηρασίας, ακραίων θερμοκρασιών, αυξανόμενων προσβολών του φυτικού και ζωικού κεφαλαίου. Πρέπει, επίσης, να συμβεί με μειωμένη χρήση των εισροών εκείνων που επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον, έτσι ώστε να καλυφθούν οι στόχοι που αναλογούν στη γεωργία και στην κτηνοτροφία.

Ο δείκτης μέτρησης

Μέχρι πρόσφατα, η παραγωγικότητα υπολογιζόταν με βάση έναν μεμονωμένο συντελεστή παραγωγής. Για παράδειγμα, υπολογιζόταν με βάση την παραγωγή ανά μονάδα εργασίας, γης κ.λπ. Ωστόσο, πλέον, χρησιμοποιείται ένας σύνθετος δείκτης, που δεν υπολογίζει την επίπτωση όλων των συντελεστών παραγωγής συνολικά, ο δείκτης TFP. Η ανάπτυξη, όπως αυτή υπολογίζεται με τον εν λόγω δείκτη, είναι η σχέση της αύξησης του όγκου παραγωγής ενός προϊόντος, που αντιστοιχεί στην αύξηση των εισροών που χρησιμοποιήθηκαν για να παραχθεί το προϊόν αυτό. Με άλλα λόγια, όταν ο συντελεστής αυτός αυξάνεται, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η παραγωγή αυξάνεται χωρίς επιπλέον χρήση εισροών.

ΕΕ και Ελλάδα

Η παραγωγικότητα στην ΕΕ επιβραδύνεται. Ενώ τη δεκαετία 1995-2005 αυξήθηκε με μέσους ρυθμούς 1% το έτος, τη δεκαετία 2005-2015 οι ρυθμοί αυτοί περιορίστηκαν στο 0,8%. Η βασική αιτία της, έστω και περιορισμένης, αύξησης είναι αφενός η μείωση της απασχόλησης και του αριθμού των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και αφετέρου η συγκέντρωση και η δημιουργία μεγαλύτερων εκμεταλλεύσεων που αντικατέστησαν την ανθρώπινη εργασία με εξοπλισμό, που συνέβαλε στην αύξηση της παραγωγικότητας. Μάλιστα, οι χώρες – μέλη που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη αύξηση παραγωγικότητας είναι εκείνες που, τα τελευταία χρόνια, έχουν πρόσβαση σε επαρκή δανεισμό για την ανάληψη επενδύσεων.

Μέση ετήσια συνολική παραγωγικότητα των κρατών-μελών 2005-2015

Υστερεί σε παραγωγικότητα ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας

Η παραγωγικότητα της ελληνικής γεωργίας και κτηνοτροφίας αυξάνεται με τους ετήσιους ρυθμούς που υπολείπονται των άλλων κρατών – μελών. Όπως καταγράφεται στο σχετικό διάγραμμα, τη δεκαετία 2005-2015, η παραγωγικότητα στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 0,4% το έτος, ποσοστό που αποτελεί την έκτη χειρότερη επίδοση στην Ευρώπη των 28. Ωστόσο, η εικόνα είναι χειρότερη, αν ληφθεί υπόψη η παραγωγικότητα σε απόλυτα μεγέθη και συγκριθεί με τις πιο αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ-15. Για παράδειγμα, οι στρεμματικές αποδόσεις πολλών ετήσιων καλλιεργειών στην Ελλάδα υπολείπονται συχνά κατά 20% έως 30% των αντίστοιχων της Δυτικής Ευρώπης. Μεγάλες αποκλίσεις υπάρχουν στις δενδρώδεις, ακόμη και στην ελαιοκαλλιέργεια.

Οι αποδόσεις αγελαδινού γάλακτος ανά μέσο ζώο είναι αυξημένες κατά 20% περίπου στην ΕΕ-15 σε σύγκριση με την Ελλάδα. Για να παραχθεί ένα κιλό χοιρινό κρέας στην Ελλάδα απαιτούνται σχεδόν έξι κιλά ζωοτροφή, ενώ στις πλέον παραγωγικές χώρες το ποσό αυτό ανέρχεται στα τρία έως τέσσερα κιλά.

5 παράγοντες που μπορούν να αναστρέψουν την κατάσταση

Σε πρόσφατη μελέτη της ΕΕ αποτιμώνται οι παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα και, συνεπώς, τις πολιτικές που θα μπορούσαν να θεσπιστούν (1).

