Αυξάνεται η παραγωγή σπερμάτων ηλίανθου στην ΕΕ

του Γιάννη Τσιφόρου

Ανοδο αναμένεται να παρουσιάσει η παραγωγή σπερμάτων ηλίανθου στην ΕΕ, ανερχόμενη την περίοδο 2023/2024 σε 10,2 εκατ. τόνους, μέγεθος σημαντικά αυξημένο σε σύγκριση με την προηγούμενη (+11%), διατηρώντας την Ένωση στην τρίτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης, μετά τη Ρωσία (17,1 εκατ. τόνοι) και την Ουκρανία (14,5 εκατ. τόνοι), η παραγωγή των οποίων προβλέπεται επίσης αυξημένη (+5% και +19% αντίστοιχα). Στο εξωτερικό εμπόριο, ιδιαίτερα έντονη μείωση αναμένεται στις εισαγωγές του προϊόντος στην ΕΕ, που προβλέπεται την περίοδο 2023/2024 να περιοριστούν σε 600 χιλ. τόνους (-59%), με κυριότερους, προς το παρόν, προμηθευτές τη Μολδαβία (56%) και την Ουκρανία (29%).

Πτώση, επίσης, αναμένεται στις εξαγωγές της ΕΕ, που προβλέπεται να περιοριστούν σε 450 χιλ. τόνους (-24%), με κυριότερες χώρες προορισμού το Πακιστάν, την Τουρκία και την Κίνα. Μειωμένη εξάλλου αναμένεται η κατανάλωση, περιοριζόμενη σε 10,1 εκατ. τόνους (-3,8%), μέγεθος σημαντικά χαμηλότερο της περιόδου 2021/2022 (11,4 εκατ. τόνοι).

Στο πεδίο των τιμών, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG-Agri, Oilseeds dashboard, 27/3/2024), τον Μάρτιο του 2024 οι τιμές εξαγωγής του προϊόντος ανήλθαν σε 425 ευρώ/τόνο (fob EU Bordaux), παρουσιάζοντας άνοδο σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (+4%), αν και παραμένουν χαμηλότερες από τον αντίστοιχο μήνα του 2023 (-3%).

Αισθητά χαμηλότερες, όμως, ήταν οι τιμές εξαγωγής της Ουκρανίας τον Μάρτιο του 2024 (fob 299 ευρώ/τόνο) σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους (-13%).

Σε ετήσια βάση, η έκταση της καλλιέργειας ηλίανθου στην ΕΕ περιορίστηκε το 2023 σε 4,8 εκατ. εκτάρια, παρουσιάζοντας μείωση ως προς το προηγούμενο έτος (-2,7%), με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία να εξακολουθούν να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος. Ωστόσο, οι αποδόσεις βελτιώθηκαν, με συνέπεια τη σημαντική άνοδο της παραγωγής σπερμάτων ηλίανθου που ανήλθαν το 2023 σε 10,2 εκατ. τόνους, κυρίως εξαιτίας της σημαντικής αύξησης της παραγωγής στην Ουγγαρία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Ρουμανία, ενώ αντίθετα πτώση της παραγωγής σημειώθηκε στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα.

Το σύνολο σχεδόν των σπερμάτων ηλίανθου οδηγείται στην έκθλιψη για την παραγωγή ηλιέλαιου και υποπροϊόντων (πίτες και άλευρα), τα οποία κατά το μεγαλύτερο μέρος τους χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές.

Σύμφωνα πάντως με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Oilseeds market situation, 27/3/2024), αν και πρόωρες, την περίοδο 2024/2025 η παραγωγή σπερμάτων ηλίανθου αναμένεται να αυξηθεί σε σύγκριση με την προηγούμενη, ενώ μεγαλύτερος όγκος θα οδηγηθεί στην έκθλιψη, με συνέπεια τη σημαντική άνοδο της παραγωγής ηλιέλαιου, η παραγωγή του οποίου προβλέπεται να ανέλθει σε 4.123 χιλ. τόνους (+35%).

