των Γεωργίας Μπόχτη, Αντώνη Ανδρονικάκη
Νέο επιχειρηματικό μοντέλο στον αγροδιατροφικό τομέα μέσω της γεωργίας δέσμευσης άνθρακα (Carbon Farming) φιλοδοξεί να αναπτύξει η Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να αξιοποιήσει το δυναμικό του πρωτογενούς τομέα για την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.
Με τα συστήματα γεωργίας δέσμευσης άνθρακα, όσοι παραγωγοί συμμετάσχουν, εφαρμόζοντας γεωργικές πρακτικές που ουσιαστικά θα απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την ατμόσφαιρα, θα λαμβάνουν ένα σημαντικό επιπρόσθετο εισόδημα, είτε μέσω ενισχύσεων στο πλαίσιο της ΚΑΠ, είτε/και μέσω συνεργασιών με ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις.
Για την Ελλάδα, τα μηνύματα είναι θετικά, καθώς προ των πυλών είναι η σύναψη συμφωνίας με αεροπορική εταιρεία του εξωτερικού που ενδιαφέρεται να αγοράσει ρύπους από δενδροκαλλιεργητές της Μεσογείου. Σύμφωνα με μία πρώτη οικονομοτεχνική μελέτη, η αξία της οικοσυστημικής υπηρεσίας δέσμευσης CO2 που θα προσφέρει ένας ελαιοκαλλιεργητής ανέρχεται σε 120 ευρώ/στρέμμα/έτος για υφιστάμενες φυτείες. Αξία, η οποία κυμαίνεται σχεδόν στα ίδια επίπεδα και για τις άλλες δενδροκαλλιέργειες. Ωστόσο, το ποσό αυτό αυξάνεται σημαντικά για νέες φυτείες που θα εγκατασταθούν, κάτι που αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο για την επέκταση της δενδροκαλλιέργειας στη χώρα.
Το ενδιαφέρον που επέδειξαν αεροπορικές εταιρείες αποκαλύπτει, μιλώντας στην «ΥΧ», ο καθηγητής Οικονομικής Περιβάλλοντος, Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστας Μπίθας, συντονιστής του ευρωπαϊκού έργου LIFE CLIMATREE. Όπως εξηγεί, μέσω του εν λόγω έργου, η συζήτηση περνάει σε ένα νέο επίπεδο για τη δημιουργία εθελούσιας αγοράς CO2 με αγοραστές αεροπορικές εταιρείες και πωλητές αγρότες που ακολουθούν καλλιεργητικές πρακτικές με δέσμευση CO2. «Επαφές με την Ένωση Αεροπορικών Εταιρειών (ΙΑΤΑ) διερεύνησαν την αγορά “δικαιωμάτων CΟ2” από αεροπορικές εταιρείες, δικαιώματα που θα δημιουργούν Έλληνες δενδροκαλλιεργητές», τονίζει.
Δυστυχώς, η κατάρρευση των αερομεταφορών λόγω της πανδημίας «μεταθέτει για το μέλλον την υλοποίηση της εθελούσιας αγοράς», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Εθελούσια αγορά
Πρόκειται για το έργο, όπως είχε παρουσιάσει στις 30 Οκτωβρίου η «ΥΧ», που διαπίστωσε ότι τα καρποφόρα δέντρα συμβάλλουν στην απορρόφηση CO2, όταν ο παραγωγός εφαρμόζει συγκεκριμένες βέλτιστες καλλιεργητικές πρακτικές. Η έρευνα εστίασε σε πέντε καλλιέργειες σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία: την ελιά, την αμυγδαλιά, τη ροδακινιά, τα εσπεριδοειδή και τη μηλιά.
