Σήμερα, τα εδάφη της ΕΕ κινδυνεύουν από διάβρωση, πλημμύρες και κατολισθήσεις, απώλεια οργανικής ύλης, αλάτωση, μόλυνση, συμπύκνωση, σφράγιση και απώλεια βιοποικιλότητας.
Σε πρόσφατη μελέτη της Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου (ComAgri) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, υπολογίζεται ότι η κλίμακα υποβάθμισης του εδάφους καλύπτει περίπου το 22% της ευρωπαϊκής γης, η οποία ταλαιπωρείται από υδατική και αιολική διάβρωση. Όπως συμπεραίνει η μελέτη, η Ευρώπη δεν διαθέτει ένα συνεκτικό στρατηγικό πλαίσιο πολιτικής για την προστασία του εδάφους, ενώ οι πρωτοβουλίες σε επίπεδο κρατών-μελών υπονομεύονται από έλλειψη συντονισμού.
«Η ρύπανση του εδάφους, τόσο η άμεση (σ.σ. απορρίμματα, απόβλητα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.ά.) όσο και η έμμεση (σ.σ. ατμοσφαιρικοί ρύποι, όξινη βροχή κ.ά.), αλλοιώνουν τις οικοσυστημικές λειτουργίες των εδαφών. Η σφράγιση των εδαφών και η διάβρωσή τους –κυρίως λόγω πυρκαγιών, αλλά και κλιματικών αλλαγών– επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στη χημική και βιολογική τους σύσταση και στις λειτουργίες τους», αναφέρει στην «ΥΧ» o Θοδωρής Ορεινός, εκπρόσωπος του ελληνικού δικτύου «Φίλοι της Φύσης» στην πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία «People4soil», μία από τις γνωστότερες εκστρατείες για την προστασία του εδάφους. «Βαθύτερη κατανόηση των λειτουργιών του εδάφους θα μπορούσε να οδηγήσει σε πλέον αειφόρες μεθόδους διαχείρισης. Περιορίζοντας τα χημικά λιπάσματα-φυτοφάρμακα και ενισχύοντας τη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων και την ασφάλεια τροφίμων, θα διασφαλιστούν οι σημαντικές οικοσυστημικές λειτουργίες των εδαφών και η προαγωγή και διατήρηση της “υγείας” τους», προσθέτει.
Στο κενό οι προσπάθειες
Ήδη, από το 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει οδηγία-πλαίσιο για το έδαφος. Σύμφωνα με αυτήν, τα κράτη-μέλη θα υποχρεώνονταν να διασφαλίζουν ότι οι χρήστες της γης λαμβάνουν προφυλάξεις για την πρόληψη ή την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ενεργειών τους στις λειτουργίες του εδάφους. Η πρωτοβουλία απέρρεε από την ανάγκη να διαφυλαχθεί η παραγωγικότητα του εδάφους και να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, δημιουργώντας ταυτόχρονα δυνατότητες μετριασμού και της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής σε αυτή, παράλληλα με την τόνωση των επιχειρηματικών ευκαιριών στο πεδίο της προστασίας του εδάφους.
Η πρόταση αποσύρθηκε το 2014, αφότου είχε μπλοκαριστεί από αρκετά κράτη-μέλη στο Συμβούλιο της ΕΕ, σε μια εξέλιξη που έδωσε νέα διάσταση στο ζήτημα της έλλειψης συντονισμού ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς εταίρους. Σήμερα, η ατζέντα της εκστρατείας «People4soil» μνημονεύει την πρόταση της Κομισιόν, σημειώνοντας ότι «αποσύρθηκε, αφού προσέκρουε επί οκτώ χρόνια στην άρνηση μιας μειοψηφίας» και καταλήγει στο δυσάρεστο συμπέρασμα: Το έδαφος δεν υπόκειται σε ένα συνεκτικό σύνολο κανόνων, ενώ οι υφιστάμενες πολιτικές της ΕΕ σε άλλους τομείς δεν είναι ικανές ώστε να εξασφαλίσουν ένα επαρκές επίπεδο προστασίας για όλα τα εδάφη.
Η ενδεδειγμένη στρατηγική
Όπως καταθέτει η έρευνα της ComAgri, η αντιμετώπιση των απειλών για το έδαφος θα πρέπει να πραγματοποιηθεί σε ενιαίο ενωσιακό επίπεδο, επιτρέποντας τη βελτιστοποίηση των παρεμβάσεων και τον καταμερισμό του κόστους. Στο εξής, οι νέες πολιτικές προστασίας του εδάφους θα πρέπει να επιτρέπουν την κατάταξη των εκάστοτε προτεραιοτήτων σε τοπικό επίπεδο και την εφαρμογή των κατάλληλων πρακτικών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ύστερα από διαδικασίες ελέγχου και αξιολόγησης. Οι πολιτικές θα εφαρμοστούν με τον πιο χρήσιμο τρόπο εάν συνδυαστούν με συλλογική δράση, βαθμιδωτούς στόχους και διαρκή συνεννόηση για την επιτευχθείσα πρόοδο. «Η ΚΑΠ είναι ένα απαραίτητο εργαλείο στην προσπάθεια ενθάρρυνσης της βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους», επισημαίνεται.
Για την αντιμετώπιση της υδατικής διάβρωσης, η έρευνα προτείνει την επίσημη οριοθέτηση των ευπαθών περιοχών και τη διατήρηση αποτελεσματικών τύπων εδαφοκάλυψης, ώστε να διαφυλάσσεται το πιο γόνιμο τμήμα του εδάφους. Εξάλλου, εισηγείται την υποχρεωτική τήρηση ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης του εδάφους από την εκάστοτε αγροτική εκμετάλλευση. Η συμμόρφωση των γεωργών με το μέτρο αυτό θα μπορούσε να αξιολογηθεί εξ αποστάσεως, μέσω νέων τεχνολογιών (συστήματα εναέριας επιτήρησης, παρακολούθηση με δεδομένα τηλεπισκόπησης, καθοδήγηση μέσω GPS, επεξεργασία γονιδιώματος κ.λπ.).
Εχθρός τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα
«Η χρήση λιπασμάτων, παρασιτοκτόνων και άλλων φυτοφαρμάκων έχει θετικές επιδράσεις στην παραγωγή, όμως αυτές οι μέθοδοι έχουν επιφέρει και ανεπιθύμητες παρενέργειες. Από τη δεκαετία του ‘60, με τη δημοσίευση του βιβλίου “Σιωπηλή Άνοιξη”, της Rachel Carson, αρχίσαμε να προβληματιζόμαστε για τις δυσμενείς και απρόβλεπτες επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στα τροφικά πλέγματα τόσο των χερσαίων οικοσυστημάτων όσο και της υπόγειας βιοποικιλότητας», επισημαίνει στην «ΥΧ» ο κ. Ορεινός.
