Αμυγδαλιά: Αναδιάρθρωση με αυτογόνιμες και όψιμες ποικιλίες και δημιουργία προϊόντων προστιθέμενης αξίας για να ανταποκριθεί η Ελλάδα στη ζήτηση

του Γιώργου Ζακυνθινού, καθηγητή Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

Η αμυγδαλιά είναι μία καλλιέργεια που μπορεί να αναπτυχθεί σε ποικιλία εδαφών, αλλά έχει καλύτερες αποδόσεις σε βαθιά, καλά στραγγιζόμενα και αρδευόμενα εδάφη. Απαιτεί ζεστά καλοκαίρια με χαμηλή υγρασία και αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες. Κατά την ανθοφορία όμως αν η θερμοκρασία πέσει στους -3οC προκαλούνται σοβαρές ζημιές. Ανάλογα με το κλίμα της κάθε περιοχής, θα πρέπει να επιλέγεται και η κατάλληλη ποικιλία.

Το ποικιλιακό δυναμικό στη χώρα μας περιλαμβάνει τις ποικιλίες Ferragnes, Ferraduel, Texas, Truoito, Nonpareil και Ρέτσου, με την Texas να συμμετέχει με περισσότερο από το 50% των αμυγδαλιών στο σύνολο της παραγωγής και δεύτερη τη Ferragnes (35%). Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες Ferragnes, Ferraduel, Texas, Tuono και Ρέτσου έχουν όψιμη άνθιση, προσαρμόζονται σε μεγάλα υψόμετρα και είναι ανθεκτικές στους όψιμους παγετούς και τις χαμηλές θερμοκρασίες της άνοιξης, αλλά παρουσιάζουν θέματα σταυρογονιμοποίησης, καθόσον είναι αυτόστειρες.

Από το 2014, η έκταση καλλιέργειας αμυγδάλων στη Ελλάδα αυξήθηκε κατά 5,4% σε ετήσια βάση. Η παραγωγή έχει παρουσιάσει διακυμάνσεις διαχρονικά (Διάγραμμα 1), αλλά σήμερα εκτιμάται στους 29.000 τόνους. Η περιοχή με τη μεγαλύτερη παραγωγή στην Ελλάδα είναι η Θεσσαλία. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε μία ανοδική πορεία της καλλιέργειας, και αυτό οφείλεται στο ότι έχει αυξηθεί η ζήτηση λόγω της διαιτητικής αξίας των αμυγδάλων με νέα προϊόντα μέσα από την τεχνολογία. Η αξία παραγωγής στη χώρα μας το 2019 άγγιζε τα 70 εκατ. δολάρια.

Το ποικιλιακό δυναμικό

Το ποικιλιακό δυναμικό είναι σημαντικό σε παγκόσμιο επίπεδο και η κατεύθυνση της έρευνας νέων ποικιλιών διανθίζεται συνεχώς με νέες ποικιλίες. Προγράμματα γενετικής βελτίωσης στοχεύουν στον χαρακτηριστικό του αυτογόνιμου, της μείωσης των διπλών καρπών και στην αντοχή στους παγετούς και στις κρυπτογαμικές ασθένειες όπως το κλαδοσπόριο, η πολυστιγμάτωση και το κορύνεο. Το ποικιλιακό οπλοστάσιο περιλαμβάνει κυρίως αμερικάνικες και ισπανικές ποικιλίες.

Από τις νέες ισπανικές ποικιλίες, ανθεκτικές στον παγετό και αυτογόνιμες (δεν χρειάζονται επικονιαστή), που θα μπορούσαν να προωθηθούν στη χώρα μας με συστήματα υπέρπυκνης φύτευσης είναι οι Isabelona, Guara, Penta, Soleta, Belona και Cambra, οι οποίες θα μπορούσαν να φυτεύονται στις βόρειες περιοχές της χώρας μας όπου ακόμη και οι Ferragnes ζημιώνονται από τους παγετούς.

Σημαντικά προβλήματα επίσης της καλλιέργειας είναι η σταυρογονιμοποίηση, οι εντομολογικές προσβολές, οι μυκητολογικές ασθένειες και οι καιρικές συνθήκες. Ως υποκείμενα, δύο παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τις αμύγδαλο-περιοχές της χώρας μας. Πρώτο, το κλασσικό και χρησιμοποιούμενο χρόνια τώρα GF.677, που είναι εύρωστο, ανθεκτικό στην ασφυξία ριζών, στον ασβεστόλιθο και στην ξηρασία, αλλά, ευαίσθητο στους νηματώδεις ενώ ανέχεται την έλλειψη σιδήρου. Το δεύτερο είναι το Frank (Garrigues), ένα υβρίδιο με καλό ριζικό σύστημα, που αντιστέκεται στη χλώρωση του σιδήρου και στην ξηρασία, αλλά παρουσιάζει ευαισθησία στην ασφυξία των ριζών.

