Ανάλυση Euractiv: Αναποτελεσματικά τα φορολογικά μέτρα των κρατών μελών για τη μείωση των τιμών στα τρόφιμα

Ποια είναι η μέχρι σήμερα εικόνα σε εννέα χώρες της ΕΕ

Τον Μάρτιο του 2022, η Κομισιόν είχε προτείνει στα κράτη-μέλη να μειώσουν τους συντελεστές του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) στα τρόφιμα, προκειμένου να αμβλύνουν τις αυξήσεις εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Έκτοτε, ελάχιστες χώρες έχουν συμμορφωθεί με τις υποδείξεις του ανώτατου εκτελεστικού οργάνου της ΕΕ.

Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε επισκόπηση της EURACTIV, η οποία εξέτασε την κατάσταση σε εννέα κράτη-μέλη της ΕΕ και τα μέτρα που έχουν λάβει οι χώρες αυτές για να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων.

Γαλλία
Εκτός «μενού» η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα

Μέσα σε έναν χρόνο, ο πληθωρισμός των τροφίμων έφτασε το 12% –με γενικό πληθωρισμό στο 5%–, ενώ στα γαλακτοκομικά προϊόντα οι τιμές αυξήθηκαν κατά 16,9% και στο κρέας κατά 14%. Ο περιορισμός του αντικτύπου στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών αποτελεί πλέον προτεραιότητα της νέας πενταετούς θητείας του Εμανουέλ Μακρόν.

Ωστόσο, προς το παρόν, οι παροχές βοήθειας σχετίζονται κυρίως με τον κλάδο της ενέργειας (μέσω της υιοθέτησης της λεγόμενης «δασμολογικής ασπίδας»), καθώς και με ορισμένα πρόσθετα μέτρα, όπως η επέκταση της επιλεξιμότητας και της χρηστικότητας των κουπονιών σίτισης που χορηγούνται από εταιρείες.

Η ιδέα της μείωσης του ΦΠΑ δεν βρίσκεται στην ατζέντα της Γαλλίας, η οποία, σύμφωνα με τον Γάλλο υπουργό Οικονομίας, Bruno Le Maire, έχει «ήδη έναν μέσο συντελεστή ΦΠΑ που είναι ο χαμηλότερος από όλες τις χώρες της ευρωζώνης». Επιπλέον, η ιδέα μείωσης του ΦΠΑ συχνά αποδοκιμάζεται στη Γαλλία, καθώς εκλαμβάνεται ως επίθεση στα κρατικά έσοδα, υπό το σκεπτικό ότι όλοι επωφελούνται από αυτή, συμπεριλαμβανομένων και των πλουσιότερων.

Αντ’ αυτού, η γαλλική κυβέρνηση επεξεργάζεται ένα «αντιπληθωριστικό» καλάθι του καταναλωτή για εισαγωγή μέσα στους επόμενους μήνες, βάσει του οποίου οι διανομείς θα καλούνται να επιλέξουν 20 είδη που θα μπορούσαν να προσφέρουν σε μειωμένες τιμές, όπως προϊόντα υγιεινής, γαλακτοκομικά προϊόντα, φρέσκα λαχανικά, ζυμαρικά κ.λπ. Σε αντίθεση με ό,τι ήδη ισχύει στην Ελλάδα, οι διανομείς θα αποφασίσουν αν αυτό το καλάθι θα εισαχθεί ή όχι.

Ισπανία
Σε εφαρμογή οι μειώσεις

Οι τιμές των τροφίμων σπάνε ρεκόρ στην Ισπανία. Το 2022, αυξήθηκαν κατά 15,7%, σηματοδοτώντας την υψηλότερη ετήσια αύξηση για τη χώρα από το 1994, σύμφωνα με το ισπανικό Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (INE). Η ζάχαρη (+50,6%), τα βρώσιμα έλαια (+38,1%), το γάλα (+37,2%) και τα αβγά (29,8%) παρουσίασαν τις υψηλότερες αυξήσεις, αν και όλες οι κατηγορίες προϊόντων αγροδιατροφής έχουν επηρεαστεί από τον πληθωρισμό.

Τον Δεκέμβριο του 2022, η ισπανική κυβέρνηση ενέκρινε μια δέσμη μέτρων για την άμβλυνση των οικονομικών επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων της ενέργειας και της μείωσης του ΦΠΑ για ορισμένα τρόφιμα. Σε αυτήν περιλαμβάνεται μια ενίσχυση ύψους 200 ευρώ για οικογένειες με ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 27.000 ευρώ.

