της Έλλης Τσιφόρου, γενικής διευθύντριας της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ
Βρισκόμαστε στην πλέον κρίσιμη φάση των διαπραγματεύσεων για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της ΕΕ (ΠΔΠ) 2020-2027 ενόψει της Συνόδου Κορυφής στις 17-18 Ιουλίου επί γερμανικής προεδρίας, ενώ στο παρασκήνιο των επίσημων προτάσεων και δηλώσεων των εκπροσώπων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ παίζεται ένα σκληρό πόκερ που έχει στο επίκεντρο όχι μόνο τους πόρους, αλλά και το χρονοδιάγραμμα της ΚΑΠ.
Σύμφωνα με πληροφορίες, ασκούνται πιέσεις, ώστε αν υπάρξει πολιτική συμφωνία για το ΠΔΠ, η νέα ΚΑΠ να εφαρμοστεί από το 2021 και όχι το 2022, όπως έχει προ-συμφωνηθεί. Πίσω από αυτές τις πιέσεις κρύβονται οι «φανατικοί» της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, δηλαδή οι συντασσόμενοι γύρω από τον αντιπρόεδρο, Φρανς Τίμερμανς, ο οποίος έχει αναλάβει την ευθύνη της δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον και το κλίμα και επιδιώκει διακαώς ο ευρωπαϊκός γεωργικός τομέας να ξεκινήσει να συμμορφώνεται με τους πράσινους στόχους το ταχύτερο δυνατόν.
Στο προσκήνιο, βέβαια, οι προσπάθειες επικεντρώνονται στο να καμφθούν οι ενστάσεις των «φειδωλών 4» (Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία), στις οποίες έχει προστεθεί και η Φινλανδία. Ως χειρονομία καλής θέλησης προς τις χώρες αυτές, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, κατέθεσε στις 10 Ιουλίου νέα πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2020-2027, επί της οποίας θα κληθούν να αποφασίσουν οι ηγέτες της ΕΕ, μειώνοντας κατά 26 δισ. ευρώ τη συνολική χρηματοδότηση του ΠΔΠ σε σύγκριση με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27ης Μαΐου, με τις μειώσεις να προκύπτουν από το πρόγραμμα Horizon, τον Μηχανισμό Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας και το πρόγραμμα Invest EU.
Η χρηματοδότηση της Καπ
Σε ό,τι αφορά τους πόρους της ΚΑΠ, η πρόταση Σαρλ Μισέλ δεν επιφέρει κάποια σημαντική αλλαγή, πέραν μίας μικρής αύξησης της τάξης του 1,6% στους πόρους του 1oυ Πυλώνα (μέτρα αγοράς και άμεσες ενισχύσεις) και της αναθεώρησης προς τα πάνω των ποσοστών συνεισφοράς του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).
Υπενθυμίζεται ότι στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27ης Μαΐου προβλέπονταν ήδη επιπλέον πόροι, ύψους 4 δισ. ευρώ σε σταθερές τιμές 2018 για την ΕΕ-27 στον 1ο πυλώνα της ΚΑΠ, σε σύγκριση με την αρχική της πρόταση του Μαΐου του 2018. Η κατανομή των πόρων αυτών στα κράτη -μέλη δεν έχει, προς το παρόν, προσδιοριστεί, προοριζόμενη, όπως σημειώνει η Επιτροπή, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των γεωργικών διατροφικών προϊόντων και τη συμβολή στη διαχείριση κρίσεων. Στην κατεύθυνση αυτή, είναι ιδιαίτερα σημαντική η υποστήριξη της πρότασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη δημιουργία ενός αποθεματικού κρίσης με εισροή νέων πόρων και όχι μέσω της ετήσιας παρακράτησης των άμεσων ενισχύσεων των παραγωγών, όπως ισχύει μέχρι σήμερα.
Στον 2ο πυλώνα (αγροτική ανάπτυξη), η Επιτροπή πρότεινε στις 27 Μαΐου αύξηση κατά 4,98 δισ. ευρώ για την ΕΕ-27 και πάλι σε σύγκριση με την πρότασή της του Μαΐου του 2018, ενώ προβλέπονται επίσης νέοι πόροι, ύψους 15 δισ. ευρώ, που προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και προορίζονται για τη στήριξη των αγροτικών περιοχών, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές, σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η έκτακτη ενίσχυση των 15 δισ. ευρώ αναμένεται να προστεθεί στα κονδύλια των κρατών-μελών για τα έτη 2022 έως 2024, με το ποσό που αναλογεί στην Ελλάδα να εκτιμάται σε 680 εκατ. ευρώ περίπου.
