Χάραξε την εποχή του. Ίσως το πραγματικό του όνομα «Αναστάσιος Αντωνίου Αλεβίζος», να μην θυμίζει σε πολλούς και πολλά, όμως το «Χαράκτης Τάσσος», ή «Α. Τάσσος» σίγουρα παραπέμπει στον άνθρωπο που χάραξε με το έργο του την εποχή του. Ένα δικό μας άνθρωπο, που με τις επιλογές του, την ζωή του και την τέχνη του ανέλαβε ακέραια την ευθύνη του απέναντι στον λαό και σφράγισε με το έργο του, τον αγώνα, τις θυσίες και τις ελπίδες του. Γιατί στον Τάσσο είναι δύσκολο, έως αδύνατο, να ξεχωρίσουμε τη ζωή και τους αγώνες του από την τέχνη του.
Γεννημένος στη Λευκοχώρα Μεσσηνίας το 1914 θα προδίδει κάθε φορά στο έργο του την αγροτική του καταγωγή. Ξεκίνησε την καλλιτεχνική του σταδιοδρομία από πολύ νωρίς, μόλις 16 χρόνων, ως σπουδαστής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου πήρε τα πρώτα του μαθήματα στα εργαστήρια του Κωνσταντίνου Παρθένη και του Γιάννη Κεφαλληνού, του ανθρώπου που έμελλε να τον επηρεάσει καθοριστικά στην επιλογή του να στραφεί στη χαρακτική. Εκεί συνάντησε πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες όπως τους Γιάννη Τσαρούχη, Χρήστο Καπράλο, Νίκο Νικολάου, Γιάννη Μώραλη, Διαμαντή Διαμαντόπουλο, Νίκο Εγγονόπουλο, Μέμο Μακρή, Γιάννη Σπυρόπουλο, Φώτη Ζαχαρίου, Βάσω Κατράκη και την Λουκία Μαγγιώρου που τον συντρόφευσε σε όλη του την ζωή.
Η ζωή του όμως συμβαδίζει με την τέχνη του. Έφηβος ακόμα εν μέσω της δικτατορίας Μεταξά δραστηριοποιήθηκε μαζί με άλλους καλλιτέχνες στο ΚΚΕ, του οποίου ήταν μέλος από το 1930. Την περίοδο της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ και, μαζί με άλλους μαθητές του Κεφαλληνού, σχεδίασε παράνομες αφίσες για την Αντίσταση. Για ένα από τα έργα του μάλιστα (ο τρελός) φυλακίστηκε από τις αρχές κατοχής. Στη στρατευμένη στις ιδέες του τέχνη θα επιμείνει με το έργο του ως το τέλος της ζωής του (1985). Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την τεχνική αρτιότητά τους και την συγκινησιακή — τρυφερή αλλά και δωρική — απόδοση της μορφής των απλών ανθρώπων του μόχθου και του πόνου. Ωστόσο ένα σύγχρονο μάτι δεν μπορεί να μην διακρίνει μέσα στις ξυλογραφίες του Τάσσου και την επική μεγαλοπρέπεια της στρατευμένης τέχνης. Άλλωστε, ο ίδιος ο χαράκτης «παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του στρατευμένος στην υπόθεση της πάλης για μια νέα κοινωνία, δίκαιη, δημοκρατική και σοσιαλιστική», όπως έγραψε δέκα χρόνια μετά το θάνατό του ο Ριζοσπάστης.
Η έκθεση
Το μουσείο Μπενάκη, η Alpha Bank και η εταιρία Εικαστικών Τεχνών «Α. Τάσσος» διοργανώνουν μεγάλη αναδρομική έκθεση του χαράκτη με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του και 30 χρόνων από τον θάνατο του. Η έκθεση που πραγματοποιείται στο κτήριο της οδού Πειραιώς, εγκαινιάστηκε στις 30 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει έως τις 31 Ιανουαρίου 2016. Παρουσιάζει για πρώτη φορά και έργα που έφερε στο φως η έρευνα της ιστορικού τέχνης Ειρήνης Οράτη.
