Την Πέμπτη 24 Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι εκκινεί διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης, συγκεντρώνοντας απόψεις για το πώς θα επιτευχθεί η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση του αγροδιατροφικού τομέα. Η Κομισιόν καλεί τους ενδιαφερόμενους αγρότες και όλους τους εμπλεκομένους να καταθέσουν την άποψή τους και να προτείνουν δράσεις, με στόχο ο αγροδιατροφικός τομέας να καταστεί πιο πράσινος, πιο ψηφιακός και πιο ανθεκτικός. Η διαβούλευση θα παραμείνει ανοιχτή έως τις 19 Σεπτεμβρίου για όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα, τους παραγωγούς, τις εθνικές αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους και τους εκπροσώπους του ακαδημαϊκού και ερευνητικού κλάδου.
Μαζί με την έναρξη της διαβούλευσης, δημοσιεύεται και συνοδευτικό έγγραφο εργασίας, με τίτλο «Συνδημιουργία ενός δρόμου μετάβασης για ένα πιο ανθεκτικό, βιώσιμο και ψηφιακό αγροδιατροφικό οικοσύστημα». Πέραν της διαβούλευσης, η Επιτροπή σχεδιάζει να πραγματοποιήσει συναντήσεις εργασίας (workshops), όπου θα συζητηθούν και θα συγκεντρωθούν απόψεις σχετικά με τον τρόπο που θα επιτευχθεί η διπλή αυτή μετάβαση στον πρωτογενή τομέα. Το έγγραφο δημιουργήθηκε με σκοπό να αναφερθεί στα κυριότερα ζητήματα, στον δρόμο προς τη μετάβαση και να αποτελέσει τη «μαγιά» των διαβουλεύσεων που θα ακολουθήσουν.
Η «ΥΧ», από την ίδρυσή της έως και σήμερα, πρωτοστατεί στην ανάδειξη της σημασίας της ψηφιακής μετάβασης του ευρωπαϊκού και εγχώριου πρωτογενούς τομέα, ο οποίος ήδη από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο έχει οριστεί ως οριζόντιος στόχος της –πλέον τρέχουσας– «νέας ΚΑΠ».
Οι αιτίες που καθιστούν αναγκαία τη μετάβαση
Στο κείμενο περιγράφονται και τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει ο αγροδιατροφικός τομέας και αποτελούν, επί της ουσίας, βασικές αιτίες για την επίσπευση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασής του:
✱ Η αποψίλωση των δασών, η απώλεια βιοποικιλότητας, η υποβάθμιση του εδάφους, η μόλυνση των υδάτων, η έλλειψη πόρων λόγω ακραίων περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
✱ Το γεγονός ότι τα αγροδιατροφικά συστήματα παράγουν περίπου το 30% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, παρά τις προσπάθειες των παραγωγών να μειωθούν και παρά τη μείωση του ποσοστού αυτού τα τελευταία χρόνια.
✱ Το γεγονός ότι στον πρωτογενή τομέα αποδίδεται το 28% της δέσμευσης των υδατικών πόρων πόσιμου νερού.
✱ Ότι παγκοσμίως το 8% του πληθυσμού υποσιτίζεται, ενώ το 39% ανήκει στην κατηγορία των υπέρβαρων ή παχύσαρκων.
✱ Μεγάλες προκλήσεις για το αγροδιατροφικό σύστημα της ΕΕ αποτελούν, επίσης, η ανάσχεση και η προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς και η ανάγκη διασφάλισης των εισοδημάτων των αγροτών και αλιέων.
✱ Τόσο οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων και των αγροτικών εκμεταλλεύσεων) όσο και οι μεγάλες εταιρείες προϊόντων διατροφής χρειάζονται περαιτέρω επενδύσεις, αναβάθμιση δεξιοτήτων, αξιοποίηση της καινοτομίας και πόρους για να βαδίσουν προς την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
✱ Οι αδυναμίες που αποκαλύφθηκαν στην αγροδιατροφική αλυσίδα λόγω της πανδημίας και η ανάδειξη της εξάρτησης της ΕΕ από ορυκτά καύσιμα και άλλες πρώτες ύλες μετά την άνευ προηγουμένου αύξηση του ενεργειακού κόστους, του κόστους φυσικού αερίου και των αγαθών, που με της σειρά της ανέδειξε τη σημασία της επισιτιστικής ασφάλειας.
