Αντιμέτωπες με τον κίνδυνο της φτώχειας και της εγκατάλειψης αγροτικής γης οι περιφέρειες στην Ελλάδα

Υψηλός παραμένει ο κίνδυνος της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, όπως διαπιστώνει η 8η έκθεση για την Πολιτική Συνοχής, παρά το γεγονός ότι μεταξύ των ετών 2012 και 2019 μειώθηκε κατά 17 εκατ. ο αριθμός των ατόμων που κινδυνεύουν.

Σύμφωνα με την έκθεση, το 2019 περίπου 91 εκατ. άνθρωποι στην ΕΕ (εκ των οποίων τα 17,9 εκατ. παιδιά ηλικίας έως 17 ετών) κινδύνευαν από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό, αριθμός που αντιστοιχεί στο 20% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Ακόμη και σήμερα, περισσότερα από ένα στα πέντε άτομα κινδυνεύουν, ακόμα και σε ευημερούσες περιοχές. Η πανδημία αύξησε κατά 5 εκατ. τα άτομα που ζουν στο όριο της οικονομικής ανέχειας.

Οι ανατολικές αγροτικές περιοχές τείνουν να αντιμετωπίζουν υψηλότερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού σε σύγκριση με τις πόλεις, ενώ το αντίθετο ισχύει στη Βορειοδυτική ΕΕ. Η ικανοποίηση με τη ζωή, τις ευκαιρίες απασχόλησης και την οικονομική κατάσταση ακολουθούν παρόμοια τάση.

Στη Νότια ΕΕ, η εικόνα είναι ανάμεικτη: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι αγροτικές περιοχές έχουν καλύτερες επιδόσεις ενώ, σε άλλες, καλύτερες επιδόσεις έχουν οι πόλεις.

Φτώχεια

Στην Ελλάδα, το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο ξεπερνά σε πολλές περιπτώσεις το 30%, με τις περιφέρειες Ηπείρου και Δυτικής Ελλάδας να βρίσκονται στην κορυφή των στατιστικών, αφού τα ποσοστά ξεπερνούν το 40%. Σε κάθε περίπτωση, τα ποσοστά είναι ελαφρώς πιο αυξημένα στις αγροτικές περιοχές. Ίδια είναι η εικόνα σε περιφέρειες της Ιταλίας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας.

Είναι ενδεικτικό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων σε Ρουμανία και Βουλγαρία (πάνω από 20%) που ανέφεραν ότι δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν οικονομικά για να αγοράσουν φαγητό για τον εαυτό τους ή για τα μέλη της οικογένειάς τους, ζούσαν σε αγροτικές περιοχές.

Έλλειμμα εμπιστοσύνης στους θεσμούς

Οι δύσκολες καταστάσεις τις οποίες βιώνουν οι κάτοικοι της υπαίθρου αντανακλώνται και στην εμπιστοσύνη που νιώθουν απέναντι στους κυβερνώντες –τοπικούς, εθνικούς και ευρωπαϊκούς. Όπως αποκαλύπτει η έκθεση, καταγράφεται έντονη δυσαρέσκεια των αγροτών, κυρίως απέναντι στις εθνικές κυβερνήσεις τους.

Μολονότι η εμπιστοσύνη στην ΕΕ έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, το χάσμα πόλης-υπαίθρου παρέμεινε αμετάβλητο. Κατά μέσο όρο, το 56% των κατοίκων των πόλεων το 2019 έτειναν να εμπιστεύονται την ΕΕ, σε σύγκριση με το 51% των κατοίκων της υπαίθρου.

Η ικανοποίηση από την εθνική δημοκρατία και τη δημοκρατία της ΕΕ είναι χαμηλότερη στις αγροτικές περιοχές από ό,τι στις πόλεις. Οι κάτοικοι της υπαίθρου είναι λιγότερο πιθανό να πιστεύουν ότι η φωνή τους ακούγεται στο κράτος-μέλος τους ή στην ΕΕ. Το μεγαλύτερο έλλειμμα εμπιστοσύνης προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, πάντως, καταγράφεται στην Ελλάδα, σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη.