Όσον αφορά τις περικοπές ΦΠΑ, ο φόρος στα λεγόμενα βασικά προϊόντα (όπως γάλα, φρούτα, λαχανικά ή ψωμί) μειώθηκε από 4% σε 0%. Επιπλέον, ο ΦΠΑ στα ζυμαρικά και στα λάδια μειώθηκε από 10% σε 5%. Οι μειώσεις αυτές θα εφαρμόζονται μέχρι το τέλος Ιουνίου.

Ιταλία
Χωρίς στοχευμένα μέτρα παρά το αυξανόμενο κόστος

Η σειρά κρίσεων που έπληξαν την ευρωπαϊκή ήπειρο –η πανδημία του COVID-19 και τώρα ο πόλεμος στην Ουκρανία– έχουν ασκήσει σημαντική πίεση στην αγοραστική δύναμη των ιταλικών νοικοκυριών. Ειδικότερα, η αύξηση της τιμής των βασικών αγαθών, συνέπεια του συνεχώς αυξανόμενου πληθωρισμού, είχε τεράστιο αντίκτυπο το 2022. Σύμφωνα με τα ευρήματα της ISTAT, η αύξηση των τιμών καταναλωτή έφτασε το 8,9% σε ετήσια βάση τον Σεπτέμβριο του 2022.

Ωστόσο, ούτε η σημερινή κυβέρνηση ούτε η προκάτοχός της έχουν λάβει στοχευμένα μέτρα για τον έλεγχο των τιμών των τροφίμων, ούτε και σχεδιάζουν να το πράξουν. Στον τελευταίο δημοσιονομικό νόμο που ψήφισε η κυβέρνηση Μελόνι, οι περισσότερες προσπάθειες εστιάζουν στη μείωση της τιμής της ενέργειας, η οποία επηρεάζεται ιδιαίτερα από τον πληθωρισμό.

Αυστρία
Κάλεσμα σε δράση από την αντιπολίτευση

Οι τιμές των τροφίμων στην Αυστρία ήταν πάνω από 16% υψηλότερες τον Δεκέμβριο του 2022 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Στο μεταξύ, οι τιμές του γάλακτος, του τυριού και των αβγών αυξήθηκαν σχεδόν κατά 21%, ενώ οι τιμές του βουτύρου έως και 37%.

Ωστόσο, ενώ η κυβέρνηση λάνσαρε συνολικά τρία πακέτα στήριξης από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, κανένα από τα μέτρα τους δεν αφορούσε τις τιμές των τροφίμων. «Ενώ η κυβέρνηση μένει άπραγη και παρακολουθεί τις τιμές να εκτοξεύονται, το [σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της αντιπολίτευσης] SPΟ παρουσίασε ένα συγκεκριμένο σχέδιο για την καταπολέμηση του πληθωρισμού των τροφίμων», δήλωσε ο ομοσπονδιακός πρόεδρος του κόμματος, Christian Deutsch, τον Δεκέμβριο. Ο ίδιος πρόσθεσε ότι «το φαγητό δεν μπορεί να είναι είδος πολυτελείας στην Αυστρία».

Πολωνία
Μηδενικός ΦΠΑ στα τρόφιμα

Προσφάτως, τα τρόφιμα στην Πολωνία έγιναν εξαιρετικά ακριβά, όπως σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις περιλαμβάνουν τα λαχανικά, τη ζάχαρη, τα λίπη και το ψωμί, η τιμή των οποίων αυξάνεται κατακόρυφα λόγω, μεταξύ άλλων, των υψηλών τιμών του ρεύματος. Στις αρχές Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, η πολωνική Κεντρική Στατιστική Υπηρεσία (GUS) ανέφερε ότι οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 21,5% σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2021.

Στις αρχές του 2022, η πολωνική κυβέρνηση εισήγαγε τη λεγόμενη «αντιπληθωριστική ασπίδα», η οποία περιλαμβάνει μείωση του ΦΠΑ στα πιο βασικά προϊόντα και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, όπως για παράδειγμα η ηλεκτρική ενέργεια, τα καύσιμα και τα τρόφιμα. Η ελάφρυνση έχει πάψει να ισχύει από το 2023, εκτός από την πλήρη εξάλειψη του ΦΠΑ στα τρόφιμα: Οι Πολωνοί θα μπορούν να απολαμβάνουν αφορολόγητο φαγητό μέχρι τις 30 Ιουνίου του 2023.

