Οδοιπορικό στη Σίφνο: Ο πρωτογενής τομέας μπορεί να συμβάλει στη βιώσιμη ανάπτυξη των μικρών νησιών

Η νησιωτική χώρα, μέσα από τις διαχρονικές της αδυναμίες αλλά και τις γεωγραφικές της ιδιαιτερότητες, παρουσιάζει μια σημαντική μείωση της αγροτικής δραστηριότητας. Η κυριαρχία του τουρισμού οδήγησε αναπόφευκτα στη συρρίκνωση της απασχόλησης στον κλάδο.

Η «ΥΧ», στο πρόσφατο οδοιπορικό της, συμμετείχε σε θεματική ημερίδα για τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη στη Σίφνο, κατά την οποία αποτυπώθηκε η κατάσταση στο σύνολο της αγροτικής δραστηριότητας. Παράλληλα, αναδείχθηκαν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που μπορούν να προσδώσουν προστιθέμενη αξία στα τοπικά προϊόντα, σε συνδυασμό με τον τουρισμό.

Συνομιλώντας με τη δήμαρχο Σίφνου, Μαρία Ναδάλη, για τον ρόλο της αγροτικής οικονομίας στο νησί, μας είπε ότι ο δήμος στηρίζει τον πρωτογενή τομέα και οι προοπτικές που μπορούν να εξασφαλιστούν γίνονται αντιληπτές «ακόμα και από όσους δεν είναι σε βάθος γνώστες των θεμάτων που απασχολούν τους επαγγελματίες του χώρου, καθώς συνειδητοποιούν απόλυτα την αξία και τη μοναδικότητα των τοπικών προϊόντων μας». Επίσης, υποστήριξε την αναγκαιότητα της μεταφοράς «πολύτιμης γνώσης, τεχνογνωσίας, εμπειρίας, αλλά και προτάσεων ανάδειξης της τοπικής παραγωγής μέσα από την πανεπιστημιακή κοινότητα και την έρευνα».

«Μέσα από έναν γόνιμο, ειλικρινή και εποικοδομητικό διάλογο επιδιώκουμε να εξεταστούν προοπτικές και δράσεις συνέργειας για την υποστήριξη των επαγγελματιών όλων των κλάδων του πρωτογενούς τομέα και τη βιώσιμη ανάπτυξη», συνέχισε. Κλείνοντας, η κα Ναδάλη αναφέρθηκε στα διαχρονικά προβλήματα του νησιού που απαιτούν άμεσα λύσεις. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η δήλωση του αντιδημάρχου Γιώργου Λουκή, ο οποίος εστίασε στο πρόβλημα του μικρού και πολυτεμαχισμένου γεωργικού κλήρου του νησιού, όπως επίσης και στις δυσκολίες που δημιουργούν τα ανεπιτήρητα παραγωγικά ζώα.

Κίνδυνος για τις ξερολιθιές

Η έλλειψη γόνιμης γης, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο του εδάφους, αλλά και η ανάγκη παραγωγής τροφίμων και πρώτων υλών έστρεψαν τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου στην κατασκευή αναβαθμίδων με ξερολιθιές.

Με αυτόν τον τρόπο οι πρόγονοί τους καλλιεργούσαν τη γη για την παραγωγή τροφίμων. Σήμερα, όμως, σε πολλά σημεία, λόγω της διάβρωσης και της έλλειψης συντήρησης, οι κατασκευές έχουν καταρρεύσει και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα. Η αναγκαιότητα της προστασίας αυτών των κατασκευών όχι μόνο για παραγωγικούς, αλλά και για ιστορικούς, περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς λόγους, είναι επιβεβλημένη και θα πρέπει να προστατευτούν άμεσα.

Η οικοδομική δραστηριότητα απέναντι στην παραγωγή

Η επέκταση κατοικιών ακόμα και σε αγροτικές περιοχές, λόγω της αυξημένης ζήτησης για κατοικία κατά τη θερινή περίοδο, πολλαπλασιάζει και τις οικοδομές, αλλά και τα προβλήματα με τον πρωτογενή τομέα. Την προηγούμενη χρονιά, οι αιτήσεις αδειοδότησης ξεπέρασαν τις 179 και η ζήτηση μεγαλώνει κατακόρυφα.

