«Χισμένη» επί της ουσίας σε έναν… λάκκο, ανάμεσα στις δύο οροσειρές του Ταΰγετου και του Πάρνωνα, όπου ενδιάμεσα απλώνεται η κοιλάδα του ποταμού Ευρώτα, είναι η Λακωνία, ο τελευταίος νομός της Πελοποννήσου, στον οποίο βρέθηκε η «ΥΧ» στο πλαίσιο των οδοιπορικών της.
Από τη στιγμή που βρεθήκαμε και σε αυτόν τον τόπο, τα συναισθήματά μας ήταν ανάμεικτα. Ανάμεικτες ήταν και οι εικόνες της διαδρομής μας. Από τις δυο πλευρές μάς περιστοίχιζαν οι χιονισμένες οροσειρές και εμείς κάπου στη μέση σε ένα ομιχλώδες τοπίο, όπου αριστερά και δεξιά ξεπρόβαλλαν οι απέραντοι ελαιώνες και ανάμεσά τους οι πορτοκαλεώνες. Οι εικόνες μπλέκονταν μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα φυσικό κολάζ. Ανοίγοντας το παράθυρο του αυτοκινήτου, έρχονταν από παντού μυρωδιές: Από τη Σπάρτη μέχρι τις Κροκεές και από τη Σκάλα Λακωνίας μέχρι το Γεράκι, αλλά και από κάθε επαρχιακό δρόμο που… κατά λάθος πήραμε, οδηγώντας μας σε κάποιο χωράφι ή κτήμα. Σε χωράφια και χωματόδρομους πλημμυρισμένους από τις έντονες βροχοπτώσεις της προηγούμενης βραδιάς.
Στην περιοχή επικρατεί κάτι σαν μύθος, ο οποίος όμως είναι πέρα για πέρα αληθινός για τους παραγωγούς του νομού, οι οποίοι τον διατυμπανίζουν με κάθε ευκαιρία: «Το λάδι και η ελιά, που παράγονται στη Λακωνία, ευφραίνουν… καρδία». Με ιδιαίτερη υπερηφάνεια λένε ότι «το λακωνικό λάδι έχει ευεργετικές και θεραπευτικές ικανότητες». Και αυτό γιατί, όπως εξηγούν, αναφέροντας έρευνες και μελέτες που έγιναν στην περιοχή, στον άγουρο καρπό της ελιάς υπάρχουν μεγάλες ποσότητες από πολυφαινόλες. Σε αυτό συνηγορεί τόσο η ποικιλία όσο και το έδαφος και το κλίμα.
Στα 950.000 στρέμματα ελαιοκαλλιέργειας της λακωνικής γης απλώνονται πάνω από 14 εκατομμύρια δέντρα. Μεταξύ αυτών και τα υπεραιωνόβια δέντρα της μουρτολιάς, όπως τη λένε στην περιοχή, η οποία είναι σπάνια και κατάλληλη για ιατρική χρήση.
Σε όλα αυτά, προστίθεται και η εικόνα του παραγωγού, που παλεύει για τα προϊόντα του, είτε είναι οι ελιές είτε τα εσπεριδοειδή. Είναι, στην κυριολεξία, όπως μας λένε, πάνω στα δέντρα τους. Κάθε μέρα βρίσκονται εκεί, αφιερώνοντας όλο τον χρόνο τους και προσφέροντας όλη τους τη φροντίδα. Απ’ αυτά ζουν οι οικογένειές τους, γενιές και γενιές τώρα, και γι’ αυτά είναι αποφασισμένοι να παλέψουν με όλες τους τις δυνάμεις.
Γεράκι: Ένα χωριό που ζει από τις ελιές
Με την καλλιέργεια της ελιάς και με ετήσια παραγωγή μέχρι και 12.000 τόνους ασχολείται η πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής Γεράκι, στη Λακωνία. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Γερακίου, με ετήσιο τζίρο 3,5 εκατομμύρια ευρώ, τυποποιεί τη βρώσιμη ελιά Καλαμών, παράγει ελαιόλαδο περίπου 500 τόνους, ενώ συμμετέχει και σε Συμβολαιακή Γεωργία. Παράλληλα, κάνει τα πρώτα του εξαγωγικά βήματα στη Γερμανία, σε ό,τι αφορά την ελιά Καλαμών, καταγράφοντας θετικά αποτελέσματα.
