Άμεσες Ενισχύσεις: Η πολιτική στήριξης του γεωργικού εισοδήματος σε νέο σταυροδρόμι

✱ Το σκεπτικό των μεταρρυθμίσεων και η πορεία τους μέχρι σήμερα ✱ Κρίσιμες οι αποφάσεις που θα ληφθούν για τη νέα προγραμματική περίοδο

Μία από τις παλαιότερες και σημαντικότερες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), καλείται για άλλη μία φορά να αναπροσαρμοστεί με τα νέα δεδομένα της εποχής. Δύσκολη συγκυρία, καθώς οι προτάσεις της Κομισιόν για τη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 δεν έτυχαν ευρείας αποδοχής, και τα κράτη-μέλη προσπαθούν ακόμα να πετύχουν μία καλύτερη συμφωνία. Στο επίκεντρο η μείωση του προϋπολογισμού της ΚΑΠ που προτείνεται, με φόντο πλέον την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal).

Χωρίς αμφιβολία, στην καρδιά της ΚΑΠ βρίσκονται οι άμεσες ενισχύσεις, οι οποίες αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος του γεωργικού εισοδήματος σε ετήσια βάση.

Χρονικό

Η ΚΑΠ δημιουργήθηκε το 1962 με στόχο, μεταξύ άλλων, να παρέχει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για τους γεωργούς. Το 1984, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις καθίστανται τόσο παραγωγικές, που παράγουν περισσότερα τρόφιμα από όσα είναι απαραίτητα. Λαμβάνονται διάφορα μέτρα, ώστε τα επίπεδα παραγωγής να προσεγγίσουν τις ανάγκες της αγοράς.

Το 1992, το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τη στήριξη της αγοράς, στη στήριξη των παραγωγών. Η στήριξη των τιμών περιορίζεται και αντικαθίσταται από άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς, οι οποίοι παροτρύνονται να χρησιμοποιούν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον.

Το 2003, η ΚΑΠ χορηγεί τη λεγόμενη εισοδηματική στήριξη. Η νέα μεταρρύθμιση αποσυνδέει τις επιδοτήσεις από την παραγωγή. Οι γεωργοί πλέον λαμβάνουν εισοδηματική στήριξη, εφόσον φροντίζουν τη γεωργική γη και πληρούν τα πρότυπα που αφορούν την ασφάλεια των τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος, την υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων.

Το 2013, η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ στοχεύει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τομέα, στην προώθηση της βιώσιμης γεωργίας και της καινοτομίας, στην υποστήριξη της απασχόλησης και της ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές, καθώς και στον αναπροσανατολισμό της οικονομικής βοήθειας προς την παραγωγική χρήση της γης. Οι μεταρρυθμίσεις ενσωματώνονται στον κανονισμό 1307/2013, που αποτελεί τον ισχύοντα βασικό κανονισμό για τις άμεσες ενισχύσεις της ΕΕ.

Τρέχουσα περίοδος

Οι μηχανισμοί άμεσης στήριξης περνούν από την «αποσύνδεση» στη «στοχοθέτηση». Το καθεστώς ενιαίας ενίσχυσης ανά εκμετάλλευση αντικαθίσταται από ένα σύστημα πολυλειτουργικών ενισχύσεων, που περιλαμβάνει τρεις υποχρεωτικές συνιστώσες για τα κράτη-μέλη:

1) Mία βασική ενίσχυση ανά εκτάριο, το ύψος της οποίας πρέπει να εναρμονιστεί σύμφωνα με οικονομικά ή διοικητικά κριτήρια σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο και η οποία υπόκειται σε μια διαδικασία σύγκλισης (της λεγόμενης «εσωτερικής»).

2) Μία συνιστώσα οικολογικού προσανατολισμού, υπό μορφή συμπληρωματικής στήριξης ως αποζημίωση για τις δαπάνες που σχετίζονται με την παραγωγή περιβαλλοντικών δημόσιων αγαθών τα οποία δεν αμείβονται από την αγορά.

3) Μία συμπληρωματική ενίσχυση για τους νέους γεωργούς.

Οι υπόλοιπες τέσσερις συνιστώσες είναι προαιρετικές (αναδιανεμητική ενίσχυση, πρόσθετη στήριξη για περιοχές που υπόκεινται σε φυσικούς περιορισμούς, συνδεδεμένες, μικροκαλλιεργητές).

Τα κράτη-μέλη οφείλουν να διαθέτουν το 30% των εθνικών τους κονδυλίων για τις άμεσες ενισχύσεις με σκοπό τη χρηματοδότηση της συνιστώσας του οικολογικού προσανατολισμού. Το υπόλοιπο 70% διατίθεται για τη βασική ενίσχυση, αφού αφαιρεθούν όλα τα ποσά που δεσμεύονται για τα εθνικά αποθέματα δικαιωμάτων (υποχρεωτικά μέχρι 3% των εθνικών κονδυλίων), καθώς και για τις συμπληρωματικές ενισχύσεις με τη μορφή αναδιανεμητικών ενισχύσεων (μέχρι 30%), τις ενισχύσεις υπέρ των νέων γεωργών (μέχρι 2%) ή των μειονεκτικών περιοχών (μέχρι 5%), ή για τις ενισχύσεις που είναι συνδεδεμένες με την παραγωγή (μέχρι 15%).

Οι νέες ενισχύσεις ανά εκτάριο προορίζονται μόνο για τους ενεργούς γεωργούς (με βάση αρνητικό κατάλογο που πρέπει να συντάξει κάθε κράτος).

Μείωση προϋπολογισμού

Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ για την περίοδο 2014-2020 συνοδεύτηκε επίσης από νέο, μειωμένο προϋπολογισμό, ο οποίος συμφωνήθηκε από τις κυβερνήσεις της ΕΕ τον Φεβρουάριο του 2013. Το συνολικό κονδύλιο της ΕΕ για άμεσες ενισχύσεις για την περίοδο 2014-2020 είναι 3,2% μικρότερο από αυτό που διατέθηκε για την περίοδο 2007-2013.Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή παραδέχεται ότι οι αγρότες χρειάζονται στήριξη καθώς «το μέσο γεωργικό εισόδημα παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από τα μέσα εισοδήματα στους άλλους τομείς της οικονομίας της ΕΕ», εν τούτοις και για τη νέα περίοδο, ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ προτείνεται μειωμένος.

Για παράδειγμα, ο προϋπολογισμός της τρέχουσας περιόδου 2014-2020 για την Ελλάδα είχε οριστεί στα 19,779 δισ. ευρώ, με τα 14,833 δισ. ευρώ να αφορούν τις άμεσες ενισχύσεις.

Για τη νέα περίοδο, προτείνεται ο συνολικός προϋπολογισμός να ανέρχεται σε 18,263 δισ. ευρώ, με τις άμεσες ενισχύσεις να αφορούν τα 14,225 δισ. ευρώ.

Προς το παρόν οι διαπραγματεύσεις είναι σε εξέλιξη, και όπως εξηγούν οι πλέον έμπειροι μελετητές, οι άμεσες ενισχύσεις θα συνεχίσουν, τουλάχιστον έως το 2027, να έχουν τον ίδιο προσανατολισμό.