Τις αδυναμίες της νέας ΚΑΠ, κυρίως όμως εκείνες που διέπουν τα Στρατηγικά Σχέδια των κρατών-μελών, όσον αφορά τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, σκιαγραφεί μελέτη που διεξήχθη για λογαριασμό της επιτροπής Γεωργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Συνολικά, η μελέτη με τίτλο «Επίπεδα στήριξης και αντίκτυπος στην ανταγωνιστικότητα των εκμεταλλεύσεων» καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα Εθνικά Στρατηγικά Σχέδια, που αναπτύχθηκαν μέσω της νέας ΚΑΠ, δείχνουν να είναι μια συνέχεια της περιόδου 2014-2022. Οι προϋπολογισμοί που διατίθενται σε παρεμβάσεις οι οποίες υποστηρίζουν την ανταγωνιστικότητα παραμένουν σταθεροί σε επίπεδο ΕΕ, φτάνοντας κατά μέσο όρο περίπου το 20% του συνολικού προϋπολογισμού της ΚΑΠ σε κοινοτική χρηματοδότηση.
Για την περίοδο 2023-2027, αυτό αντιπροσωπεύει από 55 δισ. ευρώ έως 73 δισ. ευρώ, εάν προστεθούν η συγχρηματοδότηση και η πρόσθετη εθνική χρηματοδότηση. Ωστόσο, τα επίπεδα στήριξης (τα οποία ορίζονται ως το μερίδιο των παρεμβάσεων της ΚΑΠ που στοχεύουν στην ανταγωνιστικότητα) παραμένουν, σύμφωνα με τη μελέτη, αρκετά ετερογενή από το ένα κράτος-μέλος στο άλλο, με ορισμένα να διαθέτουν λιγότερο από το 10% των προγραμματισμένων δαπανών της ΚΑΠ, ενώ άλλα περισσότερο από το 30%.
Οι στρατηγικές των κρατών-μελών διαφέρουν, κυρίως όσον αφορά τα εργαλεία διαχείρισης κινδύνου που χρησιμοποιούνται, τα επίπεδα στήριξης των παραγωγικών επενδύσεων και την ειδική στήριξη του κλάδου, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης των οργανώσεων παραγωγών και της συνεργασίας.
Περιορισμένοι πόροι για συνεργασία και γνώση
Η ανταλλαγή γνώσεων, ο ρυθμός ανάπτυξης, διάδοσης και υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, αλλά και η συνεργασία διαθέτουν σημαντικές δυνατότητες για την οριζόντια αντιμετώπιση πολλών από τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη γεωργική ανταγωνιστικότητα.
Αν και η στήριξη της ΚΑΠ αυξάνεται, η συνεργασία και η ανταλλαγή γνώσεων λαμβάνουν επί του παρόντος πολύ περιορισμένους πόρους (λιγότερο από το 1% του προγραμματισμένου προϋπολογισμού της ΚΑΠ στη χρηματοδότηση της ΕΕ). Επιπλέον, αυτές οι πρωτοβουλίες συχνά υλοποιούνται εκτός της ΚΑΠ. Η εφαρμογή τους είναι συχνά περιορισμένη, με τα κράτη-μέλη να τείνουν να ευνοούν τις απλές παρεμβάσεις.
Τα τρέχοντα εργαλεία διαχείρισης κινδύνου έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν τους αγρότες να ανταποκρίνονται σε κινδύνους με βάση προηγούμενα γεγονότα, αλλά δεν περιλαμβάνουν πιο σοβαρούς μελλοντικούς κινδύνους που επισημαίνονται από προγνωστικά μοντέλα
Επιπλέον, αν και η ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα αξίας είναι ένας από τους εννέα ειδικούς στόχους της ΚΑΠ 2023-2027, στα περισσότερα Στρατηγικά Σχέδια γίνεται περιορισμένη χρήση των διαθέσιμων εργαλείων για τη βελτίωση της θέσης των αγροτών. Η υιοθέτηση νέων και ψηφιακών τεχνολογιών από τους αγρότες παραμένει πρόκληση, αν και αποτελεί ευκαιρία για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους. Όμως και αυτή η πρόκληση αντιμετωπίζεται στα Στρατηγικά Σχέδια με ετερογενή τρόπο.