Ο συνεταιρισμός, ο οποίος αριθμεί 400 μέλη, έχει τη δυνατότητα αποθήκευσης 1.000 τόνων ελιάς Καλαμών, άριστης ποιότητας. Όπως μας εξηγεί ο πρόεδρος, Γιώργος Χριστάκης, «οι άλλες ποσότητες ελιάς, όχι ότι δεν είναι καλές, αλλά έχουν διαφορά στον χρωματισμό. Ωστόσο, με τη διαδικασία της χρωματοδιαλογής προσπαθούμε να τις εντάξουμε όλες στον συνεταιρισμό. Το χωριό παράγει 10.000 με 12.000 τόνους ελιάς Καλαμών κάθε χρόνο. Η παραγωγή αυξάνεται, γιατί μεγαλώνουν και τα δέντρα και προσπαθούμε να ανταποκριθούμε με ό,τι υπηρεσίες μπορούμε, ώστε να προσφέρουμε το καλύτερο στους παραγωγούς μας».
Η τιμή της επιτραπέζιας ελιάς πέρυσι ξεκίνησε προς τον παραγωγό με 1,50 ευρώ για το 200άρι και, ανάλογα με την ποιότητα, ανέβηκε φτάνοντας και το 1,90 ευρώ. Φέτος, όπως μας λέει ο Γ. Χριστάκης, η τιμή θα είναι καλύτερη, γιατί «η παραγωγή είναι πολύ μικρότερη και είναι καλύτερη ποιοτικά». Αντίστοιχα, το λάδι, το οποίο είναι έξτρα παρθένο, διατέθηκε χύμα μέσω των εμπόρων, με τιμή που κυμάνθηκε από 3,80 μέχρι 4 ευρώ και, κατά την άποψή του, «φέτος, πιστεύω ότι θα κυμανθεί στα ίδια επίπεδα. Ξεκίνησε στα 3,30 ευρώ, αλλά συνεχίζει να ανεβαίνει».
Τα συστατικά της επιτυχίας για ένα εξαιρετικής ποιότητας έξτρα παρθένο ελαιόλαδο
Το κλίμα της περιοχής, η ποικιλία της ελιάς, αλλά και ο επαγγελματισμός των παραγωγών είναι τα συστατικά της επιτυχίας για την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας έξτρα παρθένου ελαιολάδου στη Λακωνία. Η ελιά και τα εσπεριδοειδή αποτελούν το κύριο εισόδημα για τους παραγωγούς του νομού, καθώς περίπου 950.000 στρέμματα με 14 εκατομμύρια ελαιόδεντρα αποτελούν την καλλιέργεια σε ολόκληρη τη Λακωνία.
Το κλίμα της περιοχής, η ποικιλία της ελιάς, αλλά και ο επαγγελματισμός των παραγωγών συμβάλλουν στην δημιουργία ενός ξεχωριστού προϊόντος
Στη Σπάρτη, συναντήσαμε τον αναπληρωτή γενικό διευθυντή της ΕΑΣ Λακωνίας, Νικόλαο Μηλιάκο, ο οποίος μας μίλησε για τη δραστηριότητα της Ένωσης. Η ΕΑΣ Λακωνίας δραστηριοποιείται, εκτός από το κομμάτι της παροχής υπηρεσιών προς τους αγρότες, με το εμπόριο τυποποιημένου ελαιολάδου, ενώ σε διάφορα σημεία του νομού διαθέτει πρατήρια γεωργικών εφοδίων, με ό,τι χρειάζεται ο αγρότης και η αγροτική παραγωγή. Παράλληλα, διαθέτει βιομηχανικό συγκρότημα, με ένα πυρηνελαιουργείο, ίσως το μοναδικό συνεταιριστικό που υπάρχει αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, καθώς και μία υπερσύγχρονη μονάδα τυποποίησης ελαιολάδου.
