Τα ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή του προγράμματος LEADER στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο υπογραμμίζει η μελέτη αντικτύπου που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αν και το πρόγραμμα αντιπροσωπεύει μόλις το 7% περίπου από το ΕΓΤΑΑ, κατάφερε να συμβάλει αποτελεσματικά στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΕΕ, λέει η Κομισιόν.
Η ίδια αποτελεσματικότητα δεν φαίνεται όμως και στις δράσεις για το περιβάλλον, καθώς, όπως εξηγεί η Επιτροπή, «οι επιδόσεις εκεί ήταν λιγότερο ορατές».
Όπως αναλύεται στη μελέτη, αν και οι ΟΤΔ κατά μέσο όρο είχαν δαπανήσει μόνο το 49% της προγραμματισμένης χρηματοδότησής τους έως τον Σεπτέμβριο του 2021, οι Οργανισμοί σημείωσαν υψηλό επίπεδο επιτυχίας, όσον αφορά τις δραστηριότητές τους και τη χρηματοδότηση έργων. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις.
Για παράδειγμα, στη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία και τη Λετονία οι δαπάνες υπερβαίνουν το 70% του στόχου, και ακολουθούν η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Πολωνία και η Ρουμανία, με το ποσοστό δαπανών να είναι άνω του 60%. Ωστόσο ορισμένοι ΟΤΔ καθυστέρησαν τόσο πολύ την εφαρμογή, που αναφέρουν χαμηλή δέσμευση κεφαλαίων: ιδίως η Σλοβακία και η Βουλγαρία που βρίσκονται κάτω από 20% και η Ελλάδα, η Ιταλία, η Μάλτα και η Τσεχία με κάτω από 30%.
Τομείς ανάπτυξης
Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ισχυρότεροι τομείς των προγραμμάτων LEADER είναι η δημιουργία και η διατήρηση των θέσεων εργασίας, η τοπική προστιθέμενη αξία των προϊόντων και ο εκσυγχρονισμός των επιχειρήσεων. Ως όφελος προσδιορίστηκε και η ενίσχυση των ικανοτήτων και της γνώσης της τοπικής διακυβέρνησης.
Σε πολλές περιπτωσιολογικές μελέτες που εξετάστηκαν αποκαλύπτεται ότι στόχος ήταν η οικονομική και όχι η κοινωνική ανάπτυξη, στόχος που συνδέεται σε ορισμένες περιπτώσεις από έλλειψη δεξιοτήτων (Ρουμανία) ή καθοδήγησης (Τοσκάνα) σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης της κοινωνικής και κοινωνικο-οικονομικής συνοχής. Σε ορισμένα κράτη-μέλη υπήρχε έλλειψη αναγνώρισης των μειονεκτικών ομάδων (Γερμανία-Ρηνανία-Pfalz).
Καταγράφηκαν, επίσης, περιπτώσεις όπου ΟΤΔ λειτουργούν σε περιοχές με σχετικά υψηλά επίπεδα εισοδήματος και απασχόλησης, επομένως ήταν εμφανής η δράση για τη στόχευση της κοινωνικής ένταξης μεταξύ συγκεκριμένων ευάλωτων ομάδων (Σουηδία, Αυστρία, Βέλγιο-Βαλλονία).
Το LEADER κρίθηκε πιο επιτυχημένο στην αντιμετώπιση της κοινωνικής ένταξης από την αντιμετώπιση της αγροτικής φτώχειας. Έρευνες έδειξαν ότι το LEADER δεν ήταν το κατάλληλο μέσο για την αντιμετώπιση αυτού του περίπλοκου ζητήματος. Ωστόσο, χάρη στο πρόγραμμα, αντιμετωπίστηκαν προβλήματα σε έργα που είχαν ακριβώς ως στόχο τη μείωση της φτώχειας όπως στις ισπανικές περιφέρειες, τη Γερμανία-Ρηνανία-Pfalz, τη Ρουμανία, την Τσεχία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία (σε άλλες περιπτώσεις, δεν εντοπίστηκαν πρωτοβουλίες που να αντιμετωπίζουν άμεσα τη φτώχεια).
Οι ΟΤΔ σε πολλές περιπτώσεις υποστήριξαν έργα με έμμεσα θετικά αποτελέσματα, π.χ. ενίσχυση των εισοδημάτων και της απασχόλησης μεταξύ των κοινοτήτων που υποφέρουν από μειονεκτική θέση και φτώχεια.
Περιβάλλον
Η απόδοση του LEADER στη βελτίωση του περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη περιβαλλοντικού κεφαλαίου ή στην προώθηση της κλιματικής δράσης ήταν λιγότερο εμφανής σε σύγκριση με τις άλλες προτεραιότητες.
Η ευρεία κλίμακα και το εύρος των περιβαλλοντικών ζητημάτων, η έλλειψη δεξιοτήτων των ΟΤΔ και το ανεπαρκές ενδιαφέρον μεταξύ των αγροτικών πληθυσμών και των φορέων αναφέρθηκαν ως βασικές αιτίες. Σύμφωνα με τη μελέτη, ο τρόπος λειτουργίας του LEADER το καθιστά γενικά ακατάλληλο για την υποστήριξη (σύνθετων και δαπανηρών) αγροτικών υποδομών.
Ωστόσο, πέτυχε έμμεσα οφέλη για το περιβάλλον, όπως η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση/εκπαίδευση, η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο βιώσιμος τουρισμός.
Ενώ τα ευρήματα της μελέτης είναι στην πλειονότητά τους θετικά, εντοπίστηκαν ορισμένοι τομείς προς βελτίωση, ιδίως όσον αφορά την ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων του συστήματος διακυβέρνησης και παροχής. Αυτά περιλαμβάνουν απλοποίηση των διαδικασιών, ενισχυμένη συνεργασία και νέους δείκτες για την καλύτερη αποτύπωση των αποτελεσμάτων του προγράμματος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μέσω της μελέτης επιβεβαιώνεται η αξία και η σημασία της ξεχωριστής προσέγγισης τοπικής αγροτικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του LEADER. Μάλιστα, οι ερευνητές προτείνουν στην Κομισιόν να ενισχυθεί ο προϋπολογισμός της κάθε ΟΤΔ όσον αφορά τη συμβουλευτική, να δοθεί έμφαση στις συνεργασίες και στην ανταλλαγή γνώσεων και καλών πρακτικών, να αναθεωρηθούν οι δείκτες παρακολούθησης για καλύτερη αποτύπωση των αποτελεσμάτων του LEADER κ.ά.
Όπως επισημαίνεται από την Κομισιόν, η μελέτη, μαζί με τις απαντήσεις στα ειδικά για την ΚΑΠ ερωτήματα της δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με το μακροπρόθεσμο όραμα για τις αγροτικές περιοχές, θα συμβάλει σε μια συνολική αξιολόγηση του αντικτύπου του προγράμματος στην ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη, που θα δημοσιευθεί στο τέλος του 2022.
