Είναι τα προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα η λύση στην αντιμετώπιση της ήρας (Lolium rigidum);

Η συνεχής χρήση των μεταφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων στα σιτηρά και η έλλειψη εναλλακτικών τρόπων αντιμετώπισης της ήρας (Lolium rigidum) έχουν οδηγήσει σε ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα. Τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει στροφή προς τα προφυτρωτικά (ή νωρίς εφαρμοζόμενα μεταφυτρωτικά) ζιζανιοκτόνα με πολύ καλά αποτελέσματα. Σύμφωνα, όμως, με τα δεδομένα από χώρες που άρχισαν να χρησιμοποιούν τα ζιζανιοκτόνα αυτά πολύ πριν από την Ελλάδα, η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας και σε αυτά τα ζιζανιοκτόνα είναι αναπόφευκτη και, δυστυχώς, η λύση που προσφέρουν είναι παροδική. Το παρόν άρθρο παρουσιάζει το πρόβλημα που αναμένεται να προκύψει, δίνοντας τρόπους αποφυγής ή τουλάχιστον παρατείνοντας τον χρόνο εμφάνισής του.

του δρος Θωμά Γιτσόπουλου, κύριου ερευνητή ΕΛΓΟ-«Δήμητρα»,
Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων (ΙΓΒΦΠ)

Τα τελευταία 2-3 χρόνια για τη διαχείριση της ανθεκτικότητας της ήρας στα ζιζανιοκτόνα, οι αγρότες έχουν στραφεί στην εφαρμογή προφυτρωτικών (ή πολύ νωρίς μεταφυτρωτικών) ζιζανιοκτόνων (π.χ. Boxer, Carmina Max, Fosburi, Herold Trio), με διαφορετικό μηχανισμό δράσης από εκείνα των αναστολέων των ενζύμων ALS και ΑCCase
(π.χ. Atlantis, Axial, Sword, Cossack, Hussarmaxx, Traxos, Pacifica κ.ά.). Δυστυχώς, όμως, η αντιμετώπιση της ήρας, ακόμη και με αυτά τα ζιζανιοκτόνα, έχει ήδη απειληθεί σε άλλες χώρες λόγω ανάπτυξης ανθεκτικότητας.

Όσο περισσότερο γίνεται αποκλειστικά χρήση των ζιζανιοκτόνων θα ελέγχονται οι ευαίσθητοι πληθυσμοί του ζιζανίου, αλλά, ταυτόχρονα, θα επιζούν και θα πολλαπλασιάζονται οι ανθεκτικοί, αφού αυτοί δεν καταστρέφονται με κάποιον άλλον τρόπο. Ουσιαστικά, δηλαδή, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της ήρας θα είναι μάλλον πρόσκαιρη, με σοβαρό ενδεχόμενο σύντομα και στη χώρα μας να αναπτυχθεί ανθεκτικότητα και στα προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα.

Αναγκαία η μείωση της χρήσης ζιζανιοκτόνων

Έχοντας υπόψη τα διεθνή δεδομένα που αναφέρουν ανάπτυξη ανθεκτικότητας της ήρας σε 14 διαφορετικούς τρόπους δράσης ζιζανιοκτόνων, επιβάλλεται ελάττωση της χρήσης των ζιζανιοκτόνων, ώστε να συνεχίσουν να είναι αποτελεσματικά και, παράλληλα, εφαρμογή μη χημικών μέτρων για τον έλεγχο του ζιζανίου. Αυτά πρέπει να στοχεύουν στη μείωση της τράπεζας σπόρων, δηλαδή στη μείωση του αριθμού των βιώσιμων σπόρων στο έδαφος που θα οδηγήσει στην ελάττωση του πληθυσμού της ήρας.

Κάτι τέτοιο είναι εφικτό καταστρέφοντας την ήρα πριν σποροποιήσει, δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες για την αποσύνθεση και την καταστροφή των σπόρων που έχει παράξει, περιορίζοντας το ποσοστό φυτρώματος ή μειώνοντας την παραγωγή σπόρων του ζιζανίου. Οι σπόροι της ήρας παρουσιάζουν σημαντική μείωση της βιωσιμότητάς τους μετά από έναν χρόνο και τα περισσότερα φυτά που εμφανίζονται στον αγρό προέρχονται από σπόρους της προηγούμενης χρονιάς. Παρακάτω παρουσιάζονται τα μη χημικά μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν.

Μη χημικά μέτρα αντιμετώπισης

1. Αμειψισπορά με χορτοδοτικές καλλιέργειες: Αμειψισπορά με χορτοδοτικές καλλιέργειες (μηδική, τριφύλλι, διάφορα χορτοδοτικά μείγματα) που εξασφαλίζουν συχνές κοπές ή συχνή βόσκηση, μειώνει σημαντικά τον αριθμό των σπόρων της ήρας. Κοπή ή βόσκηση ιδιαίτερα την άνοιξη πριν σποροποιήσει το ζιζάνιο δίνουν τα καλύτερα αποτελέσματα.