Στο τυποποιητήριο της Ένωσης μας υποδέχτηκε ο υπεύθυνος του εργοστασίου, Μάριος Καρούνης, ο οποίος μας ξενάγησε στους χώρους. Το εργοστάσιο, όπως μας ενημέρωσε, διαθέτει τέσσερις γραμμές παραγωγής, από τις οποίες οι τρεις είναι για εμφιάλωση, καθώς και μία γραμμή για δοχεία 5λιτρα και 3λιτρα: «Στο 5λιτρο μπορούμε να βγάζουμε μέχρι 5 τόνους την ώρα και στο γυάλινο λίτρο μέχρι 3,5 τόνους την ώρα. Ο αποθηκευτικός χώρος των δεξαμενών είναι για 2.200 τόνους».
Η ΕΑΣ, η οποία έχει μετατραπεί σε Ανώνυμη Εταιρεία, αποτελείται από 37 μετόχους – συνεταιρισμούς του νομού, που μετρούν πάνω από 16.000 παραγωγούς. Η βασική απόφαση της Ένωσης, όπως μας διευκρινίζει ο Ν. Μηλιάκος, είναι να τυποποιούν μόνο λακωνικό λάδι: «Είναι γνωστό πως η Λακωνία έχει ένα πολύ καλό λάδι. Ο αγρότης εδώ ζει από αυτό το προϊόν. Δεν είναι αγρότης που έχει και τουριστικά καταλύματα ή κάποιο άλλο εισόδημα, είναι κάθε μέρα πάνω στο δέντρο. Άλλωστε, σε αυτό βοηθούν οι κλιματολογικές συνθήκες και τα εδάφη, γιατί η ίδια ποικιλία που υπάρχει εδώ σε άλλους νομούς βγάζει άλλο λάδι».
Με βασικές ποικιλίες το κορωναίικο, την αθηνολιά και κάποιες κουτσουρολιές, που έχουν μπει από παλιά, το 90% της παραγωγής είναι έξτρα παρθένο. «Υπήρχαν περίοδοι που προσπαθούσαμε να βρούμε λάδι υψηλόβαθμο και ήταν αδύνατο. Και αυτό γιατί οι ελιές μαζεύονται πια το πρωί, το απόγευμα πηγαίνουν στο ελαιοτριβείο και το βράδυ βγαίνει λάδι. Οπότε, όλα αυτά συντελούν στο να έχουμε ποιοτικό λάδι. Έχουμε και ένα ατού, καθώς όποιος το δοκιμάσει, με οποιονδήποτε τρόπο, είναι δεδομένο ότι θα το πάρει. Ταυτόχρονα, δεν είμαστε ακριβοί, γιατί έχουμε καταφέρει να περιορίσουμε το κόστος μας στο ελάχιστο. Το θέμα μας δεν είναι να κερδοσκοπήσουμε, αλλά να έχουμε ένα λογικό κέρδος, το οποίο ποτέ δεν ξεπερνά το 5% ή το 7% και με αυτόν τον τρόπο οι εξαγωγές πάνε πολύ καλά», μας εξηγεί ο Ν. Μηλιάκος.
Οι τιμές στους παραγωγούς την περίοδο των capital controls, όπως μας λέει, ήταν υψηλές, φτάνοντας και 4,10 – 4,15 ευρώ λόγω της ζήτησης από Ισπανία και Ιταλία, που είχαν ξεμείνει από λάδι. Έπειτα, υπήρξε μια πτώση, αλλά τα περσινά λάδια δεν πουλήθηκαν κάτω από 3,80 ευρώ. Με το που άρχισε η φετινή χρονιά η τιμή ξεκίνησε κάπου στο ενδιάμεσο και τώρα είναι σταθεροποιημένη στα 3,40 ευρώ.