Η αύξηση αυτή δημιουργεί μία σειρά με νέα προβλήματα, όπως είναι η διαχείριση του νερού και η επέκταση των σπιτιών δίπλα από κτηνοτροφικές μονάδες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι φυτεύσεις μη ενδημικών φυτών, με μεγάλη κατανάλωση νερού, όπως επίσης και ζητήματα διαχείρισης των ανεπιτήρητων ζώων, δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα και απαιτούν νομοθετικές παρεμβάσεις.

Νησί με παράδοση στο μέλι

Η μελισσοκομία στη Σίφνο αποτελεί μία παραδοσιακή δραστηριότητα. Πριν από εκατοντάδες χρόνια χρησιμοποιούσαν κυψέλες από πήλινες κατασκευές, τα γνωστά «διψέλια», τα οποία σώζονται μέχρι και σήμερα. Στο νησί δραστηριοποιούνται πάνω από 80 παραγωγοί και το θυμαρίσιο μέλι αποτελεί το κυριότερο προϊόν μελισσοκομίας που παράγεται. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εστιάζεται στις βροχοπτώσεις καθώς, όπως μας ενημερώνει ο Νίκος Μπελιός, πρόεδρος του συλλόγου των μελισσοκόμων Σίφνου, υπάρχουν χρονιές που δεν παίρνουν ούτε ένα κιλό και αναγκάζονται να συντηρήσουν οι ίδιοι τις μέλισσες.

«Τα μελισσοτροφεία μας είναι σταθερά και δεν τα μετακινούμε σε άλλες περιοχές της χώρας. Με αυτόν τον τρόπο παράγουμε μέλι με τοπικά χαρακτηριστικά, από φυτά που ενδημούν στον τόπο μας και ιδιαίτερα το θυμάρι. Στο επάγγελμα μπαίνουν και νέοι του νησιού μας, αλλά έχουμε πολλές δυσκολίες, λόγω του δύσβατου των περιοχών και των άστατων βροχοπτώσεων».

Κλείνοντας, ο κ. Μπελιός μας είπε ότι η τιμή του μελιού είναι ιδιαίτερα ανεβασμένη και μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τα 20 ευρώ το κιλό, «όμως η παραγωγή μας δεν καλύπτει τη ζήτησή του και κυρίως φεύγει την περίοδο του καλοκαιριού, λόγω του τουρισμού». Επίσης, αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των μελισσοκόμων, «ώστε η γνώση να γίνει κτήμα της σύγχρονης μελισσοκομίας και να ενισχυθεί περισσότερο ο επαγγελματισμός, διότι μετά τον τουρισμό αποτελεί δευτερεύουσα ή τριτεύουσα δραστηριότητα».

Μειωμένη η ελαιοκομία

Ο πολυτεμαχισμένος γεωργικός κλήρος της περιοχής δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στην καλλιέργεια, αλλά και στη συλλογή της ελιάς. Σύμφωνα με τον Γιώργο Σταυριανό, παραγωγό και ιδιοκτήτη ελαιοτριβείου, «κάθε χρόνο μεσοσταθμικά συλλέγονται περίπου 300 τόνοι καρπού ελιάς από ποικιλίες Κορωνέικη, Μανάκι και άλλες λαδοελιές». Στο σύνολο των καλλιεργειών δεν γίνεται χρήση αγροχημικών, κάτι το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της βιολογικής καλλιέργειας, με την παράλληλη πιστοποίηση.

Μικρές οι εκτάσεις αμπελιού

Αν και οι δυνατότητες του νησιού για την απορρόφηση μεγάλων ποσοτήτων κρασιού και τσίπουρου είναι σημαντικές, δυστυχώς, οι μικρές εκμεταλλεύσεις δεν καλύπτουν αυτές τις ανάγκες και περισσότερο προορίζουν την παραγωγή για ιδία χρήση. Για τον αγρότη Γιάννη Λουμίδη, το αμπέλι αποτελεί μία οικογενειακή υπόθεση και ο ίδιος διαθέτει ελάχιστες ποσότητες στην εστίαση του νησιού. «Η επέκταση της δόμησης για μόνιμη κατοικία μείωσε σε μεγάλο ποσοστό τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και ειδικότερα αυτήν του αμπελιού και είναι κρίμα γιατί, χάρη στο μικροκλίμα της Σίφνου, το κρασί θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του νησιού μας και να προσδώσει ένα σημαντικό εισόδημα».

