ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ: «Να ανοίξει η χρηματοδότηση στους αγρότες»- Τέλος οι πόροι του Ταμείου Μικροδανείων

Την περασμένη εβδομάδα (11/10/23), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δημοσίευσε την έρευνα της συμβουλευτικής πλατφόρμας χρηματοδοτικών εργαλείων της ΕΕ, «fi-compass», με τίτλο «Το χρηματοδοτικό κενό στον γεωργικό και αγροδιατροφικό τομέα».

Τη δημοσίευση της έρευνας ακολούθησε, την επομένη (12/10/23), η εκδήλωση της ένατης ετήσιας συνόδου στις Βρυξέλλες για τα χρηματοδοτικά εργαλεία του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (EAFRD), με τίτλο «Τα χρηματοδοτικά εργαλεία νέας γενιάς για τον πρωτογενή τομέα και την αγροτική ανάπτυξη». Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG AGRI) και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Τα χαρακτηριστικά και οι λόγοι εκπόνησης της έρευνας

Τόσο η εν λόγω έρευνα, όσο και η εκδήλωση της Κομισιόν έρχονται στο ξεκίνημα της εφαρμογής των Εθνικών Στρατηγικών Σχεδίων της νέας ΚΑΠ, με διαφορετικούς στόχους και προκλήσεις για τον πρωτογενή τομέα σε σύγκριση με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο.

Επιπλέον, η έλευσή τους πραγματοποιείται σε μια περίοδο κατά την οποία τα… απόνερα της πανδημίας και η ενεργειακή κρίση –η οποία εντάθηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία–, έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα ως προς τις ανάγκες, αλλά και τα εμπόδια χρηματοδότησης για τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις και τις αγροδιατροφικές επιχειρήσεις.

Η νέα αυτή έρευνα αποτελεί επικαιροποιημένη έκδοση αντίστοιχης, που είχε δημοσιευθεί το 2020 και κάλυπτε το 2017. Πραγματοποιήθηκε εντός του πρώτου εξαμήνου του 2023, καλύπτει το 2022 και εξετάζει τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σε ό,τι αφορά τις χρηματοδοτικές ανάγκες και την πρόσβαση αγροτών και επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση.

Συμμετείχαν 6.550 αγρότες-εκπρόσωποι εκμεταλλεύσεων από 24 κράτη-μέλη της ΕΕ (σ.σ. όλων, πλην των Κύπρου, Μάλτας και Λουξεμβούργου) και 2.359 εκπρόσωποι επιχειρήσεων μεταποίησης, αμφότεροι μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων. Αξίζει να αναφερθεί ότι η σφυγμομέτρηση πραγματοποιήθηκε σε βιώσιμες εκμεταλλεύσεις και επιχειρήσεις, που παρουσίασαν δηλαδή σταθερούς ή αυξημένους τζίρους σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά.

ΕΕ: Οι λόγοι της αύξησης του χρηματοδοτικού κενού

Το 2022, το χρηματοδοτικό κενό στον πρωτογενή τομέα ανήλθε σε 62,3 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας κατά 33% την επίδοση του 2017, που ήταν 46,6 δισ. ευρώ. Η σημαντική αυτή αύξηση αποδίδεται, σύμφωνα με τους συγγραφείς της έρευνας, σε μια σειρά παραγόντων. Το 2022, το 22,7% των αγροδιατροφικών επιχειρήσεων βασιζόταν σε εξωτερικό δανεισμό, τη στιγμή που το ποσοστό αυτό, πέντε χρόνια νωρίτερα, έφτανε μόλις το 16,6%. Επίσης, οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις που αναζήτησαν βραχυπρόθεσμο δανεισμό σχεδόν διπλασιάστηκαν, φτάνοντας σε ποσοστό 9,4%, από 5,3%. Η ζήτηση για μεσοπρόθεσμο δανεισμό υπερδιπλασιάστηκε, φτάνοντας από 6,2% σε 13,3%. Τέλος, μικρότερη ήταν η αύξηση για τον μακροπρόθεσμο δανεισμό (από 5,9% σε 7,9%).

Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό απόρριψης δανεισμού μειώθηκε σημαντικά, από 14% το 2017, σε 4% το 2022, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων που είδαν το αίτημά τους να απορρίπτεται παρέμεινε υψηλός, λόγω της αύξησης των αιτημάτων για δανειοδότηση.