Αναμενόμενο ποσοστό εγκατάλειψης γεωργικής γης, 2030

Πηγή: Vallecillo et al. (2020)

Δημογραφικό πρόβλημα

Όπως διαπιστώνει και αυτή η έκθεση, ο πληθυσμός της ΕΕ γηράσκει και θα αρχίσει να συρρικνώνεται τα προσεχή έτη. Το 2020, το 34% του πληθυσμού της ΕΕ ζούσε σε περιφέρειες που χαρακτηρίζονταν από πληθυσμιακή συρρίκνωση. Το ποσοστό αυτό πρόκειται να ανέλθει στο 51% το 2040.

Ο γηραιότερος πληθυσμός καταγράφεται στις αγροτικές περιοχές. Το 2020 το 62% του αγροτικού πληθυσμού ζούσε σε πληθυσμιακά συρρικνούμενη περιφέρεια σε σύγκριση με το 15% του αστικού πληθυσμού. Στην Ανατολική ΕΕ, το προσδόκιμο ζωής είναι χαμηλότερο στις αγροτικές περιφέρειες από ό,τι στις αστικές. Στην υπόλοιπη ΕΕ, το προσδόκιμο ζωής στις αγροτικές περιφέρειες είναι ίσο ή υψηλότερο του προσδόκιμου ζωής στις αστικές περιφέρειες.

Εγκατάλειψη γεωργικής γης

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, η εγκατάλειψη γεωργικής γης είναι η μεγαλύτερη αλλαγή στη χρήση γης που συμβαίνει στην Ευρώπη. Πρόσφατες προβλέψεις των εδαφικών προτύπων εγκατάλειψης γης έως το 2030 δείχνουν ότι το ποσοστό της γεωργικής γης που αναμένεται να εγκαταλειφθεί στους νομούς της ΕΕ κυμαίνεται από 2% έως πάνω από 30%. Σχεδόν το 5% των νομών είναι πιθανό να έχουν πάνω από το 15% της γεωργικής γης τους να επηρεάζεται από την εγκατάλειψη. Στην Ελλάδα, οι αρνητικές προβλέψεις αφορούν τους νομούς της Ανατολικής Κρήτης, της Δυτικής Μακεδονίας και την Κορινθία.

Πληθυσμός σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, 2019

Πηγή: Eurostat

Άλλα συμπεράσματα:

✱ Στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, το ποσοστό των ενηλίκων που συμμετέχει στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση είναι λιγότερο από το μισό του αντίστοιχου ποσοστού των περισσότερο ανεπτυγμένων περιφερειών (5% έναντι 12 %).

✱ Οι ταχύτητες των ευρυζωνικών συνδέσεων είναι χαμηλότερες σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και αγροτικές περιοχές. Για παράδειγμα, ενώ δύο στους τρεις κατοίκους πόλεων έχουν πρόσβαση σε ευρυζωνικές συνδέσεις πολύ υψηλών ταχυτήτων, αυτό ισχύει μόνο για έναν στους έξι κατοίκους αγροτικών περιοχών.

✱ Από το 2001, οι λιγότερο ανεπτυγμένες ανατολικές περιφέρειες άρχισαν να καλύπτουν τη διαφορά με την υπόλοιπη ΕΕ. Παράλληλα, όμως, σε πολλές περιφέρειες μεσαίου εισοδήματος και σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, ιδίως στη Νότια και τη Νοτιοδυτική ΕΕ, σημειώνεται οικονομική στασιμότητα ή ύφεση.

✱ Το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ είναι υψηλότερο σήμερα απ’ ό,τι πριν από την οικονομική κρίση του 2008, αλλά δεν έχουν ανακάμψει πλήρως όλες οι περιφέρειες. Οι περιφερειακές ανισότητες εξακολουθούν να είναι μεγαλύτερες απ’ ό,τι πριν από την οικονομική κρίση.