Παραδοσιακά προϊόντα από τις γυναίκες του νησιού

Βασιζόμενες στις πρώτες ύλες του τόπου τους, οι γυναίκες του συλλόγου «Σμάρι» παράγουν διάφορα παραδοσιακά προϊόντα, όπως μαρμελάδες, λικέρ, σαπούνι, βαλσαμόλαδο, ελιές και ελαιόλαδο, τα οποία διαθέτουν στην τοπική αγορά. Όπως μας εξηγεί η Κλεονίκη Καρυού, πρόεδρος του συλλόγου, «η πρόθεσή μας είναι να δημιουργήσουμε έναν γυναικείο συνεταιρισμό, ώστε να αποτελέσουμε μια σύγχρονη επιχείρηση. Παράλληλα, σχεδιάζουμε να επεκταθούμε στα εργαστήρια ζαχαροπλαστικής, στον αργαλειό, όπως επίσης και να ενισχύσουμε τη ραπτική με το βελονάκι».

Για την ίδια, ο στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να διατηρηθεί η πολιτιστική κληρονομιά και παράλληλα να ενισχυθεί η οικονομική δραστηριότητα των μελών του συλλόγου.

Από τον στάβλο στο πιρούνι

Ο Νίκος Φραζέσκαρος έχει έναν στάβλο με περίπου 200 πρόβατα και κατσίκες. Οι κτηριακές του υποδομές βρίσκονται σε ένα δύσβατο μέρος στο Βαθύ. Για να διανύσει μία απόσταση περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων με αυτοκίνητο καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια, σε μια διαδρομή πολλές φορές ακόμα και επικίνδυνη. Ο ίδιος καλλιεργεί για τις ανάγκες των ζώων του κτηνοτροφικό μπιζέλι, βρώμη και κριθάρι. Το γάλα που παράγει το μεταποιεί και φτιάχνει τη γυλωμένη μανούρα Σίφνου, τη χλωρομανούρα, το ανθότυρο και την κοπανιστή.

Προσπαθώντας να δώσει προστιθέμενη αξία στην παραγωγή του, μαζί με την οικογένειά του ξεκίνησε και την εστίαση, αξιοποιώντας το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα του, ώστε να καλύψει όλη την αλυσίδα αξίας «από τον στάβλο μέχρι και το πιρούνι», όπως ο ίδιος υποστηρίζει.

Οι μελλοντικές του επιδιώξεις είναι να αξιοποιήσει το αναγνωρισμένο μονοπάτι που περνάει δίπλα από τον στάβλο. Θέλει να το εντάξει και αυτό στον σχεδιασμό του, ώστε «οι πεζοπόροι να μπορούν δοκιμάσουν τις παραδοσιακές γεύσεις και να δουν από κοντά τον τρόπο παραγωγής των δικών μας γαλακτοκομικών προϊόντων». Ο κ. Φραζέσκαρος είναι ένας άνθρωπος δραστήριος και προσπαθεί τις δικές του ιδέες να τις εμφυσήσει στους νέους της περιοχής, ώστε να συνεχίσουν και οι ίδιοι στον πρωτογενή τομέα. Ο μεγαλύτερος αντίπαλός του είναι η γραφειοκρατία, όπως επίσης και ο σχεδιασμός της χωροταξίας του νησιού, καθώς, σύμφωνα με τον ίδιο, «έγινε χωρίς να ληφθούν υπόψη οι προτάσεις της τοπικής κοινωνίας».