Ωστόσο, οι εισαγωγές ηλιέλαιου στην ΕΕ (1.985 χιλ. τόνοι την περίοδο 2024/2025) προβλέπεται να παραμείνουν πολύ μεγαλύτερες των εξαγωγών (957 χιλ. τόνοι), με κυριότερο προμηθευτή την Ουκρανία, η οποία, όπως φαίνεται, θα εξακολουθήσει να καλύπτει το σύνολο σχεδόν των αναγκών (93% την περίοδο 2023/2024).

Στην εξέλιξη αυτή αναμένεται να συμβάλει η μείωση της τιμής εξαγωγής ηλιέλαιου από την Ουκρανία, η οποία στο τέλος Μαρτίου του 2024 περιορίστηκε σε 742 ευρώ/τόνο, παρουσιάζοντας πτώση σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2023 (-11%). Σημαντική, επίσης, θεωρείται η πρόβλεψη ανόδου της κατανάλωσης ηλιέλαιου στην ΕΕ (+5% την περίοδο 2024/25), κυρίως εξαιτίας της ενίσχυσης της ζήτησής του για την παρασκευή τροφίμων, που εξακολουθούν να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της χρήσης του (91% την περίοδο 2023/2024).

Εξαίρεση, πάντως, αποτελούν ορισμένες χώρες (Ελλάδα, Γαλλία, Βουλγαρία, Ουγγαρία) στις οποίες σημαντικό μέρος της κατανάλωσης ηλιέλαιου αξιοποιείται στην παρασκευή βιοντίζελ, η ζήτηση του οποίου αναμένεται να βελτιωθεί σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις (USDA, EU Biofuels annual, 14/8/2023).

Παραγωγή, εμπόριο και κατανάλωση σπερμάτων ηλίανθου στην ΕΕ
(2023/2024-2021/2022)

Πηγή: USDA, FAS, Oilseeds world market and trade, 8/3/2024, (*) Πρόβλεψη

Παραγωγή σπερμάτων ηλίανθου ανά χώρα στην ΕΕ
(2019-2023, σε χιλ. τόνους)

Πηγή: Eurostat, Crop production, 13/3/2024

Μειώθηκε η παραγωγή στην Ελλάδα

Η εγχώρια παραγωγή σπερμάτων ηλίανθου παρουσίασε πτώση στο διάστημα των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις (στοιχεία Eurostat, 13/3/2024), η παραγωγή του προϊόντος κορυφώθηκε το 2019 με όγκο περίπου 300 χιλ. τόνων. Στη συνέχεια όμως μειώθηκε, περιοριζόμενη το 2023 σε 180,4 χιλ. τόνους, μέγεθος σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το προηγούμενο έτος (-21%).

Η πτώση αυτή αποδίδεται στη μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης, η οποία περιορίστηκε το 2023 σε περίπου 705 χιλ. στρέμματα (-24%), ενώ αρνητικά επέδρασαν στις αποδόσεις οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες στη διάρκεια του 2023.

Το εξωτερικό εμπόριο της χώρας στα σπέρματα ηλίανθου παραμένει ελλειμματικό επί σειρά ετών. Το 2023 το έλλειμμα στην παραγωγή είχε ως συνέπεια την άνοδο των εισαγωγών, ο όγκος των οποίων διπλασιάστηκε, ανερχόμενος σε 32 χιλ. τόνους. Ωστόσο, εξαιρουμένων των σπόρων προς σπορά και ορισμένων εξειδικευμένων προϊόντων, το βασικό μέρος των εισαγωγών ήταν μικρότερο (28 χιλ. τόνοι), με κυριότερο προμηθευτή τη Βουλγαρία (64% του όγκου) και δευτερευόντως την Ουκρανία (30%).

