Το 97% των δειγμάτων τροφίμων που ελέγχθηκαν στην αγορά της ΕΕ δεν περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων, ή περιέχουν υπολείμματα κάτω από το επιτρεπόμενο όριο, ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα η EFSA. Και, όπως δήλωσε ο διευθυντής φυτοφαρμάκων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την ασφάλεια τροφίμων παρουσιάζοντας την ετήσια έκθεση, «τα στοιχεία του 2014 κινούνται ακριβώς όπως τα προηγούμενα έτη, αποδεικνύοντας ότι η ΕΕ προστατεύει τους καταναλωτές».
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, καθώς στην περίπτωση των φυτοφαρμάκων, οι «μέσοι όροι» μπορεί να είναι και αποπροσανατολιστικοί.
Έλεγχοι
Το 2014 ελέγχθηκαν 83.000 δείγματα τροφίμων στις χώρες-μέλη της ΕΕ, που παράγονται στην Ευρώπη ή εισάγονται από τρίτες χώρες. Μέρος αυτών των ελέγχων γίνονται στα πλαίσια του ετήσιου προγράμματος που συντονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αφορά ένα προκαθορισμένο δείγμα ίδιων προϊόντων για όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, η πλειοψηφία των ελέγχων γίνεται στα πλαίσια ενός ετήσιου εθνικού προγράμματος, όπου το κάθε κράτος αποφασίζει τα προϊόντα που ελέγχονται και την προέλευσή τους.
Ευρήματα Ε.Ε.
Με βάση το πρόγραμμα αυτό, ελέγχθηκε η ύπαρξη 213 φυτοφαρμάκων σε 12.850 δείγματα δώδεκα προϊόντων σε όλη την Ε.Ε. Πιο συγκεκριμένα, ελέγχθηκαν φασόλια, καρότα, αγγούρια, μανταρίνια ή πορτοκάλια, αχλάδια, πατάτες, σπανάκι, ρύζι, αλεύρι σίτου, συκώτι μηρυκαστικών, χοιρινό και πουλερικά. Συνολικά βρέθηκαν 191 δείγματα φυτικής και 58 ζωικής προέλευσης με υπολείμματα πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια. Το πιο επιβαρυμένο προϊόν είναι το σπανάκι (3,4% των δειγμάτων), ακολουθούμενο από τα φασόλια (3,1%), μανταρίνια (2,6%), καρότα και ρύζι (2,1%), αχλάδια (1,6%), πορτοκάλια και αγγούρια (1,5%) κ.λπ. Αξίζει να τονισθεί ότι υπήρξαν δείγματα ζωικής προέλευσης κάτω των επιτρεπόμενων ορίων, όπου ανιχνεύθηκε η ύπαρξη της δραστικής ουσίας του DDT σε ποσοστά 1,3 έως 1,9% των δειγμάτων. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη μεγάλη δυσκολία διαπίστωσης της ουσίας αυτής στο περιβάλλον, ουσία η οποία έχει απαγορευθεί εδώ δεκαετίες λόγω των μεγάλων επιπτώσεων στην υγεία του ανθρώπου.
Στην κοινή αυτή δράση, το ΥΠΑΑΤ συμμετέχει με τη λήψη 266 δειγμάτων. Η εικόνα της Ελλάδας κινείται στον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, με εξαίρεση τα καρότα, όπου τα επιβαρυμένα δείγματα βρίσκονται πολύ πάνω από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Εθνικά προγράμματα
Ο κύριος όγκος των ελέγχων προέρχεται από τα εθνικά προγράμματα. Στην Ελλάδα για παράδειγμα, για τον σκοπό αυτό συλλέγονται 2.744 δείγματα, περίπου δεκαπλάσια από ό,τι για το πρόγραμμα που συντονίζει η ΕΕ.
Όπως προκύπτει από το διάγραμμα 1, στην περίπτωση της Ελλάδας, το 60,3% των δειγμάτων που ελέγχθηκαν δεν εμφάνισε υπολείμματα φυτοφαρμάκων, και το 37% εμφάνισε υπολείμματα αλλά κάτω από τα ανώτατα επιτρεπόμενα όρια. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η Ελλάδα κατατάσσεται στη 19η θέση της ΕΕ με κριτήριο τις χώρες – μέλη που εμφανίζουν μηδενική υπολειμματικότητα, αλλά βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τον κοινοτικό μέσο όρο. Αιτία αυτής της αντίφασης αποτελεί το γεγονός ότι σε χειρότερη από την Ελλάδα θέση κατατάσσονται κάποιες από τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, η Γερμανία και η Γαλλία, κρατώντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο χαμηλά.
