Οι βιοδιεγέρτες και η χρήση τους στη σύγχρονη γεωργική καλλιέργεια

του Αναστάσιου Δάρρα, αναπληρωτή καθηγητή Τμήματος Γεωπονίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Ο όρος «βιοδιέγερση» θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κάθε ουσία που προκαλεί βιοχημικές μεταβολές στα κύτταρα ή εμφανείς μεταβολές στον φαινότυπο. Ωστόσο, οι βιοδιεγέρτες είναι ουσίες ή οργανισμοί οι οποίοι ενεργοποιούν τους φυσικούς μηχανισμούς άμυνας των φυτών ή/και βοηθούν την πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων.

Οι βιοδιεγέρτες λειτουργούν συνεργιστικά με τα φυτά χωρίς να τα επηρεάζουν και μπορούν να χορηγηθούν με ψεκασμό στα φύλλα ή με ριζοπότισμα ή με τη μορφή λιπασμάτων. Οι βιοδιεγέρτες που χορηγούνται στο υπέργειο τμήμα επικάθονται στη φυλλική επιφάνεια, μεταδίδουν σήματα στα κύτταρα του φυτού και ενεργοποιούν συγκεκριμένα μονοπάτια άμυνας ενάντια στην ανάπτυξη μυκήτων, βακτηρίων κ.λπ.

Έτσι, το φυτό αποκτά αυξημένη αντοχή σε παθογόνα όπως ο βοτρύτης, η αλτερνάρια, η φυτόφθορα, το πύθιο κ.ά. και μπορεί να αντιστέκεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ορισμένοι από αυτούς τους διεγέρτες (π.χ. ο μεθυλικός εστέρας του ιασμονικού οξέος – methyl jasmonate) μπορεί να ενεργοποιήσει μονοπάτια άμυνας στο φυτό με τα οποία αυτό αντιστέκεται ταυτόχρονα σε μυκητολογικές και εντομολογικές προσβολές.

Μπορεί δηλαδή ο συγκεκριμένος βιοδιεγέρτης να λειτουργήσει ταυτόχρονα ως μυκητοκτόνο και εντομοκτόνο, πάντα με έμμεση δράση. Ωστόσο, η έρευνα για αυτές τις ουσίες βρίσκεται σε εξέλιξη και χρειάζονται περισσότερες δοκιμές για την εμπορική τους αξιοποίηση. Οι βιοδιεγέρτες που χορηγούνται στο υπόστρωμα ανάπτυξης (έδαφος, τεχνητά υποστρώματα κ.λπ.) είναι κυρίως ριζοβακτήρια των γενών Bacillus και Pseudomonas, τα οποία επικάθονται στη ρίζα, πολλαπλασιάζονται και καταλαμβάνουν την επιφάνειά της.

Αυτά λειτουργούν με τρεις τρόπους:

1) ενεργοποιούν τους αμυντικούς μηχανισμούς του φυτού, κάνοντάς το ανθεκτικό σε προσβολές στο υπέργειο (φυλλική επιφάνεια) και στο υπόγειο τμήμα (ριζικό σύστημα),

2) λειτουργούν ανταγωνιστικά στα παθογόνα εδάφους (π.χ. ριζοκτόνια, φουζάριο κ.ά.), ελαχιστοποιώντας την ελεύθερη επιφάνεια της ρίζας και αποκλείοντας το πέρασμα του μύκητα στη ρίζα και

3) βοηθούν την πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος -κυρίως σιδήρου (Fe) και φωσφόρου (Ρ)-, άρα προωθούν σε ένα μικρό ποσοστό και την ανάπτυξη.

Οι βιοδιεγέρτες δεν έχουν τοξική δράση στα φυτά, στα παθογόνα ή σε άλλους οργανισμούς. Έτσι, σε αντίθεση με τα κοινά φυτοφάρμακα, δεν δημιουργούν ανθεκτικότητες. Οι βιοδιεγέρτες μπορεί να χορηγούνται ανεξάρτητα ή συνδυαστικά με χημικά φυτοφάρμακα. Πρέπει να τονιστεί ότι η ενεργοποίηση των αμυντικών μηχανισμών δεν είναι σταθερή και ίδια για όλα τα φυτά.

Γι’ αυτόν τον λόγο, παρατηρείται διακύμανση στην αποτελεσματικότητα των βιοδιεγερτών, η οποία οφείλεται σε εσωτερικούς παράγοντες (ικανότητα του φυτού να αμυνθεί) και σε εξωτερικούς παράγοντες όπως οι συνθήκες του περιβάλλοντος και η σωστή θρέψη. Έτσι, μπορεί να υπάρχουν καλλιεργούμενες ποικιλίες που ανταποκρίνονται καλύτερα από άλλες και, συνεπώς, η χρήση των βιοδιεγερτών δεν μπορεί να αποτελεί μοναδική μέθοδο αντιμετώπισης των ασθενειών, αλλά εξειδικευμένο και επικουρικό εργαλείο για συγκεκριμένες περιπτώσεις ασθενειών.

Πολλοί βιοδιεγέρτες έχουν γίνει εμπορικά σκευάσματα τα τελευταία χρόνια και χρησιμοποιούνται για τη φυτοπροστασία των καλλιεργειών στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης και της ορθής γεωργικής πρακτικής. Στον πίνακα που ακολουθεί αναφέρονται ενδεικτικά ορισμένοι γνωστοί βιοδιεγέρτες που κυκλοφορούν στο εμπόριο και χορηγούνται στο υπέργειο τμήμα ή στο ριζικό σύστημα του φυτού.