Προϊόντα αμυγδάλου προστιθέμενης αξίας

Η αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα με βάση τη διατροφή και την υγεία παίζει σημαντικό ρόλο στη συνεχή αύξηση του αριθμού των προϊόντων με βάση το αμύγδαλο. Οι καταναλωτές υιοθετούν όλο και περισσότερο υγιεινές διατροφικές συνήθειες για την πρόληψη ασθενειών. Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για την υγεία, ο αυξανόμενος κίνδυνος χρόνιων ασθενειών και η αλλαγή του τρόπου ζωής είναι μερικοί από τους κύριους παράγοντες που ανεβάζουν τη ζήτηση για προϊόντα αμυγδάλου προστιθέμενης αξίας με υγειοπροστατευτικό χαρακτήρα.

✱ Γάλα αμυγδάλου

Το γάλα αμυγδάλου είναι γαλακτόχρωμο πρωτεϊνικό εναιώρημα με κρεμώδη υφή που λαμβάνεται από αμύγδαλα και έχει γεύση ξηρού καρπού. Κατασκευάζεται με άλεση ξηρών καρπών, ανάμειξη με νερό και στραγγισμό του πολτού. Μπορεί επίσης να παραχθεί με την προσθήκη νερού σε αμυγδαλοβούτυρο. Η περιεκτικότητά του σε ασβέστιο είναι υψηλότερη από αυτή του αγελαδινού γάλακτος.

Είναι απαλλαγμένο από χοληστερόλη και λακτόζη και εμπλουτισμένο με βιταμίνες και παραδοσιακά καταναλώνεται στην περιοχή της Μεσογείου. Αποτελεί επίσης περίπου τα δύο τρίτα της αγοράς φυτικού γάλακτος στις ΗΠΑ. Στο γάλα αμυγδάλου υπάρχει περίπου το 50% των θερμίδων που προέρχονται από αυτά τα απαραίτητα λίπη, και εξακολουθεί να θεωρείται γενικά προϊόν χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Θα μπορούσε να είναι μια καλή πηγή βιταμινών, όπως Ε και Β2. Τα πιθανά οφέλη για την υγεία, μαζί με την προστασία του περιβάλλοντος, οδηγούν επί του παρόντος την αγορά γάλακτος αμυγδάλου. Ως εκ τούτου, η τελική χρήση του σε γαλακτοκομικά προϊόντα και επιδόρπια αναμένεται να σημειώσει σημαντικό ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης (CAGR ) φθάνοντας το 7,8 % έως το 2030.

✱ Αμυγδαλέλαιο

Η αγορά αμυγδαλέλαιου αποτιμήθηκε σε 2,1 δισ. δολάρια ΗΠΑ το 2021 και αναμένεται να φτάσει την αξία των 4,31 δισ. δολαρίων μέχρι το 2029, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης (CAGR) 9,40%, σύμφωνα με μελετητές της αγοράς κατά την περίοδο 2022-2029. Το αμυγδαλέλαιο που εξάγεται από γλυκά ή πικρά αμύγδαλα είναι μια εξαιρετική πηγή ακόρεστων λιπαρών οξέων, με ιδιαιτερότητα την πολύ υψηλή συγκέντρωση ελαϊκού οξέος (ένα ω-9 μονοακόρεστο λιπαρό οξύ που το βρίσκουμε και στο ελαιόλαδο) και φυτοστερόλων. Το αμυγδαλέλαιο βοηθά στη μείωση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων, στην επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της αθηρωματικής πλάκας και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.

Οι καταναλωτές στρέφονται όλο και περισσότερο σε πιο υγιεινές εναλλακτικές τροφές, ενώ βλέπουν την προληπτική φροντίδα ως απαραίτητο εργαλείο για να τους βοηθήσει να ακολουθήσουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Ως αποτέλεσμα, το αμυγδαλέλαιο γίνονται όλο και πιο δημοφιλή επειδή είναι μια καλή πηγή βιταμινών, πρωτεϊνών και μετάλλων.

