h αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, από την παραγωγή μέχρι τα καταστήματα λιανικής, είναι πιο περίπλοκη και κατακερματισμένη από όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού. Η παραγωγή πραγματοποιείται σε όλο τον κόσμο, στην ξηρά και στο νερό, ενώ πολλοί από τους παραγωγούς, τους ενδιάμεσους επεξεργαστές και εμπορικούς μεσάζοντες, καθώς και τους λιανοπωλητές, είναι δύσκολο να προσδιορίζονται και να παρακολουθούνται.
Αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα και υπαρκτούς κινδύνους για όλους τους συμμετέχοντες στον αγροδιατροφικό τομέα και την κοινωνία στο σύνολό της. Παράλληλα, η καταπολέμηση αυτής της αβεβαιότητας μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με σοβαρή οργάνωση και σημαντικό κόστος, ενώ τα αποτελέσματα σε πολλές περιπτώσεις εξακολουθούν να είναι ανεπαρκή.
Η κατάσταση των ελέγχων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων
Αναφερόμαστε συγκεκριμένα στα προβλήματα της καθιέρωσης ενός αξιόπιστου συστήματος, ελέγχου της προέλευσης και πρόληψης της εξαπάτησης ή παραπλάνησης των καταναλωτών, ζητήματα πολύ σημαντικά που μπορούν να έχουν επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον, πέραν του οικονομικού κόστους από ανακλήσεις των προϊόντων διατροφής.
Έχουμε ήδη συσσωρεύσει εμπειρίες για τις δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά την οργάνωση και την εφαρμογή στην πράξη των τρεχουσών τεχνολογιών στην αντιμετώπιση των παραπάνω καταστάσεων. Το σύστημα ΑΡΤΕΜΙΣ, που άρχισε να εφαρμόζεται κατά το 2010-2011 από τον τότε ΕΛΟΓΑΚ και έκτοτε συμπληρώνεται συχνά, προβλέπει τη διασύνδεση των σφαγείων της χώρας και την καταγραφή των σφαγών με κύριο στόχο, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση των ελληνοποιήσεων. Από την πρώτη εφαρμογή του, το ΑΡΤΕΜΙΣ είναι μόνιμα στην πρώτη γραμμή των συζητήσεων, με αίτημα των παραγωγών την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του, χωρίς όμως να λαμβάνεται υπόψη κατά πόσον η τεχνολογία στην οποία βασίζεται έχει φτάσει πλέον στα όριά της και έχει ξεπεραστεί από άλλες, πιο σύγχρονες, που εφαρμόζονται σήμερα στο εξωτερικό με ραγδαία αυξητικούς ρυθμούς.
Οι νέες διαθέσιμες τεχνολογίες
Τις λύσεις στα παραπάνω προβλήματα υπόσχεται να δώσει η τεχνολογία «αλυσίδας μπλοκ» (blockchain), δηλαδή τεχνολογία διανεμημένων εγγραφών. Πρόκειται για έναν τύπο βάσης δεδομένων με την οποία ένα σύνολο στοιχείων ή πληροφοριών για ένα προϊόν καταγράφονται σε ένα μπλοκ που θα μπορούσαμε να φανταστούμε παραστατικά σαν ένα σύνολο φύλλων χαρτιού (μπλοκ). Κάθε μπλοκ είναι όμως «αλυσοδεμένο» με ένα προηγούμενο και ένα επόμενο, που έχουν ανάλογες πληροφορίες, δημιουργώντας μία συνεχή αλληλουχία, στην οποία η ασφάλεια της σύνδεσης και του περιεχομένου των μερών (μπλοκ) πραγματοποιείται με έναν αλγόριθμο παραγωγής κρυπτογραφημένων ηλεκτρονικών υπογραφών.
Όλα τα μπλοκ βρίσκονται, δηλαδή είναι προσβάσιμα, σε ένα δίκτυο υπολογιστών που δεν έχει κεντρικό υπολογιστικό σύστημα ως ρυθμιστή (server). Αυτό επιτρέπει την χρήση των αλυσίδων μπλοκ που δημιουργούνται, με τρόπο παρόμοιο όπως το καθολικό μητρώο (ledger) της λογιστικής, το οποίο μπορεί να διανέμεται στους χρήστες και να ελέγχεται σύμφωνα με την άδεια πρόσβασης στη χρήση του.
Υπάρχουν τρία σημαντικά οφέλη με την εφαρμογή της τεχνολογίας αλυσίδας μπλοκ:
1. Τα δεδομένα που είναι καταχωρημένα στα μπλοκ δεν είναι δυνατόν ή καλύτερα είναι εξαιρετικά (και κυριολεκτικά) δύσκολο να αλλάζουν κακόβουλα.