Όπως ο κ. Μπίθας εξηγεί, «μεταξύ των βασικών στόχων του CLIMATREE είναι η δημιουργία του know-how, που θα επιτρέψει εθελούσιες πρωτοβουλίες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής να υλοποιηθούν. Τόσο τα ecolabeling σχήματα όσο και οι εθελούσιες αγορές (voluntary markets) CO2 προϋποθέτουν πιστοποιημένη αποτίμηση, μέτρηση, της καθαρής απορρόφησης CO2 από μία καλλιέργεια ή μία σχετική αγροτική δραστηριότητα. Αυτές τις διαδικασίες αξιόπιστης μέτρησης του ισοζυγίου CO2 των δενδρωδών καλλιεργειών δημιούργησε το CLIMATREE». Οι μέθοδοι του CLIMATREE μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις διαδικασίες πιστοποίησης της απορρόφησης CO2 από τις δενδρώδεις καλλιέργειες τόσο στο πλαίσιο διεθνών προτύπων, όσο εντός νέων πρωτοβουλιών.
Αν και η πανδημία «πάγωσε» προς το παρόν την πρωτοβουλία, οι συνεργάτες του έργου από το πανεπιστήμιο της Περούτζια δημιούργησαν ήδη μια μικρή εθελούσια αγορά από δικαιώματα CO2 που προκύπτουν από ελαιώνες. «Το πείραμα αυτό δείχνει τον δρόμο για την αξιοποίηση του αγροτικού τομέα στην υπηρεσία των κλιματικών στόχων» τονίζουν συντελεστές του CLIMATREE. «Οι δενδρώδεις καλλιέργειες μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο εντός της επερχόμενης ΚΑΠ κάτω από τα σχέδια της γεωργίας δέσμευσης άνθρακα (carbon farming) όσο από εθελούσιες πρωτοβουλίες, όπως το ecolabeling και οι εθελούσιες αγορές».
«Επαφές με την Ένωση Αεροπορικών Εταιρειών (ΙΑΤΑ) διερεύνησαν την αγορά “δικαιωμάτων CΟ2” από αεροπορικές εταιρείες, δικαιώματα που θα δημιουργούν Έλληνες δενδροκαλλιεργητές»
Ευρωπαϊκός στόχος
Για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν οι αγρότες στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η Κομισιόν τοποθετήθηκε όταν τον Σεπτέμβριο ξεδίπλωσε το σχέδιό της για το κλίμα. «Με την έξυπνη συνεργασία μεταξύ των γεωργών, με τη χρήση τεχνολογιών όπως η γεωργία ακριβείας και με τη στήριξη των επενδύσεων, της παροχής συμβουλών και της καινοτομίας, οι τομείς της γεωργίας, της χρήσης γης, της αλλαγής χρήσης γης και της δασοκομίας μπορούν ήδη να καταστούν κλιματικά ουδέτεροι και να αρχίσουν να απορροφούν άνθρακα έως το 2035», επεσήμανε.
Μάλιστα, η Κομισιόν ανακοίνωσε πως οι υφιστάμενοι κανονισμοί θα τροποποιηθούν, μεταξύ αυτών και ο Κανονισμός για τις δεσμεύσεις των κρατών-μελών σχετικά με τον τομέα της χρήσης γης, της αλλαγής χρήσης γης και της δασοπονίας (land use, land use change and forestry – LULUCF), ώστε να ακολουθήσει στον τομέα της γεωργίας και της δασοπονίας μία ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη μείωση των εκπομπών από τη γεωργία, την παροχή βιολογικών υλικών για την οικονομία και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των δασών και της γεωργίας.
Υπενθυμίζεται μάλιστα ότι, πριν από έναν μήνα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε με τροπολογία του την καθιέρωση ειδικών ενισχύσεων που ανταμείβουν τους αγρότες για τη συμβολή τους στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, μέσω των συστημάτων χορήγησης πιστώσεων άνθρακα.
Αυτήν τη στιγμή στις Βρυξέλλες, όπως μας ενημερώνει υψηλόβαθμο στέλεχος της Κομισιόν, βρίσκονται σε εξέλιξη οι εργασίες για την οριστικοποίηση των κατευθυντήριων γραμμών που θα διέπουν το σχέδιο για τη γεωργία δέσμευσης άνθρακα στην ΕΕ και θα συμβάλουν στη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για την ευρεία διάδοσή του σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι κατευθυντήριες γραμμές θα συμπεριληφθούν στην ΚΑΠ.