Σε ακόμη πιο επιβαρυμένη θέση κατατάσσεται η Ελλάδα με κριτήριο το ποσοστό των δειγμάτων που υπερβαίνουν τα ανώτατα επιτρεπόμενα όρια και ανήλθαν το 2014 στο 2,7%, ποσοστό που είναι το τέταρτο υψηλότερο στην ΕΕ μετά την Κύπρο, την Πορτογαλία και την Πολωνία.
Ωστόσο, όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΥΠΑΑΤ, τα ύποπτα δείγματα επανεξετάστηκαν και στη μεγάλη πλειοψηφία τους βρέθηκαν κανονικά, με τα μισά περίπου να έχουν μηδενική υπολειμματικότητα. Προβληματισμό επίσης προκαλούν 43 περιπτώσεις που αντιστοιχούν στο 1,8% των δειγμάτων όπου ανιχνεύθηκε χρήση ουσιών που απαγορεύονται στην ΕΕ, ουσιών χωρίς άδεια κυκλοφορίας στην Ελλάδα, ουσιών που δεν ενδείκνυνται για το προϊόν που χρησιμοποιήθηκαν.
Τέλος, αξίζει να τονιστεί ότι την τετραετία 2011-2014, που παρατίθενται στοιχεία, η κατάσταση επιδεινώνεται. Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός των δειγμάτων χωρίς υπολείμματα μειώθηκε κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες περίπου, ενώ ο αριθμός αυτών που υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια εμφανίζει τάσεις αύξησης, από το 2,6% σε 3,24% το τελευταίο έτος.
Το φαινόμενο αυτό μπορεί να έχει δύο εξηγήσεις. Πρώτον, τη διεύρυνση του αριθμού των δραστικών ουσιών που αναλύονται. Δεύτερον, τον προβληματικό τρόπο εφαρμογής του εθνικού προγράμματος φυτοπροστασίας και εξορθολογισμού της στην Ελλάδα, που απορρέει από την κείμενη κοινοτική και εθνική νομοθεσία.
Εισαγόμενα τρόφιμα
Μέρος των ελέγχων αφορούν νωπά προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες. Όπως προκύπτει από το σχετικό διάγραμμα 2, όπου καταγράφονται οι είκοσι πιο επιβαρυμένες χώρες προέλευσης των ευρωπαϊκών εισαγωγών, υπάρχουν περιπτώσεις τεράστιας επιβάρυνσης πολύ πάνω από τα ανώτατα επιτρεπόμενα όρια. Ακραίο παράδειγμα το Βιετνάμ, όπου το 40,8% των προϊόντων του βρέθηκε με απαγορευμένα όρια υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων.
Το πρόβλημα δεν αφορά απλά κάποια τροπικά φρούτα που συναντώνται σπάνια στο ελληνικό διαιτολόγιο. Όπως προκύπτει στο διάγραμμα 3, αφορά το 22,9% των εισαγωγών τσαγιού στην ΕΕ και συνεπώς και στην Ελλάδα, αρωματικά φυτά, κηπευτικά, ακόμη και συκώτι.
Κατευθύνσεις
Τα ευρήματα των παραπάνω ελέγχων γίνονται γνωστά με καθυστέρηση μηνών και αφού τα προϊόντα έχουν ήδη καταναλωθεί. Συνεπώς, η ετήσια Έκθεση της EFSA λειτουργεί προληπτικά και έχει ως στόχο την αναβάθμιση των ελεγκτικών μηχανισμών. Για τον λόγο αυτό, οι προτάσεις του Οργανισμού για τη βελτίωση του συστήματος ελέγχου περιλαμβάνουν:
- Την επέκταση των ελέγχων σε μικρά φρούτα, μούρα και τσάι, που εμφανίζουν συχνά προβλήματα.
- Τη μείωση των ελέγχων στα ζωικά και την ενίσχυσή τους στις ζωοτροφές, όπως τη σόγια, την κράμβη και το κριθάρι.
- Τον έλεγχο για την ύπαρξη υπολειμμάτων του γνωστού φυτοφαρμάκου glyphosate.
- Τον έλεγχο δειγμάτων μελιού, ώστε να εξεταστεί η έκθεση των μελισσών σε επικίνδυνες ουσίες και στη μεταφορά τους στο μέλι.
- Ενημέρωση των εισαγωγέων για τα επιτρεπόμενα ανώτατα επίπεδα υπολειμμάτων.