Η εξαγωγική δραστηριότητα, όπως μας λέει, για τα δεδομένα του συνεταιριστικού χώρου, είναι πολύ καλή, με αύξουσα κάθε χρόνο πορεία, ενώ και στην Ελλάδα διαθέτουν παντού αντιπροσώπους για την εμπορία του τυποποιημένου λαδιού. Οι εξαγωγές φτάνουν πάνω από τους 1.000 τόνους, με το τυποποιημένο να αγγίζει το 70% και με προορισμό την Ιαπωνία, την Ταϊβάν, τη Ρωσία και σε μικρότερες ποσότητες σε Καναδά, Κίνα, Γερμανία, Αγγλία. Ο τζίρος της Ένωσης, ανάλογα με τις τιμές, κυμαίνεται από 10 μέχρι και 13 εκατομμύρια ευρώ.
Δεν είμαστε ακριβοί, γιατί έχουμε καταφέρει να περιορίσουμε το κόστος μας στο ελάχιστο. Το θέμα μας δεν είναι να κερδοσκοπήσουμε, αλλά να έχουμε ένα λογικό κέρδος
Από την καλλιέργεια μέχρι την εμπορία
Στο Λάγιο Λακωνίας συναντήσαμε τον Δημήτρη Πολυμενάκο, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης επιχείρησης από το 1999, με δραστηριοποίηση στον χώρο του ελαιολάδου, από την καλλιέργεια των δέντρων, την παραλαβή, τη σύνθλιψη – έκθλιψη ελαιοκάρπου, την τυποποίηση μέχρι και την εμπορία. Το ελαιόλαδο που παράγει είναι έξτρα παρθένο, βιολογικής καλλιέργειας και ολοκληρωμένης διαχείρισης.
Η επιχείρηση διαθέτει 500 στρέμματα ιδιόκτητες ελιές, ενώ περίπου 2.000 παραγωγοί ελαιοποιούν στο ελαιοτριβείο του, με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα, αφού το 95% της παραγωγής τυποποιημένου προϊόντος εξάγεται σε πολλές χώρες, σε Ρωσία, Αμερική και Ευρώπη, καθώς και χύμα στους Ιταλούς.
Το ελαιοτριβείο έχει δυναμικότητα έκθλιψης 10 τόνων ελαιοκάρπου την ώρα. Εκείνο, όμως, που έχει πολύ μεγάλη σημασία, όπως μας εξηγεί ο Δ. Πολυμενάκος, «είναι σε τι κατάσταση είναι ο ελαιόκαρπος. Το λάδι είναι ένα προϊόν που προέρχεται από μεταποίηση και, όταν η πρώτη ύλη είναι καλή, αν δεν επηρεάσει το εργοστάσιο την ποιότητα, τότε το ελαιόλαδο θα είναι καλό».
Η σοδειά φέτος, αν και είναι πρόωρα τα στοιχεία, αφού το 80% της συγκομιδής θα τελειώσει στις 15 Φλεβάρη, φαίνεται να είναι 30% μειωμένη σε σχέση με πέρσι. Η τιμή θεωρείται καλή και κυμαίνεται από 3 έως 3,5 ευρώ. Η μέση παραγωγή ανά έτος είναι περίπου 1.000 τόνοι, ενώ το ¼ της συνολικής παραγωγής τυποποιείται.
Το μέλλον στο ελαιόλαδο για τον Δ. Πολυμενάκο «είναι η τυποποίηση, αλλά με προϋποθέσεις. Όχι τυποποιούμε, πηγαίνουμε σε μια έκθεση σαν κομήτες και την επόμενη χρονιά έχουμε εξαφανιστεί. Χρειάζονται προωθητικές ενέργειες. Δεν σημαίνει ότι, επειδή έχεις ελαιοτριβείο ή επειδή είσαι παραγωγός, μπορείς να κάνεις τα πάντα. Αν με ρωτούσατε, μετά από 15 χρόνια που είμαστε επιχείρηση, αν χρειαζόταν ελαιοτριβείο για να τυποποιήσω λάδι, θα σας απαντούσα όχι, ή αν χρειάζεται να έχεις δικά σου κτήματα για να τυποποιήσεις, πάλι θα απαντούσα όχι. Μια επιχείρηση, όπως το ελαιοτριβείο που δουλεύει δύο μήνες, είναι δύσκολο να αποσβέσει όλη τη χρονιά και να έχει κέρδη. Η τυποποίηση είναι μία λύση ανάγκης και επιβίωσης. Επίσης, μεγάλο ρόλο παίζει η δυναμικότητα του ελαιοτριβείου και η χωρητικότητα αποθήκευσης, ώστε να κάνεις απόσβεση στα πανάκριβα μηχανήματα. Οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις δεν θα μπορέσουν έτσι να επιβιώσουν».
