Η σύγχρονη γεωργία ξεκίνησε με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αναπτυγμένες χώρες αναζητούσαν τρόπους επίτευξης διατροφικής αυτάρκειας, αύξησης των στρεμματικών αποδόσεων και της παραγωγικότητας. Η απάντηση ήρθε από αυτό που αργότερα ονομάστηκε Πράσινη Επανάσταση.
Ο Αμερικανός Norman Borlaug, μετά από πειραματισμούς δέκα ετών και 6.000 μεμονωμένες διασταυρώσεις ποικιλιών σιταριού στο Μεξικό, κατόρθωσε το μέχρι τότε αδιανόητο: τη δημιουργία μίας νέας ποικιλίας, που συνδύαζε την υψηλότερη αποδοτικότητα κάποιων ποικιλιών, με το μικρό μέγεθος του στελέχους κάποιας προερχόμενης από την Ιαπωνία και την ανθεκτικότητα στους φυσικούς εχθρούς κάποιων άλλων.
Η Πράσινη Επανάσταση είχε αρχίσει. Οι στρεμματικές αποδόσεις σιτηρών πολλαπλασιάστηκαν και η διατροφική επάρκεια βελτιώθηκε σημαντικά. Σύντομα, οι τεχνικές εφαρμόστηκαν στο δεύτερο σπουδαιότερο διατροφικό προϊόν της ανθρωπότητας, το ρύζι. Παράλληλα, επεκτάθηκαν στις αναπτυσσόμενες χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, ξεκινώντας από την Ινδία.
Το μεγάλο αυτό τεχνολογικό άλμα έπεσε «θύμα της επιτυχίας του». Στηρίχθηκε στην ανάγκη νέων σπόρων, οδήγησε στη δημιουργία των υβριδίων, στη συστηματική χρήση συνθετικών λιπασμάτων, στη γενικευμένη χρήση φυτοφαρμάκων. Επιπλέον, κατέστησε αναγκαία την άρδευση και τη δημιουργία μεγάλων αρδευτικών έργων υποδομής. Για τους λόγους αυτούς, δέχθηκε έντονη κριτική από πολλούς οικονομολόγους, κοινωνιολόγους και περιβαλλοντολόγους.
Εξάλλου, ο ίδιος ο N. Borlaug, ο οποίος διέσωσε δισεκατομμύρια ανθρώπους, περισσότερους από οποιονδήποτε άλλον επιστήμονα, παραδέχθηκε κατά τη βράβευσή του με το Νόμπελ, ότι η αντιμετώπιση της πείνας δεν αφορά τις θετικές επιστήμες.
Οι οικονομικοί και κοινωνικοί αποκλεισμοί αγροτών εξαιτίας της Πράσινης Επανάστασης αναδείχθηκαν ιδιαίτερα και από τη Vandana Shiva. Τα μεγάλα επιστημονικά επιτεύγματα επέφεραν καταστροφικές συνέπειες. Όσοι αγρότες δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν τις εντατικές καλλιεργητικές πρακτικές των ακριβών φυτοφαρμάκων, σπόρων και λιπασμάτων έδωσαν τη θέση τους σε αυτούς που μπορούσαν. Το μέγεθος των πόλεων γιγαντώθηκε από την αγροτική έξοδο, οι πρωτεύουσες του Τρίτου Κόσμου γέμισαν παραγκουπόλεις από κατοίκους της υπαίθρου.
Τέλος, η Πράσινη Επανάσταση συνδέθηκε και με κάτι ακόμα: την υποβάθμιση των φυσικών πόρων, ιδίως του εδάφους και των υδάτων. Είναι αυτή η υποβάθμιση που οδήγησε, εν μέρει, και στην «κόπωση» των στρεμματικών αποδόσεων της παγκόσμιας γεωργίας από τη δεκαετία του ’80 και μετά.