Επιπλέον, οι εισαγωγές ευνοήθηκαν από τη μεγάλη μείωση των τιμών, μια και η μέση τιμή εισαγωγής από τη Βουλγαρία περιορίστηκε το 2023 σε 420 ευρώ/τόνο, ιδιαίτερα μειωμένη σε σύγκριση με την αντίστοιχη του 2022 (-43%), ενώ ανάλογη ήταν η πτώση της μέσης τιμής εισαγωγής από την Ουκρανία, που μειώθηκε σε 414 ευρώ/τόνο (46%). Έντονη εξάλλου ήταν η μείωση των εξαγωγών του προϊόντος, που περιορίστηκαν το 2023 σε 924 τόνους.

Επίσης, η πτώση της παραγωγής σπερμάτων ηλίανθου το 2023 περιόρισε την παραγωγή ηλιέλαιου, με συνέπεια τη σημαντική άνοδο των εισαγωγών, κυρίως με προϊόντα για εδώδιμη χρήση.

Ειδικότερα, οι εισαγωγές ηλιέλαιου που χρησιμοποιείται στην παρασκευή τροφίμων ανήλθαν το 2023 σε 40.903 τόνους, παρουσιάζοντας έντονη άνοδο σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (+49%), αλλά με σημαντική μείωση της μέσης τιμής εισαγωγής, η οποία περιορίστηκε σε 1 ευρώ/κιλό (-39%), με κυριότερο προμηθευτή τη Βουλγαρία που κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος του όγκου. Αντίθετα, μεγάλη μείωση κατέγραψαν οι εξαγωγές του προϊόντος, οι οποίες περιορίστηκαν το 2023 σε 1.775 τόνους, έναντι των 4.740 τόνων κατά το προηγούμενο έτος.

Στην Ελλάδα, πάντως, το μεγαλύτερο μέρος των σπερμάτων ηλίανθου αξιοποιείται στην παρασκευή βιοντίζελ (81% του όγκου παραγωγής το 2023). Κρίσιμο συνεπώς ζήτημα για τις προοπτικές της καλλιέργειας στην έναρξη της τρέχουσας περιόδου θα αποτελέσουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των παραγωγών και της βιομηχανίας για τον προσδιορισμό του επιπέδου των τιμών.

Ήδη, ο αγροτικός συνεταιρισμός Ορεστιάδας ανακοίνωσε την παραλαβή σπερμάτων ηλίανθου για ενεργειακή χρήση με ελάχιστη τιμή 0,40 ευρώ/κιλό, προσαυξανόμενη κατά 2 λεπτά/κιλό στους παραγωγούς εκείνους που προμηθεύονται αγροτικά εφόδια από τον συνεταιρισμό.

Επιπλέον, ανοδικά αναμένεται να κινηθεί η ζήτηση ηλιέλαιου για την παρασκευή τροφίμων, ωθούμενη από την πτώση των τιμών του στην ευρωπαϊκή αγορά. Στην Ελλάδα εξάλλου, η κατανάλωση ηλιέλαιου για διατροφική χρήση προβλέπεται να βελτιωθεί, υποστηριζόμενη από την αναμενόμενη ανάκαμψη της παραγωγής, αλλά και από διεύρυνση του μεριδίου του στην εγχώρια αγορά φυτικών ελαίων, σε βάρος του πολύ ακριβότερου ελαιόλαδου.

Παραγωγή και κατανάλωση σπερμάτων ηλίανθου και ηλιέλαιου στην ΕΕ
(σε χιλ. τόνους)

Πηγή: European Commission, DG-Agri, Oilseeds market situation, 27/3/2024, (**) Πρόβλεψη, (*) Εκτίμηση

Παραγωγή και κατανάλωση σπερμάτων ηλίανθου στην Ελλάδα
(2019-2023, σε τόνους)

Πηγές: Eurostat, Crop production, 13/3/2024, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, 18/3/2024)

Αξία και όγκος ελληνικών εισαγωγών εδώδιμου ηλιέλαιου κατά χώρα
(2022-2023)

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, 18/3/2024, HS code: 15121191)