Επιπλέον, το ποσοστό των δανείων που απορρίφθηκαν από αγρότες, λόγω των ασύμφορων όρων τους, αυξήθηκε από 2% σε 5%, με πιο πιθανή αιτία την αύξηση των επιτοκίων. Τέλος, το ποσοστό των αγροτών που απέφυγαν να αιτηθούν δάνειο εξαιτίας του φόβου ότι το αίτημά τους θα απορριπτόταν, αυξήθηκε από 9,7% σε 13,7%.

Ακόμα μία αιτία αύξησης του κενού χρηματοδότησης ήταν η άνοδος του μέσου βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου δανεισμού σε μικρές εκμεταλλεύσεις. Το ίδιο συνέβη για τις μεσαίου μεγέθους εκμεταλλεύσεις σε ό,τι αφορά τον μέσο βραχυπρόθεσμο δανεισμό, ενώ στις μεγάλες εκμεταλλεύσεις αυξήθηκαν οι ανάγκες για όλα τα είδη των δανειοδοτικών προϊόντων.

Χρηματοδοτικό κενό ανά προϊόν και ανά μέγεθος εκμετάλλευσης

Πηγή: Κομισιόν, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων

Ελλάδα: Μειώθηκε η απόσταση, παραμένουν οι ανάγκες

Το 2022, οι τρεις χώρες με το μεγαλύτερο χρηματοδοτικό κενό στον πρωτογενή τομέα της ΕΕ ήταν, σύμφωνα με την έρευνα, η Ρουμανία (11,4 δισ. ευρώ), η Ιταλία (8,9 δισ. ευρώ), η Πολωνία (7,7 δισ. ευρώ), η Γαλλία (7,5 δισ. ευρώ) και η Ισπανία (6,8 δισ. ευρώ). Οι χώρες με το μικρότερο κενό ήταν η Εσθονία, η Σλοβενία, το Βέλγιο, η Τσεχία και η Λετονία.

Μεταξύ των χωρών που μείωσαν δραστικά το επενδυτικό κενό στον πρωτογενή τομέα συγκαταλέγεται και η Ελλάδα (-78%), και, μάλιστα, με την καλύτερη επίδοση. Η επίδοση αυτή για τη χώρα μας αποδίδεται στο γεγονός ότι ελαττώθηκαν οι απορρίψεις αιτημάτων δανειοδότησης από μικρές εκμεταλλεύσεις.

Ωστόσο, σημειώνεται ότι σε απόλυτους αριθμούς, το κενό στον πρωτογενή τομέα παραμένει μεγάλο και φθάνει τα 3 δισ. ευρώ. Μάλιστα, αν συσχετιστεί με το ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας, αποτελεί το έκτο μεγαλύτερο, από τις 24 χώρες της έρευνας, πίσω μόνο από τη Ρουμανία, τη Λιθουανία, την Πολωνία, την Ιρλανδία και την Κροατία (βλ. διάγραμμα).

Εκτός χρηματοδότησης οι μικρές εκμεταλλεύσεις

Παρά το γεγονός ότι η έρευνα αναφέρει την πρόοδο της χώρας μας ως προς τη μείωση του χρηματοδοτικού κενού, προσθέτοντας ότι μειώθηκαν οι απορριπτικές απαντήσεις σε «μικρούς» αγρότες υποψήφιους δανειολήπτες, ταυτόχρονα επισημαίνεται ότι το διαχρονικό πρόβλημα των μικρών εκμεταλλεύσεων να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση όχι μόνο παραμένει, αλλά διογκώνεται. Όπως το 2017, έτσι και το 2022, οι μικρές εκμεταλλεύσεις αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα. Συγκεκριμένα, το 61% του χρηματοδοτικού κενού αφορά τη συγκεκριμένη κατηγορία αγροτών και εκμεταλλεύσεων, με ένα ποσό που αντιστοιχεί σε 38,4 δισ. ευρώ. Μάλιστα, σε σύγκριση με τα προ πενταετίας στοιχεία, το κενό αυξήθηκε κατά 9% για τις μικρές εκμεταλλεύσεις και 94% για τις μεσαίες.