«Εμείς έχουμε δύο στόχους», λέει η κυρία Οράτη. «Καταρχήν να μπορέσουμε να δείξουμε το έργο του Τάσσου σε ένα διαφορετικό κοινό, και μάλιστα καθώς έχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από την προηγούμενη έκθεση να δούμε κατά πόσο μπορεί να σταθεί η δουλειά του σήμερα. Και κατά δεύτερον, αφού ψάξαμε πολύ κάνοντας μεγάλη έρευνα βρήκαμε και παρουσιάζουμε έργα άγνωστα που δεν είχαν εκτεθεί σε προηγούμενες εκθέσεις. Έτσι ενισχύσαμε ιδιαίτερα τις περιόδους των πρώτων εργασιών του πάνω στη χαρακτική, δηλαδή την περίοδο που είναι φοιτητής στο εργαστήριο του Κεφαλληνού. Στην αναδρομική, που καλύπτει την περίοδο από το 1932 έως το 1985, παρουσιάζονται 125 εκθέματα συνολικά. Έργα, οι πλάκες όπου τα χάραζε, προσχέδια, ξυλογραφίες τοίχου, όπως ονόμασε κάποια έργα της τελευταίας δεκαετίας της ζωής του που δεν τυπώθηκαν ποτέ στο χαρτί, εικονογραφημένα βιβλία, λευκώματα, γραμματόσημα και άλλα δείγματα της δουλειάς του στις γραφικές τέχνες, που ξεκινά τη δεκαετία του 1950».
Η καλλιέργεια του καπνού
Στην έκθεση περιλαμβάνεται η μακέτα της μεγάλης σύνθεσης (πεντάπτυχο) «Η καλλιέργεια του καπνού» του 1960, που είναι το μοναδικό έργο ζωγραφικής του καλλιτέχνη (το ζωγράφισε με την σύζυγό του) ενώ δεν έγινε δυνατό να συμπεριληφθεί το πεντάπτυχο «Πολυτεχνείο», έργο που βρίσκεται στη Βουλή των Ελλήνων, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του Μουσείου να το δανειστεί.
Δημοκρατική τέχνη
«Η έκθεση είναι η πρώτη που αφιερώνεται εξ ολοκλήρου σε Έλληνα χαράκτη» μας λέει από τη μεριά του ο Κ. Παπαχρίστου, ένας από τους συγγραφείς των κειμένων της ειδικής έκδοσης. «Ακόμη και αν δεν δεχτούμε ότι η χαρακτική αντιμετωπίζεται ως δευτερεύον καλλιτεχνικό είδος, σίγουρα δεν βρίσκεται στις προτιμήσεις των εκθετών, ούτε και του κοινού. Ίσως η αιτία γι’ αυτή την περιθωριοποίηση να είναι η αναπαραγωγή, η ίδια ακριβώς ιδιότητα που την καθιστά την πιο δημοκρατική τέχνη».
«Αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι αριστεροί καλλιτέχνες της εποχής αγκάλιασαν τη χαρακτική» συμπληρώνει η Ειρ. Οράτη. «Είναι το μάθημα που τους δίδαξε ο Κεφαλληνός, ότι η χαρακτική μπορεί να φτάσει παντού. Σήμερα, που η αναπαραγωγή γίνεται με το πάτημα ενός κουμπιού, οι πλάκες που παρουσιάζονται εδώ είναι ένα μάθημα χαρακτικής από μόνες τους. Δεν πρέπει να σταθούμε μόνο στο τυπωμένο αποτέλεσμα, αλλά και στην υψηλότατη μαστοριά της χάραξης».
Ο ίδιος ο Τάσσος έλεγχε την ποσότητα των αναπαραγωγών. Έβαζε πάνω σε κάθε πλάκα γραμμές για το πόσα τυπώματα είχε κάνει, σημάδια που ο θεατής μπορεί να παρατηρήσει στις πλάκες που εκτίθενται. «Ήθελε το έργο του να πάει σε όσο το δυνατόν περισσότερους, αλλά ποτέ σε βάρος της ποιότητας. Όταν πλέον αλλοιωνόταν το αποτέλεσμα, σταματούσε να τυπώνει» τονίζει η επιμελήτρια.
«Στα έργα μου υπάρχει η ανθρώπινη οδύνη, αλλά και η αποφασιστικότητα. Οι άνθρωποι που κινούνται στα έργα μου σηκώνουν το βάρος της σκλαβιάς και της τυραννίας. Αλλά είναι τόσο αλύγιστοι εκφραστικά, που δεν μπορούν παρά να μένουν όρθιοι ως το τέλος. Όρθιοι ακόμα κι όταν πέφτουν. Αυτό είναι το βαθύτερο μήνυμά μου».
