Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Δυτική Ελλάδα 2021-2027»: Κοινωνική συνοχή, οικονομία και περιβάλλον το τρίπτυχο του αναπτυξιακού οράματος της περιφέρειας

Η έρευνα και η καινοτομία σε πρωταγωνιστικό ρόλο

Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΕΠ) της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας έχει συνολικό προϋπολογισμό δημόσιας δαπάνης 628,5 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 534,2 εκατ. ευρώ είναι η συνολική ενωσιακή στήριξη και αναμένεται να «ενεργοποιηθεί» στις αρχές του 2023 με την έκδοση σχετικών προσκλήσεων.

Σύμφωνα με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, σημαντικός αριθμός έργων που θα χρηματοδοτηθούν από το ΕΠ έχουν ήδη ωριμάσει και είτε έχουν ήδη ενταχθεί στο τρέχον ΕΠ ως μεταφερόμενα είτε βρίσκονται έτοιμα προς υποβολή αιτήματος χρηματοδότησης προς την αρμόδια Διαχειριστική Αρχή του ΕΠ, διασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία των υλοποιούμενων έργων, αλλά και της συνέχειας των χρηματοδοτήσεων.

Το αναπτυξιακό όραμα της περιφέρειας συνοψίζεται στην υλοποίηση μιας ολιστικής στρατηγικής για τον μετασχηματισμό της σε μία δίκαιη, έξυπνη και ανταγωνιστική ευρωπαϊκή περιφέρεια, που θα αποτελεί υπερτοπικό κόμβο τεχνολογίας, καινοτομίας, έρευνας και δημιουργικότητας, υπόδειγμα κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής, τόπο ανάδειξης ολυμπισμού, εθελοντισμού και πολιτισμού.

Στρατηγικοί στόχοι/δράσεις

Το Πρόγραμμα έχει συνολικά πέντε στρατηγικούς στόχους για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών προσκλήσεων και προτεραιοτήτων της περιφέρειας:

1. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στην παραγωγή, στην ενδυνάμωση της επιχειρηματικότητας με όρους καινοτομίας, εξωστρέφειας και ψηφιακής ενίσχυσης,
με τη συνολική δημόσια δαπάνη να ανέρχεται στα 70.804.450 ευρώ.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού αυτού στόχου, προγραμματίζεται μία σειρά από δράσεις, όπως:

✱ Παραγωγή νέων/βελτιωμένων προϊόντων, υπηρεσιών και διεργασιών, σύμφωνα με την ΕΣΕΕ και την εξειδίκευσή της σε περιφερειακό επίπεδο, μέσω της ενίσχυσης επιχειρήσεων και της συνεργασίας τους με ερευνητικούς φορείς.

✱ Ενίσχυση της δημιουργίας και ανάπτυξης συστάδων καινοτομίας (innovation clusters).

✱ Μηχανισμός για τη διακυβέρνηση, την παρακολούθηση και την υποστήριξη της υλοποίησης της Περιφερειακής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης.

✱ Επιχειρηματικά σχέδια ανάπτυξης και εμπορικής διάθεσης καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας.

✱ Αξιοποίηση των δεδομένων με χρήση καινοτόμων τεχνολογιών (Artificial Ιntelligence, Virtual Reality, Internet of Things, Big Data, Data Analytics κ.ά.) για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε πολίτες και επιχειρήσεις.

✱ Ενίσχυση της ανάπτυξης του τοπικού επιχειρηματικού οικοσυστήματος μέσω της στήριξης των παραγωγικών επενδύσεων, της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και των τομέων αιχμής της περιφέρειας.

✱ Δημιουργία cluster ή/και συνεργασιών ΜΜΕ μεταξύ τους ή/και με μεγαλύτερες επιχειρήσεις, με στόχο τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

2. Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αντιμετώπιση και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας και της κυκλικής οικονομίας, με τη συνολική δημόσια δαπάνη να ανέρχεται στα 126.868.612 ευρώ.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού αυτού στόχου, προγραμματίζονται δράσεις, όπως:

✱ Ενεργειακή αναβάθμιση δημόσιων κτηρίων και υποδομών.

