του Joao Pacheco, ιδρυτικού μέλους της Farm Europe, πρώην αναπληρωτή γενικού δ/ντη της Γενικής Διεύθυνσης Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Ενα πράγμα είναι δεδομένο ως προς το τι επιφυλάσσει το 2019 για το εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ: Υψηλούς κινδύνους και υψηλό επίπεδο αβεβαιότητας, σε σχέση με το πώς θα εξελιχθούν τα ανοικτά ζητήματα.
Τα δύο σημαντικότερα εξ αυτών, κρίνοντας με βάση το μέγεθος του αντίκτυπού τους στον ευρωπαϊκό αγροδιατροφικό τομέα για το 2019, είναι οι εμπορικές σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ και το Brexit (η συμφωνία με τα κράτη της Mercosur πιθανώς θα παγώσει, σε συνέχεια της εκλογής Bolsonaro στη Βραζιλία).
Η στιγμή της αλήθειας
Σε ό,τι αφορά το Brexit, o αντίκτυπος μιας μη συμφωνίας θα ήταν καταστροφικός για πολλούς, και οτιδήποτε άλλο εκτός της παραμονής του Ην. Βασιλείου στην τελωνειακή ένωση θα επηρεάσει αρνητικά τις εξαγωγές της ΕΕ και θα εγείρει ανησυχίες για αυξημένες εισαγωγές από τρίτες χώρες. Το διακύβευμα είναι υψηλό και η αβεβαιότητα ακόμα υψηλότερη. Η στιγμή της αλήθειας πλησιάζει γρήγορα, καθώς η ημερομηνία του Brexit έχει οριστεί για την 29η Μαρτίου.
Το άλλο σημαντικό εμπορικό ζήτημα αφορά τις εμπορικές σχέσεις ΕΕ – ΗΠΑ και αυτό θα αποτελέσει το επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας στο παρόν άρθρο.
Οι εμπορικές σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ επιδεινώθηκαν έντονα με τη μονομερή εφαρμογή –από πλευράς ΗΠΑ– δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την ΕΕ (και από άλλους εταίρους). Ακολούθησαν απειλές από τις ΗΠΑ για την επιβολή πρόσθετων δασμών στις εισαγωγές αυτοκινήτων και εξαρτημάτων αυτοκινήτων από την ΕΕ. Στόχος των ΗΠΑ είναι να εξισορροπήσουν το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών αγαθών με την ΕΕ και ασκούν πίεση, μέσω της απειλής να προσφύγουν σε εμπορικά προστατευτικά μέτρα, ή εξαντλώντας τη δυνατότητά τους να το πράξουν σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ.
Η αρνητική στροφή στις εμπορικές σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ ανακόπηκε στα μέσα του περασμένου έτους, με τη δέσμευση να υπάρξει διαπραγμάτευση για πιο ελεύθερο εμπόριο και για την αντιμετώπιση των μη εμπορικών φραγμών, με την ΕΕ να δεσμεύεται να εισαγάγει περισσότερη σόγια και φυσικό αέριο. Το πεδίο εφαρμογής της συμφωνίας υπήρξε σημείο τριβής εξ αρχής, με την ΕΕ να αρνείται κατηγορηματικά να συμπεριλάβει τον τομέα της γεωργίας στις συνομιλίες για το ελεύθερο εμπόριο και τις ΗΠΑ να ζητούν το αντίθετο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει το σχέδιο εντολής διαπραγμάτευσης και οι ΗΠΑ τους διαπραγματευτικούς στόχους τους, αλλά το πιθανότερο είναι η διάσταση, όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, να παραμείνει, γεγονός που δεν αποτελεί καλό οιωνό για το μέλλον των συνομιλιών.
Γιατί συμφωνήθηκε η εκεχειρία και γιατί έχει τηρηθεί μέχρι σήμερα;
Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην κατάσταση μιας άλλης μεγάλης εμπορικής διαμάχης, ακόμα πιο οξείας, μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Οι ΗΠΑ έχουν εφαρμόσει πρόσθετους δασμούς σε μεγάλο μέρος των κινεζικών εισαγωγών και η Κίνα ανταπέδωσε σε είδος. Οι ΗΠΑ έχουν αρκετές αξιώσεις κατά των εμπορικών πρακτικών της Κίνας, κάτι που απασχολεί σε μεγάλο βαθμό και άλλους διεθνείς εταίρους εκτός των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΕ, και η σημερινή αμερικανική διοίκηση φαίνεται αποφασισμένη να επιτύχει σημαντικές αλλαγές από την Κίνα.
Αυτό που οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αντέξουν από άποψη τακτικής είναι να δώσουν ταυτόχρονα δύο μεγάλες εμπορικές μάχες – μία εναντίον της Κίνας και η άλλη εναντίον της ΕΕ. Οι ΗΠΑ φαίνονται αποφασισμένες να αντιμετωπίσουν πρώτα την κύρια ανησυχία τους (Κίνα), η οποία οδήγησε στην εκεχειρία που τηρεί σήμερα με την ΕΕ.
