του Νίκου Λάππα
Σπάνια εφαρμόζεται η «ελληνική αρχή» της μετάθεσης λήψης σύνθετων αποφάσεων σε άλλους ή στο μέλλον τόσο πιστά, όσο στο ζήτημα του νερού άρδευσης. Για χρόνια τώρα, αρμόδιοι υπουργοί συχνά προτιμούν να δημιουργούν υποδομές παρά να υλοποιήσουν ένα συνεκτικό πρόγραμμα για την άρδευση. Την άρδευση που, ενώ διπλασιάζει την απόδοση κάποιων καλλιεργειών, θα απειληθεί έντονα, από την κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα.
Με βάση έγγραφα που έχει στη διάθεσή της η «ΥΧ» από την Επιτροπή Στρατηγικού Συντονισμού της ΕΕ για τον τομέα των υδάτων, η θέση της Ελλάδας είναι ιδιαίτερα προβληματική (1). Πιο συγκεκριμένα, είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπης η οποία δεν έχει προσδιορίσει ούτε καν την ημερομηνία δημόσιας διαβούλευσης για το σχέδιο διαχείρισης των υδάτων των ποταμών, που υποχρεούται να κάνει στα πλαίσια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Οι συνεχείς αναβολές αντιμετώπισης του προβλήματος κατά το παρελθόν, η υποχρέωση της ενσωμάτωσης των απαιτήσεων της Κοινοτικής Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στο ελληνικό δίκαιο και, τέλος, η ανάγκη να ξεκινήσει η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου, μπορεί να οδηγήσουν σε λανθασμένες και βεβιασμένες επιλογές.
Οι φοροεισπρακτικές λογικές
Μια ακραία τέτοια αντίληψη αποτελεί η πρόταση πορίσματος της ομάδας μελέτης της Κομισιόν, για τις δημοσιονομικές πτυχές των περιβαλλοντολογικών πολιτικών. Το εν λόγω πόρισμα, στο οποίο συνέβαλε για την προετοιμασία της εθνικής έκθεσης για την Ελλάδα ο Ι. Παλαιοκρασσάς, πρώην υπουργός και επίτροπος, εισηγείται την μονόπλευρη επιβολή φόρων και κρατήσεων.
Υπολογίζοντας ότι το κόστος του νερού άρδευσης κυμαίνεται από 5 έως 34 λεπτά ανά κυβικό μέτρο, προτείνει φορολογικά μέτρα για την άντληση ύδατος που θα αποφέρουν σταδιακά έσοδα 695 εκατ. ευρώ.
Συνολικά, θεωρεί ότι η επιβολή δημοσιονομικών μέτρων στη χρήση νερού μπορεί να επιφέρει 1,4 δισ. ευρώ το έτος, ενώ εκτιμά παράλληλα πως η άρδευση θα μειωθεί κατά 25% περίπου. Μία τέτοια φοροεισπρακτική αντίληψη προτείνεται και στα φυτοφάρμακα, όπου η επιβολή φόρου θα οδηγούσε σε δημόσια έσοδα 210 εκατ. ευρώ το έτος, απόφαση που σχεδόν θα διπλασίαζε την τιμή του μέσου σκευάσματος. (2)
Για μία βιώσιμη αξιοποίηση
Η άρδευση ως καλλιεργητική πρακτική εφαρμόζεται στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Μεσογείου για πολλούς αιώνες. Η εφαρμογή μέτρων δραστικού περιορισμού της, θα οδηγούσε σε μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις. Η παραγωγή πολλών προϊόντων, όπως των οπωροκηπευτικών, θα απειλούταν, ενώ αγροτικές γαίες θα έμεναν ακαλλιέργητες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον.
Ιδιαίτερα αυτή την περίοδο, όπου οι εμφανείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συνυπάρχουν με έλλειψη οικονομικής ρευστότητας, υψηλό κόστος εισροών, χαμηλές τιμές παραγωγού ή ακόμη και επιλογή καλλιεργειών με κριτήριο το μικρό κόστος, η διαχείριση των υδάτων αποκτά καταλυτική σημασία.
Με βάση την εμπειρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΟΟΣΑ και του FAO, η διαχείριση αυτή μπορεί να επέλθει μόνο με συνεκτικά σχέδια, που περιλαμβάνουν μέτρα όπως:
1Επαναχρησιμοποίηση υδάτων
Άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ισπανία και η Κύπρος, για παράδειγμα, καλύπτουν το 25% των αρδευτικών τους αναγκών με νερό που έχει καθαριστεί και επαναχρησιμοποιηθεί.