Ο δρόμος για τη μετάβαση
Σύμφωνα πάντα με το έγγραφο εργασίας της Κομισιόν, ο δρόμος προς τη διπλή μετάβαση αποτελείται από επτά θεματικούς άξονες. Κάθε ένας από αυτούς παρουσιάζεται και αναλύεται στο συνοδευτικό έγγραφο. Αυτοί είναι:
1) Βιώσιμη ανταγωνιστικότητα: Γίνεται αναφορά στους πυλώνες βιωσιμότητας (οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική), καθώς και ο κομβικός ρόλος των ψηφιακών τεχνολογιών, ώστε να επιτευχθεί η βιωσιμότητα για τον παραγωγό και για το σύνολο της αγροδιατροφικής αλυσίδας, συνολικά και ισόρροπα.
2) Κανονιστικό πλαίσιο και δημόσια διακυβέρνηση: Εδώ αναφέρονται οι τρέχουσες και οι επερχόμενες πρωτοβουλίες της ΕΕ σε κανονιστικό πλαίσιο, καθώς και οι υφιστάμενοι υποστηρικτικοί μηχανισμοί, όπως το επερχόμενο πλαίσιο για Βιώσιμα Διατροφικά Συστήματα (FSFS). O Μηχανισμός Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Κρίσεων για την Επισιτιστική Ασφάλεια (EFSCM), το νομοθετικό πλαίσιο για τη Διακυβέρνηση Ψηφιακών Δεδομένων, το Συντονισμένο Σχέδιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και άλλα πολλά.
3) Κοινωνική διάσταση: Υπότιτλος του άξονα είναι η «δίκαιη» μετάβαση με αναφορές στην ανάγκη διασφάλισης μιας βιώσιμης διαβίωσης για όλους τους κρίκους της αλυσίδας και ιδιαίτερα για τους αγρότες, οι οποίοι υπολείπονται ως προς την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στα εισοδήματά τους.
Επιπλέον, χρειάζονται λύσεις στο θέμα της επάρκειας των εργατικών χεριών για τις καλλιέργειες και τους στάβλους, αλλά και η διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών και απολαβών για τους εργάτες γης. Για ακόμα μια φορά, ξεχωριστή μνεία γίνεται στον σημαίνοντα ρόλο των ψηφιακών εργαλείων προς μια δίκαιη κοινωνικά μετάβαση.
4) Έρευνα και ανάπτυξη και τεχνολογικές λύσεις: «Κατά την περίοδο 2021-2027, η ΕΕ θα επενδύσει περισσότερα από 9 δισ. ευρώ σε έρευνα και ανάπτυξη στον αγροτικό τομέα, στη βιοοικονομία και στο περιβάλλον. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η καινοτομία δεν αφορά μόνο τις τεχνολογίες. Αφορά, επίσης, τις καινοτόμες διαδικασίες και τα συστήματα σε θέματα υλοποίησης, οργάνωσης και διακυβέρνησης», αναφέρουν οι συγγραφείς του κειμένου.
Στη συνέχεια, παραθέτουν το υπό διαμόρφωση πλαίσιο και τους σημαντικούς φορείς και τις δομές που εργάζονται για την πρόοδο του συγκεκριμένου τομέα (Horizon Europe, EIP AGRI, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας – ΕIC και EIT Food κ.ά.). Mνεία γίνεται και στην ανάγκη καινοτόμου διαχείρισης του άνθρακα μέσω νέων τεχνολογιών στη γεωργία.
5) Eνιαία αγορά και υποδομές: Εδώ αναφέρονται πρόσφατες μη αναμενόμενες κρίσεις και συμβάντα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι οποίες ανάγκασαν τα κράτη – μέλη να πάρουν έκτακτα μέτρα, «αψηφώντας» τις αρχές της ενιαίας αγοράς, με στόχο τη διασφάλιση της επισιτιστικής τους ασφάλειας.