Ωστόσο, πρόσφατα υπάρχουν ενδείξεις ότι ΗΠΑ και Κίνα σημειώνουν κάποια πρόοδο ως προς την εξεύρεση συμφωνίας. Οι συνομιλίες βρίσκονται σε εξέλιξη και οι Κινέζοι έχουν δείξει σημάδια καλής θέλησης, ανοίγοντας ξανά τις εισαγωγές σπόρων σόγιας των ΗΠΑ και εγκρίνοντας διάφορες ποικιλίες Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών για τις αμερικανικές εξαγωγές. Το γεγονός ότι η κινεζική οικονομία δεν είναι σε καλή κατάσταση οφείλεται στην εξάρτησή της από το εμπόριο, η οποία είναι μεγαλύτερη από εκείνη των ΗΠΑ, που, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η σταθερότητα του μονοκομματικού καθεστώτος εξαρτάται από την οικονομική ευημερία της χώρας, αποτελεί παράγοντα που ωθεί το Πεκίνο σε συμβιβασμούς. Η αυτοεπιβαλλόμενη προθεσμία είναι η 1η Μαρτίου. Το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο και στην περίπτωση που δεν υπάρξει συμφωνία, οι ΗΠΑ απειλούν να αυξήσουν τους δασμούς κατά των κινεζικών εισαγωγών.
Εν τω μεταξύ, το υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ πρόκειται να παρουσιάσει το αποτέλεσμα έρευνάς του σχετικά με τις εισαγωγές αυτοκινήτων και εξαρτημάτων αυτοκινήτων μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου. Η έρευνα θα συνοδεύεται από προτάσεις, οι οποίες αναμένεται να συμπεριλαμβάνουν την επιβολή πρόσθετων δασμών.
Τι σημαίνει για εμάς αυτή η ριψοκίνδυνη εμπορική διαφωνία;
Εάν οι ΗΠΑ και η Κίνα καταλήξουν σε συμφωνία, οι ΗΠΑ θα είναι σε καλή κατάσταση και θα έχουν λυμένα χέρια για να συζητήσουν με την ΕΕ. Αν και η πίεση που ασκείται στην ΕΕ δεν τυγχάνει ευρείας υποστήριξης στις ΗΠΑ, όπως η πίεση προς την Κίνα, πιθανότατα η προσφορά των ΗΠΑ θα δίνει τη δυνατότητα στην ΕΕ να διαπραγματευτεί είτε μεταξύ μιας εμπορικής συμφωνίας δυνητικά ευνοϊκής για τις ΗΠΑ, είτε να αντιμετωπίσει πρόσθετους δασμούς σε ορισμένες εισαγωγές (χωρίς αμφιβολία στα αυτοκίνητα).
Σε αυτό το σενάριο, η πίεση στην ΕΕ να διαπραγματευτεί μία «light» Διατλαντική Συνεργασία Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP), που θα συμπεριλαμβάνει τον τομέα της γεωργίας, αλλά θα αποκλείει ορισμένα άλλα επίμαχα σημεία, όπως οι επενδύσεις και οι δημόσιες συμβάσεις, θα είναι πολύ ισχυρή. Και η πίεση στη Γερμανία, τον κύριο ηττημένο εάν τα αυτοκίνητα μπουν στον στόχαστρο, στη Γαλλία και σε άλλα κράτη-μέλη για να συμφωνήσουν σε αυτούς τους όρους, θα είναι εξίσου ισχυρή.
Εάν η ΕΕ δεν αντιδράσει και διατηρήσει τη σημερινή της θέση, που απορρίπτει τη συμπερίληψη του τομέα γεωργίας στις διαπραγματεύσεις, ένα από τα σημεία διαφωνίας όσον αφορά στο πεδίο των συνομιλιών, αυξάνεται η πιθανότητα επιβολής μονομερών δασμών από τις ΗΠΑ στα αυτοκίνητα και τα εξαρτήματα αυτοκινήτων της ΕΕ, και μαζί της η πιθανότητα αντιποίνων από πλευράς ΕΕ. Θα ακολουθούσε ένας εμπορικός πόλεμος που κανείς δεν ξέρει πού θα σταματούσε, και ένας δεύτερος γύρος εμπορικών αντιποίνων θα μπορούσε να στοχεύσει στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων της ΕΕ, όπως το κρασί, το τυρί και άλλα προϊόντα.
Εάν οι ΗΠΑ και η Κίνα δεν καταλήξουν σε συμφωνία, η ΕΕ θα μπορούσε να απολαύσει περαιτέρω την παρούσα εκεχειρία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορθώς συμπράττει με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία στην ασκούμενη πίεση εναντίον της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), κάτι που μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή περισσότερων συγκρούσεων και στην προσπάθεια επαναφοράς της επίλυσης εμπορικών διαφορών στο πλαίσιο του πολυμερούς ΠΟΕ, αντί να αφήσει τους διμερείς αγώνες δύναμης να αποφασίσουν.
Ο έμμεσος αντίκτυπος του εμπορικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θα εξακολουθούσε να γίνεται αισθητός στην ΕΕ, εν μέρει ως ευκαιρία αύξησης των εξαγωγών προς την Κίνα, αλλά εν μέρει αρνητικά, καθώς οι κινεζικές και οι παγκόσμιες οικονομίες θα υποφέρουν σε κάποιο βαθμό. Αλλά για τον ευρωπαϊκό τομέα αγροδιατροφικών προϊόντων, αυτός είναι ένας σχετικά μικρός κίνδυνος, αν συγκριθεί με εκείνον μιας γενικευμένη εμπορική σύγκρουση ΗΠΑ-ΕΕ, ή μίας «light» Διατλαντικής Συνεργασίας Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) που θα περιλαμβάνει γεωργικές παραχωρήσεις.
Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι οι ΗΠΑ είναι ο κορυφαίος εξαγωγικός προορισμός της ΕΕ, αντιπροσωπεύοντας το 16% των αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ-28, 22 δισ. ευρώ το 2017, με θετικό εμπορικό ισοζύγιο για την ΕΕ ύψους 11 δισ. ευρώ.
Αβέβαιοι καιροί και με υψηλούς κινδύνους.