Τα προβλήματα της παράκτιας αλιείας

Στον σημαντικό ρόλο της αλιείας στην οικονομία του νησιού αναφέρθηκε ο Γιώργος Κακάκης, πρόεδρος του συλλόγου αλιέων Σίφνου. Υποστήριξε ότι οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί αλίευσης δημιουργούν προβλήματα στους ίδιους. Επίσης, επισήμανε τη μειωμένη προσέλευση νέων στο επάγγελμα, «διότι δεν υπάρχουν κίνητρα και τα παιδιά μας επιλέγουν άλλα επαγγέλματα».

Τι συζητήθηκε στην ημερίδα

Ο Δήμος Σίφνου, παρακολουθώντας τις εξελίξεις στον πρωτογενή τομέα, την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου διοργάνωσε εκδήλωση με θέμα «Συνέργειες προστιθέμενης αξίας στα τοπικά προϊόντα και προτάσεις βιώσιμης ανάπτυξης». Η εκδήλωση ξεκίνησε με τον χαιρετισμό της δημάρχου, Μαρίας Ναδάλη, η οποία συνοπτικά παρουσίασε την εικόνα του πρωτογενούς τομέα, αλλά και τις δυνατότητες του κλάδου στο νησί, που, σε «συνεργασία με τους άλλους κλάδους μπορούν να συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη». Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και ο χαιρετισμός του αντιδημάρχου Γιώργου Λουκή, ο οποίος επισήμανε τις ιδιαιτερότητες των τοπικών προϊόντων αλλά και τα προβλήματα του κλάδου.

Στην εισήγησή του, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Γιώργος Ζακυνθινός, αναφέρθηκε στο «τι συνιστά προστιθέμενη αξία και πως αυτή προκύπτει». Τόνισε ότι για την προστιθέμενη αξία θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι καταναλωτές επιλέγουν καθαρά και βιώσιμα τρόφιμα. «Ο ενεργός τρόπος ζωής και οι εξελισσόμενες ανάγκες των καταναλωτών δημιουργούν μεγαλύτερη ζήτηση για καινοτόμα και εξατομικευμένη ανάπτυξη νέων προϊόντων». Κλείνοντας, υποστήριξε ότι τα τοπικά προϊόντα χρειάζονται επωνυμία, επισήμανση και αναφορά σε μεθόδους πιστοποίησης για να μεταδοθεί η ύπαρξη χαρακτηριστικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των χαρακτηριστικών αξιοπιστίας, προς τους καταναλωτές.

«Ένα σύμφωνο ποιότητας τοπικών προϊόντων συμβάλλει στην επιλογή του καταναλωτή και οπωσδήποτε στην επιλεξιμότητα των προϊόντων τροφίμων, οπότε θεωρείται απαραίτητο», κατέληξε.

Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Στέλιος Βογιατζής, γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Νέων Αγροτών. Υποστήριξε ότι «υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στον αγροτικό τομέα και ιδιαίτερα της κτηνοτροφίας και θα πρέπει άμεσα να βρεθούν λύσεις». Τέλος, αναφέρθηκε στις δυνατότητες των νέων αγροτών, μέσα από μια σύγχρονη και ολοκληρωμένη πολιτική για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα δεδομένα

Ο πρώην ευρωβουλευτής, Νίκος Χρυσόγελος, αναφέρθηκε σε περιβαλλοντικά ζητήματα και πώς αυτά θα επηρεάσουν την τοπική αγροτική παραγωγή στα νέα κλιματικά δεδομένα, ενώ έκανε ειδική αναφορά στον ρόλο των ξερολιθιών-πεζουλιών στη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους στις νησιωτικές περιοχές. Τέλος, μίλησε για τα προγράμματα GRAPE και SMILO MED, καθώς και για τη συμβολή τους στην προστασία του περιβάλλοντος.

Κλείνοντας των κύκλο των εισηγήσεων, ο γεωπόνος Ροίκος Θανόπουλος αναφέρθηκε στη σημασία των τοπικών ποικιλιών και σπόρων για τη γεωργία στα νησιά. Παρουσίασε τον τρόπο διατήρησης και επιλογής των σπόρων, μέσα από την τοπική, ιστορική και πολιτιστική διάσταση. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με πολλές ερωτήσεις, αλλά και επισημάνσεις από τους συμμετέχοντες.