Στη συνέχεια, αναφέρονται υποστηρικτικοί μηχανισμοί για την ομαλή λειτουργία της αγοράς και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων σε αυτήν, όπως το «Εργαλείο Έκτακτης Ανάγκης της Ενιαίας Αγοράς (SMEI)», ο «Μηχανισμός Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Κρίσεων για την Επισιτιστική Ασφάλεια (EFSCM)» κ.ά. Ως προς τις υποδομές, αναφορά γίνεται στον στόχο της ΕΕ να επιτύχει πρόσβαση για τις αγροτικές περιοχές σε ευρυζωνικές συνδέσεις ίντερνετ κατά 100% έως το 2025.
6) Δεξιότητες: Πολύ «μελάνι» έχει χυθεί για την ανάγκη αναβάθμισης των δεξιοτήτων των αγροτών, αλλά και των υπόλοιπων εργαζομένων στον αγροτικό τομέα, με την ΕΕ να έχει πάρει μια σειρά πρωτοβουλιών τα τελευταία χρόνια. Στην κορυφή της ατζέντας βρίσκεται εύλογα η αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού.
7) Επενδύσεις και χρηματοδότηση: Αναμενόμενα, η θεματική αυτή συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον στο πλαίσιο της διπλής μετάβασης. Όπως αναφέρεται στο κείμενο, «παρά το δύσκολο πλαίσιο, ο αγροδιατροφικός τομέας μπόρεσε να συγκεντρώσει σημαντικό όγκο επενδύσεων που έχει αυξηθεί κατά 27% από το 2011. Ωστόσο, αυτή η σημαντική αύξηση του όγκου των διαθέσιμων κεφαλαίων εξακολουθεί να μην είναι αρκετή για να ξεπεράσει τις χρηματοδοτικές ανάγκες του κλάδου.
Το χρηματοδοτικό κενό για την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων του αγροδιατροφικού τομέα εκτιμάται ότι είναι μεταξύ 19,7 και 46,6 δισ. ευρώ για τον πρωτογενή τομέα και έως 12,5 δισ. ευρώ για τον ευρύτερο αγροδιατροφικό τομέα. Ο τελευταίος απαρτίζεται κατά 78% από μικρές αγροδιατροφικές επιχειρήσεις με το 57% να αφορά μακροπρόθεσμη δανειοδότηση».
Τα οφέλη και τα εμπόδια
Στο έγγραφο της Κομισιόν συμπυκνώνονται τόσο τα οφέλη, όσο και τα εμπόδια. Για παράδειγμα, η ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων στην αγροδιατροφική αλυσίδα θα την καταστήσει διαφανή και θα προσφέρει στους καταναλωτές τη δυνατότητα της γνώσης των μέσων παραγωγής των τροφίμων και της ιχνηλασιμότητας των προϊόντων.
Το γεγονός αυτό με τη σειρά του θα προσδώσει υπεραξία στα αγροτικά προϊόντα. Επιπλέον, η αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών θεωρείται από την ΕΕ «κλειδί» για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, αλλά και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Τα παραπάνω αποτελούν μόνο ένα μέρος των εξελίξεων που αναμένονται στον πρωτογενή τομέα και στην ύπαιθρο συνολικά, καθώς η επίτευξη της βιωσιμότητας, σύμφωνα με το σκεπτικό της ΕΕ, αφορά πάντοτε τρεις διαστάσεις: οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική.
Ωστόσο, αντιστοίχως πολυάριθμα και πολυεπίπεδα είναι και τα όσα θα πρέπει να γίνουν για να υποστηρίξουν τη διπλή μετάβαση: Το χάσμα των ψηφιακών γνώσεων και δεξιοτήτων των παραγωγών, η ανάγκη χρηματοδότησης και η ενσωμάτωση και μεταφορά της γνώσης και της καινοτομίας από το πανεπιστήμιο και το εργαστήριο στο χωράφι, η εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, η διαχείριση των ψηφιακών δεδομένων είναι ορισμένες από τις βασικότερες προκλήσεις, για τις οποίες η ΕΕ έχει ήδη θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο, το οποίο αναλύεται λεπτομερώς στο κείμενο εργασίας.