Εξάλλου, η ανάπτυξη πρωτοβουλιών γεωργίας δέσμευσης άνθρακα αναφέρεται ρητά στην ειδική στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα κράτη-μέλη ως ιδανική λύση για την εφαρμογή των οικολογικών συστημάτων (eco-schemes) κατά τη νέα προγραμματική περίοδο της ΚΑΠ.
Κίνητρα
Κατά την τελευταία συνάντηση εργασίας, που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 24 Νοεμβρίου, ειδικός εμπειρογνώμονας της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Κομισιόν εξήγησε ότι στο πλαίσιο του σχεδίου κλιματικών στόχων της ΕΕ για το 2030, και με βάση τον κανονισμό LULUCF, μπορούν να δοθούν κίνητρα στους αγρότες μέσα από 4 άξονες:
1. ΚΑΠ: Στόχος ότι τουλάχιστον 40% των πόρων της θα είναι αφιερωμένο για την κλιματική δράση – Έμφαση στα Στρατηγικά Σχέδια.
2. Γεωργία δέσμευσης άνθρακα: Προώθηση πρωτοβουλιών και σχεδίων, διατήρηση εδαφών πλούσιων σε άνθρακα κ.ά.
3. Πιστοποίηση απορροφήσεων αερίων θερμοκηπίου μέσω της δέσμευσης άνθρακα: Ευρωπαϊκά πρότυπα μείωσης άνθρακα, εθελούσια αγορά άνθρακα, σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ.
4. Ευρωπαϊκές Στρατηγικές: «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο», Μείωση των εκπομπών μεθανίου, Στρατηγική για τα Δάση.
Εφαρμογή
Η Κομισιόν, σε μία προσπάθεια να προσελκύσει τους αγρότες σε αυτήν τη νέα πρωτοβουλία, έχει συστήσει στα κράτη-μέλη να συμπεριλάβουν τη γεωργία δέσμευσης άνθρακα στα οικολογικά συστήματα (eco-schemes) που θα διέπουν τον Πρώτο Πυλώνα κατά τη νέα ΚΑΠ.
Μπορεί να είναι σε εξέλιξη ο τρίλογος και να μην έχουν καταλήξει οι διαπραγματεύσεις εάν τελικά το 20% ή το 30% των κονδυλίων από τις άμεσες ενισχύσεις θα προορίζονται για τα οικολογικά συστήματα, εντούτοις τα κράτη-μέλη, κατά συνέπεια και η Ελλάδα, πρέπει να αρχίσουν να εξετάζουν σοβαρά όλες τις δυνατότητες που θα συμβάλουν υπέρ του περιβάλλοντος και θα είναι οικονομικά ωφέλιμες για τους παραγωγούς.
Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), οι πολυετείς καλλιέργειες είναι εκείνες που συμβάλουν στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αντίθετα, οι μονοετείς καλλιέργειες έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι ωφέλιμες για το περιβάλλον, καθώς ό,τι δεσμεύουν τελικά το εκπέμπουν πίσω στην ατμόσφαιρα. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη-μέλη της Μεσογείου έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν υπέρ των αγροτών το συγκριτικό τους πλεονέκτημα και, όπως αναφέρει πηγή των Βρυξελλών στην «ΥΧ», να εφαρμόσουν από το 2023 τα eco-schemes, καθιστώντας παράλληλα τον αγρότη όχι μόνο πρωταγωνιστή της Πράσινης Συμφωνίας, αλλά βιώσιμο και ανταγωνιστικό.
Εφαρμόζοντας αυτές τις πρακτικές στο πλαίσιο των οικολογικών συστημάτων, οι παραγωγοί θα λαμβάνουν την πράσινη ενίσχυσή τους. Επιπλέον, κάθε κράτος-μέλος έχει τη δυνατότητα να «τρέξει» νωρίτερα τέτοιες πρωτοβουλίες, δίνοντας τη δυνατότητα στους παραγωγούς να έχουν κέρδος από το «πράσινο» αποτύπωμα που θα πρέπει να αφήνουν εταιρείες.