Η εξήγηση που δίνουν οι συγγραφείς της έρευνας για το γεγονός αυτό είναι ότι οι μικρές φάρμες αποτελούν την πλειονότητα, ενώ σε αυτές απασχολείται το 75% του αγροτικού πληθυσμού. «Το εν λόγω χρηματοδοτικό κενό τονίζει τα μεγάλα μειονεκτήματα των μικρών εκμεταλλεύσεων και ειδικότερα τις απορρίψεις και την αποθάρρυνσή τους στην προσπάθεια να αιτηθούν τραπεζικά προϊόντα», αναφέρουν οι συγγραφείς. Αντίθετα με τις μικρές εκμεταλλεύσεις, το κενό που αντιστοιχεί στις μεγάλες εκμεταλλεύσεις είναι μόλις 8,9 δισ. ευρώ, δηλαδή το 15% επί του συνόλου.

Έλλειψη ρευστότητας για νέους αγρότες και «πράσινες» επενδύσεις

Από τις κατηγορίες αγροτών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πρόσβαση σε χρηματοδότηση, δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι νέοι αγρότες. Σύμφωνα με την έρευνα, το 2022, στην εν λόγω κατηγορία αντιστοιχούσε το 22% του κενού χρηματοδότησης. Μάλιστα, υπήρξε αύξηση 11% του ποσού, σε σύγκριση με πέντε χρόνια πίσω, από τα 12,7 στα 14,2 δισ. ευρώ.

Ιδιαίτερα υψηλό είναι και το ποσοστό του κενού που αφορά «πράσινες» επενδύσεις. Συγκεκριμένα, φθάνει τα 18,9 δισ. ευρώ, ήτοι το 30,4% του χρηματοδοτικού κενού. Μεταξύ των επενδύσεων αυτών, συγκαταλέγονται αρδευτικές υποδομές, αγροοικολογικές πρακτικές, μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και καυσίμων, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η βιομάζα, και λύσεις ψηφιακής γεωργίας για τη βελτιστοποίηση της χρήσης των εισροών.

Σε θετική τροχιά οι επιχειρήσεις

Αντίθετα με το σκέλος της έρευνας που σχετίζεται με τους αγρότες, σε ό,τι αφορά τις αγροδιατροφικές επιχειρήσεις, το χρηματοδοτικό κενό μειώθηκε κατά 53% κατά την πενταετία 2017-2022. Αριθμητικά, το κενό μειώθηκε σε 5,5 δισ. ευρώ, από τα 11,8 δισ. ευρώ που βρισκόταν προηγουμένως. Μάλιστα σε ό,τι αφορά τις μικρές επιχειρήσεις, μειώθηκε κατά 59% και κατά 25% για τις μεσαίες. Σημαντική μείωση υπήρξε στις αιτήσεις για βραχυπρόθεσμο δανεισμό (από 17% σε 11,9%), ενώ τα ποσοστά απόρριψης έπεσαν από το 8% στο 5,4%. Ακόμα ένας παράγοντας που οδήγησε στη μείωση του κενού ήταν η σημαντική μείωση του μέσου αιτούμενου δανεισμού των τραπεζικών προϊόντων από τις μικρές επιχειρήσεις (με λιγότερους από 50 εργαζομένους).

Σε ό,τι αφορά τις χώρες που μείωσαν δραστικά το κενό και σε αυτή την κατηγορία, η Ελλάδα πέτυχε μία από τις κορυφαίες επιδόσεις (-91%, ή 343,7 εκατ. ευρώ το 2022, από 1,77 δισ. ευρώ το 2017). Όσον αφορά τη χρονική διάρκεια των δανείων, το κενό καταμερίζεται πολύ πιο ομοιόμορφα για τις επιχειρήσεις σε σύγκριση με τους αγρότες. Συγκεκριμένα, 2 από τα 5,5 δισ. ευρώ αντιστοιχούν σε μακροπρόθεσμο δανεισμό, 1,39 δισ. σε βραχυπρόθεσμο και 1,34 σε μεσοπρόθεσμο.

Αναφορικά με τις «πράσινες» επενδύσεις, το κενό χρηματοδότησης υπολογίζεται στα 1,3 δισ. ευρώ. Μεταξύ άλλων, καταμερίζεται σε δράσεις για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηριακών υποδομών και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, αλλά και για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας σε ακραία καιρικά φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή.