Η κτηνοτροφία δέχεται μεγάλες πιέσεις για τις επιπτώσεις που προκαλεί στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Καταλαμβάνει τα 2/3 περίπου της αγροτικής γης της Ευρώπης, επηρεάζει την ποιότητα των φυσικών πόρων, τη βιοποικιλότητα, επιβαρύνει το περιβάλλον με άζωτο φώσφορο, άνθρακα. Ωστόσο, σε χώρες της Νότιας Ευρώπης όπως η Ελλάδα, το υδατικό της αποτύπωμα αναδεικνύεται σε κυρίαρχο ζήτημα.
Ο δείκτης του υδατικού αποτυπώματος, καταγράφει την κατανάλωση κάθε τύπου νερού για την παραγωγή ενός προϊόντος. Το νερό κατατάσσεται σε «πράσινο», όπως το νερό της βροχής και της ατμοσφαιρικής υγρασίας, σε «γαλάζιο», που προϋποθέτει άντληση, όπως τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, και σε «γκρι», που σχετίζεται με κάποιο βαθμό καθαρισμού από την επιμόλυνση που έχει υποστεί, λόγω κάποιας προηγούμενης χρήσης.
Συνδυάζοντας την κατανάλωση νερού για την παραγωγή των εισροών που απαιτούνται για την εκτροφή ενός ζώου, υπολογίζουμε το υδατικό αποτύπωμα ενός συγκεκριμένου κτηνοτροφικού προϊόντος. Για παράδειγμα, για να υπολογιστεί το αποτύπωμα ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος, πολλαπλασιάζουμε τα κιλά ζωοτροφής που καταναλώνει το ζώο για να το παράξει, επί τον όγκο νερού που απαιτήθηκε για να αρδευτούν και να παραχθούν οι ζωοτροφές αυτές. Το ίδιο κάνουμε για κάθε άλλη εισροή και βέβαια για το νερό που καταναλώνει το ίδιο το ζώο για την παραγωγή ενός κιλού κρέατος.
Ο σχετικός πίνακας, προέρχεται από την έρευνα των επιστημόνων που εισήγαγαν τον όρο υδατικό αποτύπωμα στη διεθνή βιβλιογραφία (1). Εξετάζοντας τους μέσους όρους, διαπιστώνουμε ότι το αποτύπωμα αυξάνεται από 4,3 κυβικά μέτρα νερού για την παραγωγή ενός κιλού πουλερικών, στα 5,5 για την παραγωγή ενός κιλού κατσικίσιου κρέατος, στα 6 για την παραγωγή ενός κιλού χοιρινού, στα 10,4 για την παραγωγή ενός κιλού πρόβειου και τέλος στα 15,4 για την παραγωγή ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος.
Οι διαφορές αυτές κατ’ αρχάς οφείλονται στη σχέση μετατροπής της ζωοτροφής σε κρέας, δηλαδή πόσα κιλά ζωοτροφής απαιτούνται για να παραχθεί ένα κιλό κρέατος. Για παράδειγμα, η παραγωγή ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος απαιτεί οκταπλάσια ποσότητα ξηρής ζωοτροφής από ένα κιλό χοιρινού, και ενδεκαπλάσια από ένα κιλό κρέατος πουλερικών. Μία άλλη αιτία που εξηγεί αυτές τις διαφορές, είναι η σύνθεση της ζωοτροφής. Τα πουλερικά για παράδειγμα, καταναλώνουν πολύ περισσότερες σύνθετες ζωοτροφές από ό,τι τα βοοειδή.
Μία δεύτερη παρατήρηση σχετίζεται με τον τύπο εκτροφής. Με την εξαίρεση των γαλακτοκομικών, οι εντατικές, οικόσιτες εκτροφές, απαιτούν λιγότερο νερό από ό,τι οι εκτατικές. Η διαφορά αυτή οφείλεται στο ότι η εντατική εκτροφή παρουσιάζει καλύτερη σχέση της μετατροπής της ζωοτροφής σε κρέας. Έχει υπολογισθεί, για παράδειγμα, ότι ένα ζώο καταναλώνει τρεις έως τέσσερις φορές περισσότερη ζωοτροφή όταν εκτρέπεται εκτατικά, από ό,τι εντατικά και οικόσιτα.