✱ Αλεύρι αμυγδάλου

Η αγορά αλεύρου αμυγδάλου αποτιμήθηκε σε 877,95 εκατ. δολάρια ΗΠΑ το 2018 και προβλέπεται να φτάσει τα 1.624,12 εκατ. δολάρια μέχρι το 2027 (CAGR 2023-2027 8,3%). Το αλεύρι αμυγδάλου αναφέρεται σε αμύγδαλα που έχουν αλεσθεί και κοσκινιστεί σε ένα συγκεκριμένο μέγεθος κόκκων.

Είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο προϊόν ξηρών καρπών και χρησιμοποιείται συχνά για την παρασκευή αρτοσκευασμάτων υψηλής ποιότητας, μπισκότων και γλυκών προϊόντων, όπως αμυγδαλωτά. Πρόσφατα έγινε δημοφιλές και χρησιμοποιείται σε είδη ψησίματος για καταναλωτές που προτιμούν δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων. Είναι μια τροφή με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και έχει μικρή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και υδατάνθρακες, που βοηθά στη διατήρηση του διαβήτη υπό έλεγχο. Είναι επίσης πλούσια σε πρεβιοτικές διαιτητικές ίνες, οι οποίες μπορούν να αφομοιωθούν από τα βακτήρια που υπάρχουν στο λεπτό έντερο.

✱ Το αμύγδαλο ως σνακ

Με την αλλαγή του τρόπου ζωής των ανθρώπων, η ζήτηση για σνακ αυξάνεται. Τα αμύγδαλα διαθέτουν σημαντικής διαιτητικής αξίας διατροφικό προφίλ. Μια μικρή χούφτα περιέχει λίγο λιγότερο από το 10% της ημερήσιας πρόσληψης πρωτεΐνης ενός ενήλικα και λίγο περισσότερο από το 10% της συνιστώμενης πρόσληψης φυτικών ινών.

Τα ευέλικτα συστατικά του παρέχουν στους κατασκευαστές την ευκαιρία να διαφοροποιήσουν το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων τους, χρησιμοποιώντας τις διαφορετικές μορφές του συστατικού για να αλλάξουν την υφή και τη διάσταση ενός προϊόντος. Τα αμύγδαλα έχουν περισσότερες μορφές και ποικιλίες από κάθε άλλο ξηρό καρπό και κάθε «μορφή» ικανοποιεί μια συγκεκριμένη ανάγκη προϊόντος.

Συμπεράσματα

Καθώς ο αναπτυσσόμενος κόσμος προχωρά προς τις δίαιτες πλούσιες σε πρωτεΐνες, τα αμύγδαλα γίνονται λιγότερο πολυτέλεια και περισσότερο ανάγκη. Ομοίως, στις ανεπτυγμένες αγορές, τα αμύγδαλα αποτελούν πλέον μια προτιμώμενη επιλογή ως υγιεινό σνακ, με οφέλη για την υγεία και τη διατροφή. Βλέπουμε μια αυξανόμενη επιθυμία για πιο υγιεινά τρόφιμα για την αντιμετώπιση ολοένα και πιο κοινών προβλημάτων του τρόπου ζωής, όπως η αύξηση βάρους, η υψηλή χοληστερόλη, οι καρδιακές παθήσεις, η παχυσαρκία και ο διαβήτης.

Στις ΗΠΑ, τα αμύγδαλα κατέχουν είναι τα πιο δημοφιλή σνακ ξηρών καρπών, σε μεγάλο βαθμό λόγω των επενδύσεων στη διατροφική έρευνα. Η καλλιέργεια αμυγδαλιάς στην Ελλάδα πρέπει να ακολουθήσει την αγορά, η οποία ζητά προϊόντα μεταποίησης. Διευρύνοντας το ποικιλιακό δυναμικό με αυτογόνιμες ποικιλίες, με νάνα υποκείμενα και πυκνά συστήματα φύτευσης στην καλλιέργεια, μπορούμε να δημιουργήσουμε προϊόντα συγκεκριμένης κατεύθυνσης. Η ικανότητα του αμυγδάλου να διαμορφώνεται σε γάλα, σκόνη πρωτεΐνης, αλεύρι, αμυγδαλέλαιο και βούτυρο, συμβάλλει στη συνεχή του θέση ως ο νούμερο ένα ξηρός καρπός στον κόσμο. Με πυξίδα τα καταναλωτικά πρότυπα, που απαιτούν προϊόντα φυτικής πρωτεΐνης, μη γαλακτοκομικά προϊόντα και προϊόντα καθαρής ετικέτας και με περιβαλλοντικό αποτύπωμα, θα μπορέσει η καλλιέργεια να καταστεί υποσχόμενη, φτάνει να μεταποιήσουμε την πρώτη ύλη, δίνοντας την πολυπόθητη προστιθέμενη αξία.