✱ Προώθηση καινοτόμων μορφών διαχείρισης, κατανάλωσης και μικροπαραγωγής (π.χ. ενεργειακές κοινότητες, συνεργατικές μορφές).

✱ Υποστηρικτικές υπηρεσίες για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας (ενισχύεται η λειτουργία Ενεργειακών Κοινοτήτων, δίνοντας τη δυνατότητα και παρέχοντας δυναμική σε τοπικές κοινωνίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και σε άλλα νομικά πρόσωπα να αναπτύξουν επενδυτικά εγχειρήματα).

✱ Επενδύσεις σε έργα προστασίας των ακτών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας.

✱ Συμπληρωματικές δράσεις εξοπλισμού σε σχέση με το Πρόγραμμα Πολιτικής Προστασίας, που συνδέονται με πυρκαγιές.

✱ Συμπληρωματικές δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης σε σχέση με το Πρόγραμμα Πολιτικής Προστασίας, που συνδέονται με άλλους κινδύνους σχετιζόμενους με το κλίμα πλην πυρκαγιών (π.χ. καταιγίδες, ξηρασία).

✱ Συμπληρωματικές δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης σε σχέση με το Πρόγραμμα Πολιτικής Προστασίας, που συνδέονται με φυσικούς κινδύνους μη σχετιζόμενους με το κλίμα (π.χ. σεισμοί) και κινδύνους που συνδέονται με ανθρώπινες δραστηριότητες (π.χ. τεχνολογικά ατυχήματα).

✱ Έργα ύδρευσης.

✱ Έργα αναβάθμισης δικτύου αποχέτευσης.

✱ Προστασία των Υδατικών Διαμερισμάτων.

✱ Δράσεις προστασίας και ανάδειξης περιοχών NATURA.

✱ Αύξηση των χώρων πρασίνου και ποιοτική αναβάθμισή τους και προώθηση λύσεων που βασίζονται στο οικοσύστημα (Nature Based Solutions – NBS).

3. Ενίσχυση της κινητικότητας στην περιφέρεια, με συνολικό προϋπολογισμό ύψους 56.041.029 ευρώ.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού στόχου περιλαμβάνονται οι εξής δράσεις:

✱ Ολοκλήρωση έργων λιμενικών υποδομών ΔΕΔ-Μ της ΠΠ 2014-2020. Προτεραιότητα δίνεται στην ολοκλήρωση παρεμβάσεων στο κτήριο Schengen του Λιμένα Κατακόλου (έργο phasing), οι οποίες αποτελούν εκκρεμότητα του έργου «Αναβάθμιση χερσαίας ζώνης λιμένα Κατακόλου» που χρηματοδοτήθηκε από το ΠΕΠ Δυτική Ελλάδα 2014-2020. Επιπρόσθετα, θα δοθεί έμφαση και στη βελτίωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος του κτηρίου Schengen.

✱ Αναβάθμιση του οδικού δικτύου της περιφέρειας: Προτεραιότητα θα δοθεί στην ολοκλήρωση έργων της ΠΠ 2014-2020 (στα οποία περιλαμβάνονται τα έργα phasing «Κατασκευή – αναβάθμιση οδικής σύνδεσης πόλης Λευκάδας με τον Οδικό Άξονα «Άκτιο – Δυτικός Άξονας»» και «Κατασκευή οδού Λαστέικα – Παράκαμψη Αγίου Ιωάννη – Κατάκολο»).

✱ Δράσεις οδικής ασφάλειας.

✱ Αναβάθμιση λιμενικών υποδομών στην περιφέρεια.

4. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής στην περιφέρεια, με τον συνολικό προϋπολογισμό να προκύπτει από τα 92.082.056 ευρώ του ΕΤΠΑ και τα 159.438.992 ευρώ από το ΕΚΤ+.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού αυτού στόχου προωθούνται δράσεις, όπως:

✱ Εκσυγχρονισμός και βελτίωση υποδομών παιδικής φροντίδας.

✱ Εκσυγχρονισμός και βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής και κτηριακών εγκαταστάσεων Α, Β και Γ’ βάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και Δομών Διά Βίου Μάθησης και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

✱ Προσβασιμότητα ΑμεΑ.