(1) M. Mekonnen and A. Hoekstra, A Global Assessment of the Water Footprint of Farm Animal Products, Ecosystems (2012) 15.
Το πράσινο, το μπλέ και το γκρί υδατικό αποτύπωμα επιλεγμένων ζωϊκών προϊόντων. Παγκόσμιος μέσος όρος (κυβικά μέτρα/τόνο)
Το αποτύπωμα του γαλάζιου και του γκρι
Η εικόνα αυτή αντιστρέφεται, όταν εξαιρέσουμε τη συμβολή του βρόχινου νερού και εστιάσουμε στις ανάγκες του λεγόμενου γαλάζιου και γκρι νερού, δηλαδή των υδάτων που αντλούνται ή επεξεργάζονται.
Με την εξαίρεση των πουλερικών, το γαλάζιο και το γκρι υδατικό αποτύπωμα αυξάνεται, όσο πιο εντατικός γίνεται ο τρόπος εκτροφής. Η αύξηση αυτή οφείλεται στο ότι η παραγωγή σύνθετων ζωοτροφών απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού άρδευσης. Για παράδειγμα, σε ένα βέλτιστο σύστημα ελεύθερης βόσκησης βοοειδών, οι σύνθετες συμπυκνωμένες ζωοτροφές αποτελούν το 2%, σε αντίθεση με τη βιομηχανική εκτροφή, που αποτελούν το 21%.
Το δεύτερο συμπέρασμα που βγαίνει από μία τέτοια προσέγγιση του πίνακα, είναι ότι το μεγάλο μέρος του υδατικού αποτυπώματος της κτηνοτροφίας, σχετίζεται με το νερό της ατμόσφαιρας και όχι αυτό που αντλείται. Για παράδειγμα, το 93% των υδατικών αναγκών της βοοτροφίας και το 78% της χοιροτροφίας αφορούν πράσινο νερό.
Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή διαφοροποιεί αυτά τα δεδομένα. Μπορεί σήμερα η παγκόσμια παραγωγή πολλών ζωοτροφών να γίνεται ξηρικά, δηλαδή με το νερό της βροχής και την υγρασία της ατμόσφαιρας, όμως τα φαινόμενα ξηρασίας σύντομα θα οδηγήσουν στην ανάγκη μερικής, έστω, άρδευσης ξηρικών καλλιεργειών.
Σε κάθε περίπτωση όμως, οι ανάγκες νερού άρδευσης για την κτηνοτροφία είναι τεράστιες, και μεγαλύτερες από κάθε άλλο αγροτικό προϊόν. Όπως προκύπτει από τον πίνακα για παράδειγμα, ένας τόνος μοσχαρίσιο κρέας, για να παραχθεί απαιτεί 100 τόνους νερού που έχει αντληθεί. Αντίθετα, ένας τόνος κατσικίσιου κρέατος απαιτεί κατά μέσο όρο 336 τόνους νερού.
Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος
Η διαδικασία παραγωγής ζωοτροφών, ουσιαστικά οριοθετεί το μέγεθος του υδατικού αποτυπώματος. Συνεπώς, κάθε πολιτική περιορισμού του πρέπει να έχει ως αφετηρία τη μείωση της άρδευσης των προϊόντων που χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές. Η μείωση αυτή, βέβαια, σχετίζεται με την επέκταση καινοτομιών στη φυτική παραγωγή, όπως των οργανωτικών που αφορούν την καλύτερη διαχείριση των υδάτων, έως των τεχνικών που αφορούν, για παράδειγμα, τα συστήματα άρδευσης ακριβείας.
Μια δεύτερη, εξίσου σημαντική παρέμβαση, αφορά τη βελτίωση της σχέσης μετατροπής, δηλαδή της ποσότητας ζωοτροφής, που απαιτείται για την παραγωγή ενός κιλού τελικού κτηνοτροφικού προϊόντος. Η μείωση αυτής της ποσότητας, βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιστημών ζωοτεχνίας και εκτροφής. Γιατί πλέον, η αρχή «παράγουμε περισσότερο, χρησιμοποιώντας λιγότερες εισροές», δηλαδή η αρχή της Έξυπνης Παραγωγής, ενσωματώνει σταδιακά και την κτηνοτροφία.