Εσπεριδοειδή: Παγετός και υπερπροσφορά γονάτισαν τους παραγωγούς
Στη Λακωνία, τα εσπεριδοειδή αποτελούν βασική και μοναδική πηγή εισοδήματος για μια μεγάλη μερίδα καλλιεργητών. Οι παραγωγοί πιστεύουν σε αυτά και δεν θέλουν να φτάσουν στο σημείο να τα εγκαταλείψουν. Θέλουν να το παλέψουν και να παραμείνουν, γιατί, όπως λένε χαρακτηριστικά, «αυτή είναι η ζωή μας και ο τόπος μας». Η φετινή χρονιά, όμως, και λόγω του παγετού που έπληξε μεγάλη μέρος των καλλιεργειών, δεν ήταν και η καλύτερη για τους περίπου 2.000 παραγωγούς κυρίως της νότιας Λακωνίας, από τις Κροκεές μέχρι τους Μολάους και τη Μονεμβασιά. Εκεί καλλιεργούνται περίπου 18.000 στρέμματα, αποφέροντας από 60.000 έως 75.000 τόνους με εσπεριδοειδή, κυρίως πορτοκάλια Βαλέντσια, ενώ δυναμικά έχουν κάνει την εμφάνισή τους και νέες ποικιλίες.
Ο παραγωγός 100 στρεμμάτων εσπεριδοειδών, Χρήστος Αναγνωστάκος, ο οποίος είναι και πρόεδρος του νεοσύστατου Αγροτικού Συλλόγου Δήμου Ευρώτα, έχει προχωρήσει σε αναδιαρθρώσεις στα κτήματά του. Όπως μας λέει, «πλέον πιστεύουμε πιο πολύ στις καινούργιες ποικιλίες παρά στις παλιές. Στην περιοχή, ως επί το πλείστον, έχουμε όψιμες νέες ποικιλίες, γιατί οι κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής τις ευνοεί. Βέβαια, υπάρχουν και οι παραδοσιακές ποικιλίες, όπως η Βαλέντσια, που είναι η πρώτη σε παραγωγή πανελλαδικά».
Η παραγωγή φέτος ήταν μειωμένη και οι παραγωγοί της περιοχής αντιμετώπισαν δυσκολίες κυρίως λόγω του ισχυρού παγετού: «Έγιναν οι απαραίτητες δηλώσεις στον ΟΓΑ, οι οποίες εκκρεμούν ακόμα, και ενώ μας είχαν πει ότι τα πορίσματα θα έβγαιναν μέχρι τον Σεπτέμβρη, ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί κάτι. Κάνουμε προσπάθειες, προκειμένου να ενημερωθούμε για τα αποτελέσματα όσο πιο σύντομα γίνεται».
Όσο για τις τιμές της περσινής χρονιάς, το 65%-70% της παραγωγής των αγροτών κυμάνθηκε μέχρι τα 25 λεπτά το κιλό, μειωμένη πάνω από το 50%, ενώ σε κάποια κτήματα, όπως λέει ο Χρ. Αναγνωστάκος, «οι παραγωγοί δεν μπήκαν καν να κόψουν.
Κάπως καλύτερα κυμάνθηκαν οι τιμές προς τον Αύγουστο, που κάποιοι παραγωγοί κατάφεραν να πιάσουν γύρω στα 55-60 λεπτά το κιλό. Τώρα πάλι οι τιμές κατρακύλησαν.
Αυτή την περίοδο θα έπρεπε να είχε αρχίσει η συγκομιδή της ποικιλίας Ναβαλίνας, αλλά, όπως και στο Άργος, μένει στα αζήτητα, με τις τιμές να κυμαίνονται στα 12-13 λεπτά το κιλό. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κλημεντίνες, που η τιμή είναι στα 13-15 λεπτά το κιλό και στα μανταρίνια Νόβα, που έχουν ξεκινήσει με 25 λεπτά το κιλό και παίρνουν τον κατήφορο».