Έκθεση Πισσαρίδη
Ένα τέτοιο πράσινο επιχειρηματικό μοντέλο προτείνεται για την Ελλάδα στην Έκθεση Πισσαρίδη. Το αναπτυξιακό μοντέλο της επιτροπής προβλέπει την εξέταση συστημάτων πιστώσεων άνθρακα και την εφαρμογή τους σε δάση και στον αγροτικό τομέα. «Η δημιουργία τέτοιων συστημάτων και η πώληση δικαιωμάτων σε εταιρείες και φορείς προς αντιστάθμιση των εκπομπών τους ή/και στο πλαίσιο εταιρικής ευθύνης, αποτελεί ένα επιπλέον εισόδημα για τους αγρότες, το οποίο μπορεί να συνδεθεί με επενδύσεις σε αποτελεσματικότερες καλλιέργειες, που αυξάνουν για παράδειγμα τη δυνατότητά τους δέσμευσης άνθρακα», αναφέρεται στην έκθεση.
Ευρωπαϊκά παραδείγματαΑν και η Ελλάδα δεν έχει ακόμη προβεί σε μία τέτοια προσπάθεια, σημαντικές πρωτοβουλίες έχουν ληφθεί, εκτός από την Ιταλία, και από άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα που χρονολογείται από το 2007 έρχεται από την Αυστρία. Εκεί, η πρωτοβουλία της τοπικής κοινωνίας Okoregion Kaindof, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της οργανικής ύλης και τη μείωση της απώλειάς της στα χωράφια των συμμετεχόντων παραγωγών, με στόχο τη δέσμευση άνθρακα στο έδαφος. Αυτό επιτεύχθηκε μεταξύ άλλων, μέσω της ήπιας ή μηδενικής κατεργασίας του εδάφους και της εφαρμογής «κομπόστ» στο έδαφος. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει σε σχετική έκθεση ο Ολλανδικός Σύνδεσμος Επεξεργασίας Βιομάζας, σε μελέτη με τίτλο «Δέσμευση άνθρακα σε καλλιεργούμενα εδάφη», το ολλανδικό πανεπιστήμιο Wageningen, μαζί με το ερευνητικό ινστιτούτο Louis Bolk και τον πάροχο γεωργικών συμβουλών CLM, μελετούν το αυστριακό παράδειγμα, ώστε να εκκινήσουν κάτι αντίστοιχο το επόμενο διάστημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρονται στην έκθεση του Ολλανδικού Συνδέσμου, για το παράδειγμα της Αυστρίας, ένας τόνος κομπόστ περιλαμβάνει 200 κιλά οργανικής ύλης. Στο βιολογικά σταθερό κομπόστ, το 90% της οργανικής ύλης είναι το λεγόμενο «χούμους». Το 57% αυτού του κομπόστ είναι άνθρακας. Από τους παραπάνω αριθμούς προκύπτει ότι ανά τόνο δεσμεύονται περίπου 100 κιλά άνθρακα ανά έτος, που με τη σειρά τους αντιστοιχούν σε 375 κιλά διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Στην έκθεση εκτιμάται ότι κάθε τόνος CO2 μέσω της δέσμευσης άνθρακα στο έδαφος θα έχει αξία στο χρηματιστήριο άνθρακα έως 40 ευρώ (ή και περισσότερο), εκ των οποίων τα 30 θα πηγαίνουν στον αγρότη και τα υπόλοιπα για τα έξοδα του προγράμματος. Αντίστοιχη πρωτοβουλία απαντάται στη Φινλανδία, με το Carbon Action που «τρέχει» από το 2017 και αφορά 100 αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Σε κάθε μία εξ αυτών δεσμεύονται 30 στρέμματα γης για εμπλουτισμό του εδάφους με οργανική ύλη και στόχο την δέσμευση άνθρακα. Σημαντικές πρωτοβουλίες μπορεί κανείς να συναντήσει ακόμα στη Γαλλία, στην Κύπρο κ.ά. |