2. Αγρανάπαυση, διαχείριση και σπορά ανοιξιάτικων καλλιεργειών: Αγρανάπαυση κατά το φθινόπωρο και τον χειμώνα και μηχανική καταστροφή του ζιζανίου (όχι σε μεγάλο βάθος) συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της τράπεζας σπόρων. Την αγρανάπαυση μπορεί να ακολουθήσει ανοιξιάτικη καλλιέργεια, όπως π.χ. βαμβάκι ή ηλίανθος. Η δεύτερη καλλιέργεια (ηλίανθος) καλό είναι να αποφεύγεται σε αγρούς με προβλήματα ανθεκτικότητας.

3. Φυτά εδαφοκάλυψης (cover crops): Φθινοπωρινή σπορά φυτών εδαφοκάλυψης και μηχανική καταστροφή-ενσωμάτωσή τους στο έδαφος πριν σποροποιήσει η ήρα την άνοιξη επιφέρουν σημαντική μείωση του πληθυσμού του ζιζανίου την επόμενη χρονιά.

4. Καθυστέρηση της σποράς των χειμερινών σιτηρών και καταστροφή της φυτρωμένης ήρας: Αν είναι εφικτό, μικρή καθυστέρηση της σποράς των χειμερινών σιτηρών μετά την προετοιμασία της σποροκλίνης δύναται να οδηγήσει σε φύτρωμα της ήρας μετά από τις φθινοπωρινές βροχές. Μηχανική καταστροφή της ήρας σε μικρό βάθος και άμεση σπορά της καλλιέργειας επιφέρει σημαντική μείωση στην τράπεζα σπόρων.

5. Καθυστέρηση της κατεργασίας εδάφους/Συστήματα μη-κατεργασίας εδάφους (no-till): Καθυστέρηση της κατεργασίας εδάφους, μεταθέτοντας την ημερομηνία προετοιμασίας της σποροκλίνης ή συστήματα μη κατεργασίας εδάφους (no-till) συντελούν στη διατήρηση των σπόρων της ήρας στην επιφάνεια του εδάφους. Εκεί, οι σπόροι εκτίθενται σε αντίξοες καιρικές συνθήκες που συμβάλλουν στην καταστροφή ή σε κατανάλωσή τους από έντομα.

6. Καταστροφή μεμονωμένων φυτών: Φυτά ήρας που έχουν επιζήσει μετά την εφαρμογή των ζιζανιοκτόνων ενδεχομένως υποδηλώνουν ανθεκτικότητα, ιδιαίτερα όταν παρατηρούνται σποραδικά μέσα στον αγρό. Αυτά τα φυτά πρέπει να καταστραφούν πριν σποροποιήσουν. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και στα φυτά ήρας περιφερειακά του αγρού.

7. Χρήση πιστοποιημένου σπόρου σιτηρών: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σπόρος προηγούμενων ετών, διότι πολύ πιθανό να περιέχει σπόρους ήρας, παρά μόνο πιστοποιημένος σπόρος.

8. Καθαρισμός μηχανημάτων: Σημαντικό είναι να καθαρίζονται όλα τα γεωργικά μηχανήματα (από σπόρους και από χώματα που φέρουν σπόρους) για την αποφυγή διασποράς σπόρων ήρας.

9. Βαθύ όργωμα: Βαθύ όργωμα (π.χ. στα 25 εκατοστά), με σκοπό το παράχωμα των σπόρων σε βάθος όπου η ήρα δεν μπορεί να φυτρώσει, οδηγεί στη μείωση του ποσοστού φυτρώματος του ζιζανίου.

10. Ανταγωνισμός για τη μείωση της πυκνότητας της ήρας: Περιορισμός της πυκνότητας της ήρας με τη χρήση ανταγωνιστικότερων χειμερινών σιτηρών θα μειώσει τους παραγόμενους σπόρους του ζιζανίου. Σίκαλη, βρώμη και κριθάρι θεωρούνται ανταγωνιστικότερα από το σιτάρι. Ποικιλίες σιτηρών με γνωρίσματα που προσδίδουν μεγαλύτερη ανταγωνιστική ικανότητα (π.χ. μεγαλύτερο ύψος, μεγαλύτερη ικανότητα αδελφώματος, πιο γρήγορη ανάπτυξη κ.ά.) πρέπει να προτιμώνται σε αγρούς με ήρα.

Αύξηση στο μέγιστο δυνατό της πυκνότητας φύτευσης, σπορά με προσανατολισμό Ανατολής-Δύσης και δυνατότητα πρώιμης σποράς, επίσης, αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα των σιτηρών.

Συμπέρασμα

Για να συνεχίσουν να είναι αποτελεσματικά τα ζιζανιοκτόνα για τον έλεγχο της ήρας, πρέπει να μειωθεί η συχνότητα της εφαρμογής τους. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την υιοθέτηση μη χημικών μεθόδων στο πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Ζιζανίων, η οποία θα συμβάλει στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας των ζιζανιοκτόνων, αποτρέποντας ή καθυστερώντας σημαντικά την ανάπτυξη ανθεκτικότητας.