✱ Υποδομές για Ρομά.

✱ Ανάπτυξη του Δικτύου Μονάδων Υγείας και εκσυγχρονισμός της υλικοτεχνικής υποδομής.

✱ Υποδομές φροντίδας Τομέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Κέντρα Διημέρευσης Ημερήσιας Φροντίδας ΑμεΑ, Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων, Μέσα μεταφοράς ΑμεΑ κ.ά.).

✱ Προώθηση του τουρισμού – πολιτισμού για τη στήριξη της κοινωνικής συνοχής.

✱ Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στο πλαίσιο υλοποίησης στρατηγικών ΟΧΕ (π.χ. ενίσχυση επιχειρήσεων για πρόσληψη ανέργων με έμφαση στις ευπαθείς ομάδες).

✱ Προγράμματα ολοκληρωμένων παρεμβάσεων (συμβουλευτική, επαγγελματική κατάρτιση, πρακτική άσκηση και πιστοποίηση συμμετεχόντων), με έμφαση σε μακροχρόνια ανέργους.

✱ Ενισχύσεις επιχειρήσεων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑ.Λ.Ο.).

✱ Παρατηρητήριο διάγνωσης αναγκών της αγοράς εργασίας.

✱ Πρόγραμμα ανάπτυξης και ενδυνάμωσης διεπιστημονικών συμβουλευτικών και υποστηρικτικών δομών και μαθησιακής υποστήριξης/συνεκπαίδευσης μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες για την ισότιμη πρόσβαση και συμπερίληψη στην εκπαίδευση.

✱ ΚΔΑΠ ΣΤΕΜ για παιδιά γυμνασίου χαμηλών εισοδηματικών κριτηρίων.

✱ Κοινωνική ένταξη ευπαθών ομάδων.

✱ Βελτίωση της πρόσβασης στην απασχόληση ευπαθών ομάδων.

✱ Βελτίωση ποιότητας ζωής ηλικιωμένων και ανάληψη δράσεων για την ενεργό γήρανση.

✱ Υποστήριξη παρεμβάσεων ισότιμης πρόσβασης ΑμεΑ και άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην ανώτατη εκπαίδευση.

✱ Παρεμβάσεις για την προώθηση της ενεργού ένταξης των μεταναστών και υπηκόων τρίτων χωρών (π.χ. μαθήματα ελληνικής γλώσσας κ.ά.).

✱ Παρεμβάσεις για την πρόσβαση ευπαθών ομάδων σε ποιοτικές υπηρεσίες.

✱ Παρεμβάσεις για την προώθηση της αποϊδρυματοποίησης και των υπηρεσιών σε επίπεδο κοινότητας.

✱ Παρεμβάσεις για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.

✱ Παρεμβάσεις προς όφελος των γυναικών και την καταπολέμηση της βίας.

✱ Πρόγραμμα κοινωνικού φροντιστή και προσωπικού βοηθού.

✱ Διασφάλιση της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας.

✱ Παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

✱ Υποστήριξη εφήβων.

5. Ενίσχυση της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης μέσα από ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, με τον συνολικό προϋπολογισμό να ανέρχεται στα 112.544.736 ευρώ.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού αυτού στόχου προγραμματίζονται, σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Σχέδιο, να υλοποιηθούν οι ακόλουθες στρατηγικές ΟΧΕ/ΒΑΑ:

✱ ΟΧΕ/ΒΑΑ Δήμου Πατρέων (συνεχιζόμενη παρέμβαση): Το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της ΠΔΕ και διοικητικό, παραγωγικό κέντρο, δέσμευση 27.440.000 ευρώ, από την ΠΠ 2014-2020, από τα οποία τα 10,7 εκατ. ευρώ είναι για αποκατάσταση του παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου.

✱ ΟΧΕ/ΒΑΑ Δήμου Αγρινίου (συνεχιζόμενη παρέμβαση): Το δεύτερο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της ΠΔΕ, δέσμευση 36.490.000 ευρώ, από την ΠΠ 2014-2020, από τα οποία τα 18 εκατ. ευρώ είναι για ένα κτήριο δομών υπηρεσιών πολιτισμού στο Αγρίνιο.