Αν η πρώτη Πράσινη Επανάσταση στηρίχθηκε σε νέες μεθόδους και τεχνικές, αυτή που έχει ήδη αρχίσει στηρίζεται σε νέες τεχνολογίες. Επιπλέον, έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο την πρόκληση της διατροφικής ασφάλειας (η ανάγκη αύξησης της αγροτικής παραγωγής ανέρχεται στο 60% έως το 2050), αλλά και κάτι επιπλέον: τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως για παράδειγμα, την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, τη μείωση των διαθέσιμων υδάτων άρδευσης και των βροχοπτώσεων για χώρες όπως η Ελλάδα.
«Η ανάγκη να παράξουμε περισσότερο, χρησιμοποιώντας λιγότερες εισροές, αποτελεί τον πυρήνα της Γεωργίας Ακριβείας, της Έξυπνης Παραγωγής.»
Η αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών επεκτείνεται ραγδαία και στην κτηνοτροφία. Η τοποθέτηση αισθητήρων σε αγελάδες και η συγκέντρωση και διαχείριση των μετρήσεων, για παράδειγμα, ανατρέπει τις μέχρι τώρα κτηνιατρικές πρακτικές, την ευζωία και την παραγωγικότητα του ζώου. Ο τρόπος κίνησης του ζώου καταδεικνύει την προδιάθεση για ασθένεια. Η στοχευμένη κτηνιατρική παρέμβαση αποκαθιστά την υγεία του, αποτρέπει την έως τώρα γενικευμένη χρήση αντιβιοτικών και τη δημιουργία ανθεκτικών βακτηριδίων, αυξάνει την παραγωγικότητα του κοπαδιού.
Είναι ακριβώς αυτές οι τεχνολογίες, της συγκέντρωσης και αξιοποίησης δεδομένων, που μας κάνουν αισιόδοξους: Έχει υπολογιστεί ότι μέχρι το έτος 2050 η επέκταση και η κατάλληλη διάδοσή τους θα αυξήσουν τη μέση παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα κατά 70%. Ωστόσο, οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των μεγάλων τεχνολογικών αλλαγών είναι ορατές. Ακόμη και δημόσιοι οργανισμοί ή αναλυτές, για παράδειγμα, τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ, συχνά προβάλλουν τεχνολογίες που προϋποθέτουν την καλλιέργεια χιλιάδων στρεμμάτων ενιαίων πεδινών εκτάσεων. Ενδεικτική είναι η προβολή, ακόμη και στην Ελλάδα, της χρήσης των «ιπτάμενων συσκευών» drones, που κοστίζουν έως και δεκάδες χιλιάδες ευρώ, και μπορούν να αξιοποιηθούν από πολύ μικρό αριθμό αγροτικών εκμεταλλεύσεων της Ευρώπης.
Γίνεται φανερό ότι η επικράτηση αυτής της λογικής θα οδηγούσε στον αποκλεισμό πολλών χιλιάδων αγροτών από τα οφέλη της νέας αυτής τεχνολογικής επανάστασης, όπως ακριβώς συνέβη με την πρώτη Πράσινη Επανάσταση. Η ανάδειξη και η ιεράρχηση των κατάλληλων τεχνολογιών για την ελληνική διαρθρωτική και παραγωγική πραγματικότητα και η διασφάλιση της αξιοποίησής τους, χωρίς αποκλεισμούς από όσο το δυνατόν περισσότερους αγρότες, αποτελεί βασικό ζητούμενο. Ο σχεδιασμός του περάσματος στη δεύτερη Πράσινη Επανάσταση πρέπει να αποτελέσει προϊόν διαλόγου των αγροτών, των εταιρειών τεχνολογίας, της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, του λιανικού εμπορίου, των προϊόντων που καταναλώνουν, των αρμόδιων αρχών και όσων εμπλακούν στη χρηματοδότησή του.
Σε αυτό το εγχείρημα, οι αγρότες πρέπει να συμμετάσχουν με τις οργανώσεις τους. Μόνο έτσι μπορούν να διασφαλίσουν ότι το πέρασμα στη νέα εποχή θα γίνει χωρίς αποκλεισμούς.
- Νίκος Λάππας