2. Η εφοδιαστική αλυσίδα μπορεί να εξασφαλίζει την ανιχνευσιμότητα και τον έλεγχο των προϊόντων, χωρίς όλοι οι συμμετέχοντες να έχουν συγκεντρωμένους όλους τους πελάτες και τους προμηθευτές τους σε ένα κεντρικό σύστημα, δηλαδή μία κεντρική βάση δεδομένων, άρα και να τους αποκαλύπτουν σε κάποιους χειριστές του συστήματος. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως το επίπεδο ασφάλειας τήρησης των προσωπικών δεδομένων αποφασίζεται από τους συμμετέχοντες στο σύστημα.
3. Η εφαρμογή της τεχνολογίας πραγματοποιείται με λύσεις σχετικά χαμηλού κόστους, όπως η υπάρχουσα τεχνολογία δημιουργίας λογισμικού και δικτύωσης υπολογιστών και η χρήση μέσων όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα κινητά τηλέφωνα κ.λπ., χωρίς να παραβιάζεται η 2η ωφέλεια που αναφέρθηκε παραπάνω.
Οι εξοικειωμένοι με τη συγκεκριμένη τεχνολογία γνωρίζουν τα σχετικά, με το εικονικό νόμισμα Bitcoin και τις συναλλαγές με τα κρυπτονομίσματα. Η ίδια τεχνολογία μπορεί, όμως, να χρησιμοποιηθεί στην ιχνηλασιμότητα και τον έλεγχο του κρέατος και γενικότερα των τροφίμων ζωικής προέλευσης, δηλαδή σε μια άλλη περιοχή από τα χρηματοοικονομικά και τις συναλλαγές. Η διαφορά είναι πως τα προϊόντα ζωικής προέλευσης είναι φυσικές οντότητες, που σημαίνει ότι πρέπει να δοθούν εφαρμόσιμες λύσεις στη σύνδεση μεταξύ του πραγματικού και του ψηφιακού κόσμου. Ταυτόχρονα, πολλά προϊόντα διατροφής, στη μορφή που φτάνουν στον καταναλωτή, έχουν μικρό μέγεθος και χαμηλή σχετικά χρηματική αξία, με κίνδυνο η παρακολούθηση της κάθε συσκευασίας να γίνεται δαπανηρή, αν και η τεχνολογία επιτρέπει την ενσωμάτωση απλών υλικών και φθηνού λογισμικού.
Το συμπέρασμα με βάση τα παραπάνω είναι ότι οι προοπτικές για μπλοκ λύσεις στο πλαίσιο της ανιχνευσιμότητας και του ελέγχου των τροφίμων είναι σημαντικές αλλά απαιτητικές σε προετοιμασία, λαμβάνοντας υπόψη τον κατακερματισμό του αγροδιατροφικού τομέα.
Στόχος η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών
Το κύριο κίνητρο των εμπλεκόμενων στον τομέα για την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας είναι η δυνατότητα που προσφέρει η αλυσίδα μπλοκ για τη δημιουργία και διατήρηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών σε όλα τα στάδια, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση.
Αυτό γίνεται με την αξιοποίησή της στα ακόλουθα πεδία εφαρμογής:
1. Επισήμανση προϊόντων
Η επισήμανση ενός προϊόντος π.χ. ως βιολογικού, προϊόντος βιώσιμης εκτροφής κ.λπ., είναι μια διαδεδομένη τακτική μάρκετινγκ. Το πρόβλημα βρίσκεται στην αξιοπιστία του περιεχομένου της επισήμανσης, δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, κατά πόσο γνωρίζουμε το νόημα και δεν αμφιβάλλουμε για την αξιοπιστία της εκάστοτε επισήμανσης.
Οι υφιστάμενες εταιρείες και οργανισμοί πιστοποίησης, ακολουθώντας συγκεκριμένες διαδικασίες, επιβεβαιώνουν το περιεχόμενο αυτών των επισημάνσεων.
Αυτές οι πρακτικές δεν είναι κάτι νέο, αλλά η τεχνολογία αλυσίδας μπλοκ τις οδηγεί ένα βήμα παραπέρα, καθώς εξασφαλίζει την ακεραιότητα, δηλαδή το απαραβίαστο, των ισχυρισμών μάρκετινγκ. Όμως, οι οργανισμοί πιστοποίησης έχουν την ευθύνη και θα πρέπει να αποδεικνύουν τους ισχυρισμούς που είναι καταχωρημένοι στο σύστημα που έχουν δημιουργήσει οι συμμετέχοντες στην αλυσίδα εφοδιασμού. Με αυτή την προϋπόθεση, οι καταναλωτές θα γνωρίζουν ότι η επισήμανση μιας εταιρείας πιστοποίησης υποστηρίζεται από ένα αμετάβλητο ηλεκτρονικό σύστημα, οπότε η εμπιστοσύνη τους στο προϊόν θα είναι αναπόφευκτα αυξημένη.