✱ ΟΧΕ/ΒΑΑ Δήμων Ι.Π. Μεσολογγίου και Ξηρομέρου: Βάσει του Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου (ΠΧΠ) αποτελεί ενδοπεριφερειακό άξονα της ΠΔΕ με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερο συγκριτικό πλεονέκτημα την ιχθυοκαλλιέργεια, την αλιεία στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, τη βιοκαλλιέργεια και βιολογική κτηνοτροφία, καθώς και περαιτέρω δυνατότητες για θαλάσσιο τουρισμό. Εντοπίζεται δέσμευση 15.450.000 ευρώ, από τα οποία τα 9 εκατ. ευρώ είναι για οδική αρτηρία.

✱ ΟΧΕ/ΒΑΑ Ηλείας, Δήμων Πύργου, Αρχαίας Ολυμπίας και Ήλιδας: Βάσει του ΠΧΠ αποτελεί ενδοπεριφερειακό άξονα της ΠΔΕ με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, προκρίνεται η ανάπτυξη του δίπολου Πύργος – Αμαλιάδα, προκρίνεται η τουριστική ανάπτυξη μέσω ανάδειξης του πολιτιστικού τρίπολου Αρχαία Ολυμπία – Αρχαία Ήλιδα – Ναός του Επικούρειου Απόλλωνα, σε σύνδεση με το λιμάνι του Κατάκολου. Οι τρεις αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν πόλους διεθνούς βεληνεκούς με τεράστια αρχαιολογική και ευρύτερη επιστημονική σημασία. Εντοπίζεται δέσμευση 1.520.129 ευρώ για τον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας και 2.060.000 ευρώ για τον Δήμο Πύργου από την προηγούμενη ΠΠ 2014-2020.

Όσο για τις στρατηγικές ΟΧΕ, που προγραμματίζονται να υλοποιηθούν τη νέα ΠΠ 2021-2027, είναι οι ακόλουθες:

✱ ΟΧΕ Δήμοι Αιγιαλείας, Καλαβρύτων και Ερυμάνθου: Βάσει του ΠΧΠ, το Αίγιο και τα Καλάβρυτα εντάσσονται σε κοινό άξονα ανάπτυξης και συγκεκριμένα στην κατηγορία ως δευτερεύοντα διαπεριφερειακό άξονα σύνδεσης Αιγίου – Διακοπτού – Καλαβρύτων – ΕΟ 111 – Τρίπολη, που ενισχύει την ενδοχώρα της ΠΔΕ και τη διαπεριφερειακή συνεργασία με την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Η χωρική ενότητα των Δήμων Αιγιαλείας και Καλαβρύτων ορίζεται ως η μικρότερη ενδοπεριφερειακή χωρική ενότητα με ομοιογενή ή συμπληρωματικά χαρακτηριστικά. Διεύρυνση με Δήμο Ερυμάνθου, ενίσχυση της διασύνδεσης των χώρων των μεγαλύτερων οικιστικών κέντρων με τις γειτνιάζουσες περιαστικές και αγροτικές περιοχές, όσο και η ενίσχυση της διασύνδεσης των παράλιων περιοχών με την ενδοχώρα της ΠΔΕ.

✱ ΟΧΕ «Διαδρομής Φύσης και Πολιτισμού της Αιτωλοακαρνανίας», Δήμοι Αγρινίου, Ι.Π. Μεσολογγίου, Ναυπακτίας και Θέρμου: Στόχος είναι η διαμόρφωση μιας πολιτιστικής και περιβαλλοντικής διαδρομής, που θα συνδέει το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Αιτωλοακαρνανίας με βασικούς πόλους τα πέντε αρχαία της θέατρα και τους υδάτινους πόρους της, με το πολυποίκιλο φυσικό της περιβάλλον, την τοπική κοινωνία και την πρωτογενή παραγωγή.