Οι νέοι αγρότες και οι γυναίκες είναι απαραίτητοι για τη ζωτικότητα της υπαίθρου, κυρίως σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές όπου η παρουσία τους έχει μειωθεί. Ωστόσο, ορισμένες σημαντικές πτυχές της ανανέωσης των γενεών υπερβαίνουν το πεδίο εφαρμογής της ΚΑΠ και αντιμετωπίζονται μέσω των εθνικών πολιτικών. Παραδείγματα είναι η πρόσβαση στη γη και γενικότερα η πρόσβαση σε κεφάλαιο και πίστωση, η τιμή της γης ή τα συνταξιοδοτικά συστήματα που έχουν θεσπιστεί από τα κράτη-μέλη.
Επιπλέον, η ΚΑΠ παρέχει εργαλεία διαχείρισης κινδύνου τόσο μέσω ειδικών τομεακών παρεμβάσεων στον Πυλώνα Ι όσο και μέσω ειδικών εργαλείων διαχείρισης κινδύνου στον Πυλώνα ΙΙ για να βοηθήσει τους αγρότες να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα. Ωστόσο, μόνο πέντε κράτη-μέλη δέσμευσαν περισσότερο από το 1% των προγραμματισμένων δαπανών της ΚΑΠ για αυτά τα εργαλεία.
Χωρίς πρόβλεψη για πιο σοβαρούς μελλοντικούς κινδύνους
Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι μια καίρια πρόκληση για την παρούσα και τη μελλοντική ανταγωνιστικότητα των εκμεταλλεύσεων της ΕΕ. Τα Στρατηγικά Σχέδια σχεδιάζουν να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση μέσω αυξημένης επενδυτικής υποστήριξης για προσαρμογή και πρόληψη κινδύνων, εργαλεία διαχείρισης κινδύνου, ανταλλαγή γνώσεων και αυξημένες ειδικές ανά τομέα δράσεις (κρασί, φρούτα και λαχανικά, ελιές), αλλά και μέσω Αγροπεριβαλλοντικών Μέτρων και Οικολογικών Σχημάτων, που στοχεύουν στην υποστήριξη αλλαγών σε γεωργικές πρακτικές και συστήματα.
Ενώ αυτά τα εργαλεία είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αντιπροσωπεύουν μόνο ένα πρώτο βήμα για την υποστήριξη των αλλαγών στις γεωργικές πρακτικές. Τα τρέχοντα εργαλεία διαχείρισης κινδύνου έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν τους αγρότες να ανταποκρίνονται σε κινδύνους με βάση προηγούμενα γεγονότα, αλλά δεν περιλαμβάνουν πιο σοβαρούς μελλοντικούς κινδύνους που επισημαίνονται από προγνωστικά μοντέλα.
Πολλές οι απαιτήσεις
Επιπλέον, η ΕΕ έχει θεσπίσει αυστηρές νομικές απαιτήσεις, όσον αφορά το περιβάλλον και το κλίμα, την καλή διαβίωση των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων. Αυτό μεταφράζεται σε απαιτήσεις που καλύπτουν τη γεωργική παραγωγή και σε πρόσθετο κόστος για τους αγρότες, επηρεάζοντας την ανταγωνιστικότητα.
Όπως σημειώνεται στη μελέτη, ακόμη και αν οι αγρότες λάβουν ειδική στήριξη για να αντισταθμίσουν αυτό το πρόσθετο κόστος, ενδέχεται να έχουν ανταγωνιστές παραγωγούς εκτός ΕΕ που δεν αντιμετωπίζουν τα ίδια επίπεδα ελέγχου και, ως εκ τούτου, μπορούν να φέρουν στην αγορά προϊόντα πιο ανταγωνιστικά ως προς τις τιμές. Παρά τα πιθανά οφέλη από την εφαρμογή των υγειονομικών και φυτοϋγειονομικών μέτρων, τα αυστηρά πρότυπα για την ασφάλεια των τροφίμων και το περιβάλλον προκαλούν πραγματικά μειονεκτήματα στην παγκόσμια αγορά.
Στο πλαίσιο αυτό, το επίπεδο στήριξης για την αντιστάθμιση του πρόσθετου κόστους και οι εμπορικές συμφωνίες είναι ιδιαίτερα σημαντικά.