Ωστόσο, και παρά τις πρόσφατες θετικές χειρονομίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Συμβουλίου έναντι της ΚΑΠ, οι συγκρίσεις με το ΠΔΠ 2014-2020 παραμένουν απογοητευτικές. Όπως σημειώνουν οι COPA-COGECA, η συνολική μείωση του προϋπολογισμού της ΚΑΠ εκτιμάται σε 10,2%, σε μία εποχή που ο γεωργικός τομέας και οι Ευρωπαίοι παραγωγοί αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως η διαχείριση του αντικτύπου της υγειονομικής κρίσης της COVID-19, ενώ καλούνται ταυτόχρονα να υπηρετήσουν τους πολύ φιλόδοξους πανευρωπαϊκούς στόχους του πράσινου και ψηφιακού μετασχηματισμού. Για τους παραπάνω λόγους, με επιστολές που έστειλαν σε όλους τους ηγέτες της ΕΕ ενόψει της Συνόδου, μεταξύ των οποίων και ο Έλληνας πρωθυπουργός, ζητούν τη διατήρηση της χρηματοδότησης της ΚΑΠ για την ΕΕ-27, σε πραγματικές τιμές, στο επίπεδο του προϋπολογισμού της περιόδου 2014-2020, ενώ εκφράζουν τους προβληματισμούς τους σε σχέση με τον προσωρινό χαρακτήρα της χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης (μέχρι 31/12/2024), καθώς και με την καθυστέρηση ως προς τη διαθεσιμότητα των πόρων, ζητώντας να ξεκινήσει η δυνατότητα αξιοποίησής τους ήδη από το 2021.
Oι μεγάλες προκλήσεις
Σε κάθε περίπτωση, για να έχουμε τη δυνατότητα αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων που θα διατεθούν στο πλαίσιο της ΚΑΠ, συμπεριλαμβανομένης της έκτακτης ενίσχυσης που προέρχεται από το Ταμείο Ανάκαμψης, και προκειμένου να διασφαλίσουμε την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα του πρωτογενούς και ευρύτερου αγροδιατροφικού τομέα της χώρας, χρειάζεται να τεθούν και να υπηρετηθούν ορισμένες κρίσιμες προτεραιότητες πολιτικής που συναρτώνται με τη χρηματοδότηση και προηγούνται των όποιων σχεδιασμών.
Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα διαθέτει μεγάλο αριθμό γεωργικών εκμεταλλεύσεων (685.000 εκμεταλλεύσεις το 2016) ευρισκόμενη στην 5η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ-27, αλλά και μεγάλο αριθμό παραγωγών (632.000 δικαιούχοι άμεσων ενισχύσεων το 2017), κατέχοντας το πέμπτο υψηλότερο μέγεθος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, παρουσιάζει μεγάλο πολυτεμαχισμό εκμεταλλεύσεων (εννέα αγροτεμάχια ανά εκμετάλλευση), με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αυξημένες απαιτήσεις διαχείρισης για την αξιοποίηση της παραγωγής από ένα τεράστιο μέγεθος 6 εκατ. αγροτεμαχίων, διάσπαρτων σε χρησιμοποιούμενη γεωργική γη έκτασης 4,5 εκατ. εκταρίων, με εξαιρετικά χαμηλό μέσο μέγεθος εκμεταλλεύσεων της χώρας (6,6 εκτάρια), που αποτελεί την τέταρτη δυσμενέστερη αναλογία στην ΕΕ-27, μετά τη Ρουμανία, την Κύπρο και τη Μάλτα.
Πέραν, όμως, των διαχρονικών αυτών διαρθρωτικών αδυναμιών, η ανταγωνιστικότητα των γεωργικών προϊόντων της χώρας παραμένει σε τροχιά απόκλισης από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Πρόκειται για την πλέον κρίσιμη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ελληνική γεωργία, κρινόμενη από τη χαμηλή αναλογία της προστιθέμενης αξίας που επενδύεται (22,8% το 2018), η οποία υπολείπεται του μέσου όρου στην ΕΕ-27 (31,6%) κατά περίπου εννέα ποσοστιαίες μονάδες. Εξαιρετικά χαμηλή, επίσης, παραμένει η παραγωγικότητα, κατατάσσοντας την ελληνική γεωργία στην 25η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ1. Επιπλέον, ο πρωτογενής μας τομέας αντιμετωπίζει υψηλό κόστος παραγωγής κυρίως εξαιτίας της ταχύτερης ανόδου του κόστους των γεωργικών εισροών (κατά μέσο όρο +1,4% ετησίως στο διάστημα της δεκαετίας 2010-2019) από την αξία της γεωργικής παραγωγής (+0,9%).