2Βελτίωση των πρακτικών άρδευσης
Η βελτίωση αυτή επέρχεται μέσω των αλλαγών του τρόπου μεταφοράς των υδάτων αλλά και του τρόπου άρδευσης.
Υπολογίζεται ότι ένα ανοικτό δίκτυο μέτριας συντήρησης οδηγεί σε απώλειες έως και 40%, ποσοστό που σχεδόν μηδενίζεται στα κλειστά δίκτυα.
Με τη μέθοδο κατάκλισης χάνεται το 45% των χρησιμοποιούμενων υδάτων, ποσοστό που περιορίζεται στο 25% με τη χρήση μπεκ και μόλις στο 10% με τη χρήση συστήματος στάγδην, το οποίο βέβαια δεν είναι κατάλληλο για όλους τους τύπους εδάφους και καλλιεργειών (3)
3Προσαρμογή αγροτικών πρακτικών
Η επιλογή είδους καλλιέργειας επιδρά στις ανάγκες άρδευσης. Φυτά με βαθύ ριζικό σύστημα, όπως το τριφύλλι για παράδειγμα, έχουν πολύ μικρότερες απαιτήσεις από το καλαμπόκι, που αναπτύσσει ρίζες επιφανειακά. Οι απαιτήσεις άρδευσης του καλαμποκιού συγκεντρώνονται το καλοκαίρι, ενώ των χειμερινών σιτηρών κορυφώνονται το φθινόπωρο. Ο περιορισμός της άρωσης, η διατήρηση των υπολειμμάτων στο έδαφος, αυξάνουν την ικανότητα διατήρησης αυξημένης υγρασίας.
4Συμβουλευτική και διάδοση γνώσης
Η ενσωμάτωση της καινοτομίας δημιουργεί νέα δεδομένα και στην άρδευση. Η χρήση πρακτικών γεωργίας ακριβείας, η ικανότητα διαχείρισης σύνθετων δεδομένων, αποτελούν εργαλεία επίτευξης της αρχής «παράγουμε περισσότερο χρησιμοποιώντας λιγότερα».
5Τιμολόγηση νερού
Η τιμολόγηση του νερού αποτελεί μόλις μία από τις παράλληλες πολιτικές που επιδρούν στις πρακτικές άρδευσης. Ως πολιτική επιλογή μπορεί να έχει αντιφατικές επιπτώσεις, και για τον λόγο αυτό αποφεύγεται, ενώ πάντοτε χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα μέτρα.(4)
Η λογική του Ευρωπαϊκού Κανονιστικού Πλαισίου στηρίζεται στην αρχή «της ανάκτησης του κόστους» του νερού που χρησιμοποιήθηκε. Ως πιο αποτελεσματική, προκρίνεται η αρχή της αύξησης του τιμήματος, ανάλογα με την ποσότητα που χρησιμοποιείται, παρά η οριζόντια στρεμματική χρέωση.
Ο υπολογισμός του κόστους ανάκτησης και συνεπώς της τιμής που θα χρεωθεί ο αγρότης, εξαρτάται από το κόστος των δομών που το διαχειρίζονται, ενώ προϋποθέτει την ύπαρξη υδρομετρητών στους αγρούς.
Όπως καταδείχθηκε σε πρόσφατη σύσκεψη των ΟΕΒ στο ΥΠΑΑΤ, οι περισσότεροι αδυνατούν να υποβάλλουν ολοκληρωμένες μελέτες. Η αδυναμία εγκατάστασης φωτοβολταϊκών που θα μειώσουν τις ενεργειακές δαπάνες, η έλλειψη ηλεκτρονικής κάρτας άρδευσης, η καθυστέρηση εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων δικτύων και η χαμηλή εισπραξιμότητα των οφειλών, εκτινάσσουν το κόστος διαχείρισης.
Συνεπώς, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να οδηγηθούμε στη χρέωση υπέρογκων ποσών, τα οποία μάλιστα δεν θα λαμβάνουν υπόψιν την πραγματική κατανάλωση, λόγω έλλειψης υδρομετρητών. Ακόμη χειρότερα, τα μέτρα αυτά δεν θα εντάσσονται σε ένα συνεκτικό σχέδιο άρδευσης, απειλώντας την αναπτυξιακή προοπτική της γεωργίας.
(1) EC, Meeting of the Strategic Co-ordination Group, 2-3 May 2016, legal and implementation issues regarding Water Directives.
(2) European Commission, 2015, study on Environmental Fiscal Perform Potential in 14 En Member States)
(3) Dworak et al,2007, En water saving potential.
(4) EEA,2013, Assessment of cost recovery through water pricing