Ταυτόχρονα, όπως χαρακτηριστικά μας λέει, «ακόμα πιο δύσκολη προμηνύεται η χρονιά και λόγω της υπερπαραγωγής που υπάρχει. Και αυτό γιατί αν και τα πορτοκάλια μας είναι πολύ καλά ποιοτικά, παρά τα φετινά προβλήματα με τις ανομβρίες του Σεπτέμβρη και του Οκτώβρη, ωστόσο αυτό είχε ως αποτέλεσμα να… έρθουν πιο νωρίς».
Κλειστό το εργοστάσιο του συνεταιρισμού για είκοσι πόντους
Στη Σκάλα Λακωνίας, οι παραγωγοί αντιμετωπίζουν ένα επιπρόσθετο πρόβλημα, λόγω της αδυναμίας λειτουργίας του αγροτικού συνεταιριστικού εργοστασίου εσπεριδοειδών. Όπως λέει ο Στέλιος Σαρρής, πρόεδρος Ομάδας Παραγωγών Εσπεριδοειδών ΑΣΕ Σκάλας Λακωνίας, «παραλίγο να χαθεί η παραγωγή μιας χρονιάς, αφού δεν μπορούσαμε να μπούμε μέσα στις εγκαταστάσεις του συνεταιρισμού και να πάρουμε τα απαραίτητα χαρτιά. Οι παραγωγοί έπρεπε να προωθήσουν και να διανέμουν τις ποσότητές τους οι ίδιοι και όχι να το διασφαλίσουν αυτό μέσω του συνεταιρισμού. Έτσι, παραλίγο να χάσουμε και την άδεια Ομάδας Παραγωγών για έναν χρόνο».
Όπως ισχυρίστηκε, το εργοστάσιο του συνεταιρισμού στοίχισε 8 εκατομμύρια ευρώ, με επιδότηση 1,2 εκατομμύρια. Η άδεια, που είχε δοθεί, ανακλήθηκε και αυτήν τη στιγμή η υπόθεση βρίσκεται στη Δικαιοσύνη για… είκοσι πόντους. «Η πολεοδομική άδεια προέβλεπε είσοδο 80 πόντους και αυτή έγινε ένα μέτρο. Αυτό είναι το έγκλημα. Είναι ένα από τα καλύτερα εργοστάσια, η 4η πιο σύγχρονη μονάδα στην Ευρώπη και δεν του δίνουν άδεια να δουλεύει. Θα απασχολούσε τουλάχιστον 80 άτομα προσωπικό καθημερινά σε κάθε βάρδια».
Η περιοχή της Λακωνίας, αν και κάνει μεγάλους τζίρους λόγω των εξαγωγών –το 50% της παραγωγής–, αυτό δεν φαίνεται άμεσα, γιατί όπως λέει ο Στ. Σαρρής «τα πορτοκάλια δεν φεύγουν όλα συσκευασμένα από τον νομό. Τα συσκευαστήρια, που υπάρχουν εδώ, και κυρίως τώρα που δεν λειτουργεί ο συνεταιρισμός, καλύπτουν μικρές ποσότητες, με αποτέλεσμα τα περισσότερα να διοχετεύονται στο Άργος και στη Μακεδονία απ’ όπου και εξάγονται. Έτσι, για παράδειγμα, η Μακεδονία, μια περιοχή που δεν έχει πορτοκαλιές, είναι η πρώτη σε εξαγωγές πορτοκαλιών της χώρας».
Σημειώνει, μάλιστα, ότι θα ήταν μια στήριξη για την περιοχή να ξεκινήσει να δουλεύει ο συνεταιρισμός, γιατί «το πορτοκάλι εδώ είναι μονοκαλλιέργεια και για τους περισσότερους παραγωγούς είναι το μοναδικό και αποκλειστικό επάγγελμά τους. Εμείς, πάντως, θα το παλέψουμε και θα μείνουμε εδώ, γιατί αυτή είναι η ζωή μας και ο τόπος μας».
Των Ανθής Γεωργίου και Κυριάκου Λάμπρου