✱ ΟΧΕ Δήμων Αμφιλοχίας και Ακτίου – Βόνιτσας: Βάσει του ΠΧΠ, αποτελούν χωρική ενότητα με ομοιογενή ή συμπληρωματικά χαρακτηριστικά. Στόχοι είναι οι εξής: Η προστασία και η ανάδειξη/αξιοποίηση του Αμβρακικού κόλπου ως κοινού στοιχείου βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής, η ποιοτική αναβάθμιση και ενίσχυση του παράκτιου τουρισμού και των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην ορεινή ενδοχώρα, η ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής και ιδίως της κτηνοτροφίας και της υδατοκαλλιέργειας.

✱ ΟΧΕ «Παράλιο μέτωπο Αχαΐας και Ηλείας», Δήμων Δυτικής Αχαΐας, Ανδραβίδας-Κυλλήνης, Πηνειού, Ανδρίτσαινας-Κρεστένων και Ζαχάρως: Βάσει του ΠΧΠ, η χωρική ενότητα εντάσσεται στις ενότητες που σχεδόν στο σύνολό τους χαρακτηρίζονται από προστατευόμενες περιοχές, αλλά έχουν δυνατότητες ήπιας ανάπτυξης με παράλληλη ανάδειξη των φυσικών πλουτοπαραγωγικών πόρων τους. Ανήκει στις παράκτιες ενότητες που είναι αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές, με ανάγκες για προστασία απέναντι στις αρνητικές συνέπειες από την κλιματική αλλαγή.

Ισχυρός πυλώνας ο πρωτογενής τομέας, αλλά χωρίς τεχνικές υποδομές

Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΕ) κατέχει στρατηγική θέση ως Δυτική Πύλη της Ελλάδας προς την Αδριατική και τη Δυτική Ευρώπη. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες μετρήσεις, παράγει το 4,5% του εγχώριου ΑΕΠ (ΕΛΣΤΑΤ, 2021) και είναι η έκτη περιφερειακή οικονομία της χώρας (OECD, 2020b). Το αναπτυξιακό της δυναμικό, όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, είναι ωστόσο χαμηλό, στο 74% του εθνικού και στο 44% του ευρωπαϊκού.

Η ΠΔΕ απώλεσε το 24% του ΑΕΠ της κατά την οικονομική κρίση (2008-2017). Η οικονομία στηρίζεται κυρίως στον πρωτογενή τομέα, με έναν αξιόλογο δευτερογενή και έναν ισχυρό τριτογενή τομέα. Ειδικότερα, ο πρωτογενής τομέας αποτελεί ισχυρό πυλώνα, συνεισφέροντας κατά τρόπο σημαντικό στο ακαθάριστο προϊόν, καθώς απασχολεί 10% περίπου της περιφερειακής οικονομίας, έναντι 4% σε εθνικό επίπεδο, συμβάλλοντας στη διατήρηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο.

Η ανεπάρκεια των τεχνολογικών υποδομών και οι μικρές μη διασυνδεμένες εκμεταλλεύσεις αποτελούν εμπόδιο στην τυποποίηση και στη δημιουργία αλυσίδων προστιθέμενης αξίας. Ο δευτερογενής τομέας βασίζεται στον κατασκευαστικό κλάδο και σε βιομηχανίες έντασης εργασίας (όπως η ξυλεία) με σχετικά ικανοποιητικά επίπεδα παραγωγικότητας.

Ο τριτογενής τομέας παρουσιάζει, επίσης, ικανοποιητικά επίπεδα παραγωγικότητας, εστιάζοντας στον τομέα των ΤΠΕ, καθώς και τις διοικητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες.

Κοινωνικός ιστός

Η περιφέρεια αντιμετωπίζει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, καθώς το 2018 σχεδόν το 7% του πληθυσμού δεν είχε πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, το 71,6% των ανέργων ήταν μακροχρόνια άνεργοι και το 12,6% των νέων στην ηλικιακή ομάδα 15-24 βρίσκονταν εκτός της εκπαίδευσης ή της αγοράς εργασίας.

Η γήρανση είναι ένα σημαντικό ζήτημα, καθώς ο πληθυσμός της περιφέρειας άνω των 70 ετών (15,4%) είναι υψηλότερος από τον ελληνικό και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το ποσοστό του πληθυσμού που κινδυνεύει από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό είναι 44,6% (στοιχεία 2018).