1Επενδύσεις στην έρευνα, στην ανάπτυξη και στη διάδοση της γνώσης

Η πιο σημαντική παράμετρος που καθορίζει την παραγωγικότητα μεσοπρόθεσμα είναι η καινοτομία και οι δαπάνες για έρευνα. Νέες τεχνολογίες που αφορούν τις βάσεις δεδομένων, τη γεωργία και κτηνοτροφία Ακριβείας, καθώς και τη βελτίωση των ποικιλιών ανοίγουν νέους ορίζοντες στην αύξηση της παραγωγικότητας. Ωστόσο, υπάρχει μία μεγάλη χρονική υστέρηση μεταξύ της ανάπτυξης μίας νέας τεχνολογίας και της εφαρμογής της στην παραγωγή. Χώρες οι οποίες έχουν λάβει μέτρα για την ενημέρωση και τη μάθηση, την παροχή συμβουλών και την επαρκή χρηματοδότηση συμβάλλουν σε μεγαλύτερο βαθμό στη διάδοση της καινοτομίας και στην αύξηση της παραγωγικότητας.

2Διαχειριστικές ικανότητες

Η εισαγωγή και η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών απαιτεί αυξημένες διαχειριστικές ικανότητες. Η χρήση των ίδιων εισροών, για παράδειγμα, σε δύο διαφορετικές εκμεταλλεύσεις μπορεί να οδηγήσει σε εντελώς διαφορετικά παραγωγικά αποτελέσματα, ανάλογα με τη χρήση τους και τις δεξιότητες του αρχηγού της κάθε εκμετάλλευσης. Ως ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες κρίνονται η ηλικία του αγρότη (που το νεαρό και η έφεση στο καινούργιο «συγκρούονται» με την πολυετή εμπειρία), το επίπεδο εκπαίδευσης και η πλήρης, επαγγελματική ενασχόληση με τον αγροτικό τομέα.

3Αγροτικές πολιτικές

Ο χαρακτήρας των πολιτικών, το περιεχόμενο των μέτρων του Πρώτου και του Δεύτερου Πυλώνα της ΚΑΠ, για παράδειγμα, μπορούν να προσφέρουν «προστασία» και να παγιώσουν κάποια παραγωγικά δεδομένα, ή να τα «ανατρέψουν» και να οδηγήσουν στην αύξηση της παραγωγικότητας. Στη δεύτερη περίπτωση, συμβάλλει, για παράδειγμα, η στοχευμένη ενίσχυση των επενδύσεων του αγρότη.

4Ύπαιθρος και εφοδιαστική αλυσίδα

Οι υποδομές της υπαίθρου λειτουργούν καταλυτικά στην αγροτική παραγωγικότητα. Η ύπαρξη γρήγορου διαδικτύου, για παράδειγμα, σχετίζεται με τις αποδόσεις της αγροτικής εκμετάλλευσης. Επιπλέον, χώρες με υψηλή παραγωγικότητα διαθέτουν αγροδιατροφικό τομέα που λειτουργεί με διαφάνεια, εξωστρέφεια και υψηλές αποδόσεις συνολικά.

5Διαρθρωτικές αλλαγές

Η επέκταση των εξειδικευμένων εκμεταλλεύσεων βελτιώνει την αποτελεσματικότητά τους, ενώ η συγκέντρωση της παραγωγής σε μεγαλύτερες μονάδες αυξάνει τις οικονομίες κλίμακας. Αξίζει, ωστόσο, να τονιστεί ότι αυτό το μοντέλο ανάπτυξης έχει και πολλά μειονεκτήματα, ειδικά αν, εκτός της αύξησης της παραγωγής, συνυπολογιστούν ευρύτερες οικονομικές, κοινοτικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Συμπεράσματα

Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών βρίσκεται στο επίκεντρο βελτίωσης της παραγωγικότητας. Κάποιοι παράγοντες που επηρεάζουν τη διάδοσή τους σχετίζονται με τις διαχειριστικές ικανότητες του αγρότη. Άλλες σχετίζονται με τα δεδομένα κάθε χώρας, τις αναπτυξιακές της επιλογές, τις επενδύσεις σε έρευνα, τις δομές μεταφοράς της γνώσης στην παραγωγή, την ύπαρξη ενός συστήματος παροχής συμβουλών, τις υποδομές της υπαίθρου και τη διαφάνεια στην εφοδιαστική αλυσίδα. Είναι ακριβώς οι διαφορές στα παραπάνω που κάνουν κάποιες χώρες – μέλη πιο παραγωγικές από κάποιες άλλες, όπως η Ελλάδα.

(1)  E.C., Dec. 2016, Productivity in EU agriculture, slowly but steadily growing.