2. Πληροφορίες αγοράς για τους παραγωγούς
Η νέα τεχνολογία στον αγροδιατροφικό τομέα δεν προσφέρει πλεονεκτήματα μόνον στους καταναλωτές. Προσφέρει επίσης στους παραγωγούς και στους ενδιάμεσους διανομείς, καθώς τους επιτρέπει να ενταχθούν στο σύστημα και να έχουν άμεση πρόσβαση στις τιμές των βασικών εμπορευμάτων και στα δεδομένα της αγοράς. Είναι αναμφισβήτητο πως οι παραγωγοί που θα παρουσιάζουν με αξιόπιστο τρόπο τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων τους και θα έχουν καλύτερη και αμεσότερη πληροφόρηση στην αγορά, θα μπορούν να είναι και πιο ανταγωνιστικοί.
3. Ανάκληση προϊόντων
Με τη βοήθεια της τεχνολογίας αλυσίδας μπλοκ, παρακολουθείται η πορεία των προϊόντων, ώστε τεμάχια μολυσμένα με επικίνδυνο μικροβιακό ή άλλο φορτίο ή με παραπλανητική προέλευση να εντοπίζονται άμεσα και να αφαιρούνται έγκαιρα από το μενού των καταστημάτων μαζικής εστίασης, τις προθήκες των λιανοπωλητών και τα ράφια των διανομέων, ενώ θα επιβάλλονται και οι ανάλογες κυρώσεις.
Πρόταση ανάληψης δράσης
Παραδείγματα υπάρχουν πολλά από όλον τον κόσμο, καθώς το σύστημα αλυσίδας μπλοκ εφαρμόζεται στον τομέα του κρέατος και σε άλλα προϊόντα ζωικής προέλευσης, με γρήγορους ρυθμούς στο εξωτερικό. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να αρχίσει άμεσα η συζήτηση με τον ΕΛΓΟ, το ΥΠΑΑΤ και τις έμπειρες επιχειρήσεις πληροφορικής, με τη συμμετοχή και της ΕΔΟΚ, ώστε να μη συμβεί αυτό που γίνεται συνήθως, να προχωρούμε δηλαδή στην εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε, όταν οι άλλοι θα ετοιμάζονται για την αξιοποίηση της τεχνολογίας της μεθεπόμενης μέρας.
Ο ανθρώπινος παράγοντας
Η αποτελεσματική εφαρμογή της νέας τεχνολογίας εξαρτάται και από δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, κάθε κιβώτιο ή μεμονωμένη συσκευασία των προϊόντων πρέπει να είναι μοναδικά αναγνωρίσιμα. Ο παγκόσμιος οργανισμός προτύπων, GS1, ηγείται στις προσπάθειες δημιουργίας σειριακών κωδικών που μπορούν να εφαρμοστούν σε προϊόντα του αγροδιατροφικού τομέα.
Δεύτερον, οι συμμετέχοντες στην εφοδιαστική αλυσίδα πρέπει να μεταφέρουν ή να ελέγχουν με επιμέλεια τις πληροφορίες για τα προϊόντα, ανάλογα με τη θέση τους και τον ρόλο τους, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση. Στο σημείο αυτό, όμως, πρέπει να τονιστεί με έμφαση η αξιοπιστία του συστήματος, καθώς η τεχνολογία αλυσίδας μπλοκ μεταφέρει αυτόματα σε όλο το σύστημα κάθε νέα πληροφορία, ενώ κάθε κακόβουλη προσπάθεια αλλαγών, στην περιγραφή ή τους όγκους, είναι πρακτικά αδύνατη.
Στη σύγχρονη κοινωνία, όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιθυμούν αξιοπιστία και διαφάνεια στα τρόφιμα που καταναλώνουν, θέλουν δηλαδή να είναι σε θέση να κάνουν τις διατροφικές επιλογές που επιθυμούν για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους. Η τεχνολογία αλυσίδας μπλοκ στοχεύει ακριβώς στο να βοηθήσει στην εδραίωση ή, θα λέγαμε καλύτερα ,στην αποκατάσταση αυτής της εμπιστοσύνης.
Του Ανδρέα Γεωργούδη, γεν. διευθυντή Εθνικής Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Κρέατος (ΕΔΟΚ), καθηγητής πανεπιστημίου