Παράλληλα, υπάρχει ένα τεράστιο χρηματοδοτικό κενό για κεφάλαια κίνησης και επενδύσεις, κυμαινόμενο, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, από 4,5 έως 14,3 δισ. ευρώ. Ιδιαίτερα σημαντικό εξάλλου θεωρείται το χρηματοδοτικό κενό στις επενδύσεις των μεταποιητικών επιχειρήσεων του αγροδιατροφικού τομέα (1,8 δισ. ευρώ)2.
Μεγάλη, επίσης, είναι η υστέρηση που παρουσιάζει ο γεωργικός τομέας της Ελλάδας στον βαθμό οργάνωσης της γεωργικής παραγωγής, που εκφράζεται από την πολύ χαμηλή εμπορεύσιμη αξία των προϊόντων από τις οργανώσεις παραγωγών. Να σημειωθεί ότι στον τομέα των οπωροκηπευτικών, που θεωρείται ένας από τους πλέον ανεπτυγμένους, το μερίδιο της εμπορεύσιμης αξίας οπωροκηπευτικών από τις οργανώσεις παραγωγών της χώρας, ανέρχεται σε μόλις 10%, υπολειπόμενο σημαντικά του κοινοτικού μέσου όρου (40%) και κατά πολύ περισσότερο από το αντίστοιχο ορισμένων χωρών με ανταγωνιστικά προϊόντα, όπως η Ισπανία (71%) και η Ιταλία (68%)3.
Οι κρίσιμες επιλογές
Η επίτευξη του φιλόδοξου στόχου της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας της ελληνικής γεωργίας στην κατεύθυνση που θέτει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η ΚΑΠ εντός αυτής συνδέεται στενά με την ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών, που αποτελεί την πλέον κρίσιμη (και εφικτή) διαρθρωτική μεταρρύθμιση. Αφενός, γιατί η ενδυνάμωση των οργανώσεων παραγωγών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της εξωστρέφειας, καθώς και της ανθεκτικότητας της ελληνικής γεωργίας σε περιόδους κρίσεων, μια και οι μεμονωμένες και αποσπασματικές παρεμβάσεις δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν τη βιωσιμότητα της ελληνικής γεωργίας και την προστιθέμενη αξία με όρους οικονομίας κλίμακας. Αφετέρου, διότι η δυνατότητα μεταφοράς γνώσης, καινοτομίας και ευφυών γεωργικών συμβουλών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, η οποία αποτελεί εγκάρσιο στόχο της μελλοντικής ΚΑΠ, θα διευκολυνθεί σημαντικά από την ύπαρξη συλλογικών σχημάτων.
Παράλληλα, ύψιστης προτεραιότητας είναι η αξιοποίηση μέχρι και του τελευταίου ευρώ των επιπλέον πόρων που θα διατεθούν στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης από το Ταμείο Ανάκαμψης, ώστε να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες επενδύσεις στον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής γεωργίας. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, κατ’ αρχάς, την αντιμετώπιση των πολύχρονων διαχειριστικών αδυναμιών και υστερήσεων στην αξιολόγηση των επενδυτικών σχεδίων, οι πληρωμές των οποίων μέχρι και το τέλος του 2019, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, αφορούσαν, δυστυχώς, σε ανειλημμένες υποχρεώσεις της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου (2007-2013).
Προϋποθέτει, επίσης, μία σαφή και αποφασιστική πολιτική στόχευση, που να αντιμετωπίζει τις υφιστάμενες αδυναμίες, να ενσωματώνει τις προτεραιότητες του πράσινου και ψηφιακού μετασχηματισμού και να υπηρετείται από τα κατάλληλα μέτρα και κίνητρα. Προς αυτή την κατεύθυνση, ας κοιτάξουμε, ως θετικό παράδειγμα, το εθνικό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Ισπανίας, το οποίο έθεσε ήδη από το 2014 ως κορυφαία προτεραιότητα την ενίσχυση των οικονομικών επιδόσεων και της ανταγωνιστικότητας των συλλογικών σχημάτων της χώρας. Για να υπηρετηθεί η προτεραιότητα αυτή, τα συλλογικά σχήματα, όπως οι οργανώσεις παραγωγών και οι συνεταιρισμοί, αναγνωρίζονται ως Συνεργατικές Οντότητες Προτεραιότητας, διασφαλίζοντας προνομιακή αντιμετώπιση στην υποβολή και στην έγκριση των επενδυτικών τους σχεδίων, αλλά και στη συμμετοχή τους σε μέτρα που σχετίζονται με τη γνώση και την καινοτομία.
1 Βλ. European Commission, CAP content indicators 2014-2020, updated 2018.
2 Βλ. European Commission-European Investment Bank, “Financial needs in the agriculture and agri-food sectors in Greece”, June 2020.
3 Βλ. European Commission, Agriculture and Rural Development, “Producer organizations strengthen farmers’ position in the food supply chain”, 23.10.2019.