Ρουμανία
Τιμές τροφίμων σε υψηλά ρεκόρ για το 2022

Όσον αφορά τις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων, η ζάχαρη είχε τη μεγαλύτερη άνοδο (62%), ενώ το λάδι και οι πατάτες έφθασαν στο 40%, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (INS) της Ρουμανίας. Ο ετήσιος ρυθμός του πληθωρισμού αυξήθηκε κατά 16,4% τον Δεκέμβριο του 2022 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, επηρεάζοντας σημαντικά τις αγοραστικές αποφάσεις των Ρουμάνων και την ποιότητα των αγορασθέντων ειδών.

Η σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μείωση του ΦΠΑ στα βασικά προϊόντα δεν προχώρησε στο νομοθετικό πλαίσιο της Ρουμανίας, κυρίως επειδή υπάρχουν ήδη μειωμένοι συντελεστές –9% και 5% αντίστοιχα– για μια σειρά αγαθών και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των φαρμάκων και των τροφίμων.

Βουλγαρία
Η κατάργηση του ΦΠΑ στο ψωμί δεν αρκεί

Το τελευταίο δίμηνο του 2022, ο πληθωρισμός στη Βουλγαρία βρέθηκε στο 16,9%, με τα στοιχεία να υποδεικνύουν τα τρόφιμα ως την κύρια αιτία. Στις αρχές του 2022, η Βουλγαρία εισήγαγε 0% ΦΠΑ μόνο για το ψωμί και το αλεύρι, ωστόσο αυτό δεν έριξε τις τιμές τους στα καταστήματα λιανικής. Επιπλέον, αυτό δεν το πέτυχαν ούτε οι κρατικές επιδοτήσεις για ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο ούτε η μείωση στο τέλος του έτους στις τιμές των καυσίμων πετρελαίου. Έτσι, ματαιώθηκε η αρχική μεγάλη επιθυμία των βουλγαρικών κομμάτων για μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα.

Τον Δεκέμβριο του 2022, οι ενώσεις των Βούλγαρων παραγωγών τροφίμων και ποτών ζήτησαν τη μείωση του ΦΠΑ από 20% σε 9% σε όλα τα προϊόντα αγροδιατροφής, για πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Γερμανία
«Άγονη» προσπάθεια για περικοπές στον φόρο

Οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν περισσότερο από 13% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, με τις τιμές των λαχανικών να αυξάνονται σχεδόν κατά 11% και των κρεατικών κατά σχεδόν 15%. Κυρίως επηρεάζονται τα φτωχότερα νοικοκυριά. Για να αμβλύνει το πληθωριστικό πλήγμα και, παράλληλα, να δώσει κίνητρα για υγιεινή διατροφή, ο «Πράσινος» υπουργός Γεωργίας, Τζεμ Εζντεμίρ, ζήτησε να καταργηθεί ο ΦΠΑ στα φρούτα και στα λαχανικά. Ωστόσο, μετά από τις σφοδρές αντιδράσεις των Φιλελεύθερων (σ.σ. έτερο μέρος του κυβερνητικού συνασπισμού), οι οποίοι έχουν υπό τον έλεγχό τους το υπουργείο Οικονομικών, που είναι υπεύθυνο για τον καθορισμό των συντελεστών ΦΠΑ, ο Εζντεμίρ παραδέχτηκε ότι η πρόταση είναι απίθανο να περάσει. Αντ’ αυτού, η κυβέρνηση βασίζεται σε γενικά μέτρα στήριξης κατά του πληθωρισμού και όχι σε μέτρα ειδικά για τα τρόφιμα. Ωστόσο, ο Σπίλερ τονίζει ότι λόγω της δυσανάλογης επίδρασης των υψηλών τιμών των τροφίμων στα φτωχότερα νοικοκυριά, θα χρειαστούν πιο στοχευμένα μέτρα, όπως οι εφάπαξ ενισχύσεις σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.

Ελλάδα
Στήριξη στα νοικοκυριά, χωρίς μείωση του ΦΠΑ

Σημαντική είναι η αύξηση των τιμών των τροφίμων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα από τον Σεπτέμβριο του 2022. Σύμφωνα με την τελευταία μηνιαία έκθεση της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για τον ρυθμό πληθωρισμού των τιμών τον Δεκέμβριο, οι αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων έφτασαν το 15,5%.

Πιο συγκεκριμένα, αύξηση 25,6% καταγράφεται στα γαλακτοκομικά, 18,1% στο ψωμί και στα δημητριακά, 17,8% στο κρέας και 13,1% στα λαχανικά. Πέρα από το γνωστό σε όλους μας καλάθι του νοικοκυριού και το –σε λειτουργία από 1ης Φεβρουαρίου– Market Pass, η κυβέρνηση έχει απορρίψει οποιοδήποτε ενδεχόμενο μείωσης του ΦΠΑ στα τρόφιμα.