Τα τελευταία χρόνια, το άκρως παραγωγικό αγροτικό μοντέλο της Ολλανδίας διαφημιζόταν από αρκετούς ως η ενδεδειγμένη συνταγή, προκειμένου να αντεπεξέλθει ο πλανήτης στις ανάγκες ενός αυξανόμενου πληθυσμού. Ωστόσο, ο παράγοντας της κλιματικής αλλαγής αποδεικνύει πλέον με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι ο θρίαμβος του υπεραποδοτικού συστήματος διατροφής στη χώρα της τουλίπας ήταν προσωρινός.
Μετά από δεκαετίες επίμονης αναζήτησης της αποτελεσματικότητας, πολλοί Ολλανδοί πολιτικοί και ειδικοί του αγροτικού τομέα επισημαίνουν πλέον ανοιχτά τα δεινά του τρόπου της εντατικής παραγωγής, ζητώντας δραστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι Ολλανδοί τρώνε, καλλιεργούν και εκτρέφουν, προκειμένου να μειωθεί η ρύπανση, να βελτιωθεί η βιοποικιλότητα και να επιτευχθούν οι στόχοι για το κλίμα.
Πέρσι το καλοκαίρι, αυτή η συζήτηση μετουσιώθηκε για πρώτη φορά σε απτούς κυβερνητικούς στόχους για μείωση των εκπομπών αζώτου της χώρας κατά 50% έως το 2030, με τις περισσότερες από τις περικοπές να εστιάζονται στον τομέα της κτηνοτροφίας. Για να πετύχει τους στόχους 50% περικοπής του αζώτου, η κυβέρνηση δήλωσε ότι περίπου 11.200 εκμεταλλεύσεις θα πρέπει να βάλουν λουκέτο και άλλοι 17.600 αγρότες θα πρέπει να μειώσουν σημαντικά το ζωικό τους κεφάλαιο.
Όπως ήταν φυσικό, η εν λόγω ατζέντα προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις στους αγρότες, οι κινητοποιήσεις των οποίων εξακολουθούν να μαίνονται. Το ορμητικό τους κίνημα κατάφερε να εκτοξεύσει στα ύψη τα ποσοστά του Κινήματος Αγρότη-Πολίτη (BBB), το οποίο επικράτησε στις περιφερειακές εκλογές της 15ης Μαρτίου.
Μπροστά σε αυτό το αδιέξοδο της ολομέτωπης σύγκρουσης μεταξύ κυβέρνησης και αγροτών, φωτεινή εξαίρεση αποτελεί ένα νέο κίνημα της υπαίθρου, το οποίο θεωρεί μονόδρομο για τον κλάδο την κίνηση έξω από στεγανά. Σύμφωνα με τους θιασώτες του, το εντατικό, βιομηχανοποιημένο μοντέλο του ολλανδικού αγροτικού τομέα δεν είναι «πανάκεια».
Αγροοικολογικές μέθοδοι
«Χρειαζόμαστε κάποιες πολύ δραστικές συστημικές αλλαγές στο σύστημα», δηλώνει στη γνωστή αμερικανική ειδησεογραφική ιστοσελίδα Vox ο Wijnand Sukkel, ανώτερος ερευνητής στην ολλανδική πρωτοβουλία Farm of the Future του Πανεπιστημίου και Ερευνητικού Κέντρου του Βαγκενίνγκεν (WUR).
Εκεί, οι Ολλανδοί «αγρότες του μέλλοντος» συνεργάζονται για την εξεύρεση εφικτών λύσεων στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας, σε μια προσπάθεια να αποτάξουν τα δεινά της συμβατικής, γεμάτη χημικά, γεωργίας που κυριαρχεί στην Ολλανδία και σε άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος: υποβάθμιση του εδάφους, ρύπανση, απώλεια βιοποικιλότητας.
Η αγροοικολογική τους προσέγγιση επιδιώκει μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ της αγροτικής παραγωγικότητας και της διατήρησης του περιβάλλοντος. Στο Farm of the Future, ο Sukkel και το υπόλοιπο προσωπικό πειραματίζονται σε περιορισμένα αγροτεμάχια για να κατανοήσουν αρτιότερα πώς θα απογαλακτίσουν τους Ολλανδούς αγρότες από τη μονοκαλλιέργεια χωρίς να θυσιάσουν την απόδοση.
Μια λύση είναι η καλλιέργεια σε λωρίδες, η οποία χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Αντί της μονοκαλλιέργειας, ο Sukkel αναφέρει ότι η φύτευση πολλών καλλιεργειών σε εναλλασσόμενες λωρίδες μπορεί να αυξήσει τη βιοποικιλότητα και να μειώσει την ανάγκη για συνθετικά φυτοφάρμακα. Η ποικιλομορφία των καλλιεργειών μπορεί επίσης να επιβραδύνει την εξάπλωση των φυτικών ασθενειών. Μετά την εφαρμογή της πρακτικής καλλιέργειας σε λωρίδες, μια μεγάλη βιολογική εκμετάλλευση που συνεργάστηκε με τον Sukkel κατόρθωσε να επιβραδύνει την εξάπλωση μιας ασθένειας της πατάτας που είχε πλήξει τις καλλιέργειές της στο παρελθόν, αυξάνοντας τις αποδόσεις της έως και 25%.
Οι φιλικές προς τον πλανήτη αγροοικολογικές μέθοδοι μπορεί εκ πρώτης όψεως να μοιάζουν χαμηλών τεχνολογικών απαιτήσεων, αλλά στην πραγματικότητα χρειάζονται νέες τεχνολογίες για να λειτουργήσουν σε υψηλή κλίμακα. «Αυτό είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο», υπογραμμίζει ο Sukkel.
Για παράδειγμα, ο ίδιος χρησιμοποιεί ρομπότ για να εντοπίσει το πού είναι αναγκαία η χρήση φυτοφαρμάκων, αλλά και για να ψεκάσει με ακρίβεια, αντί να προβεί στην αδιάκριτη χρήση που είναι ενδεικτική της συμβατικής γεωργίας. «Είναι σαν να χρησιμοποιείς ένα κανόνι για να πυροβολήσεις ένα κουνούπι», δηλώνει χαρακτηριστικά, συγκρίνοντας τις δύο μεθόδους. «Ωστόσο, θα περάσει αρκετός καιρός μέχρις ότου τεχνικές όπως αυτή μπορέσουν να κλιμακωθούν και, ταυτόχρονα, να είναι οικονομικά προσιτές».
Το χρήσιμο παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών χωρών
Στο μεταξύ, ο Jeroen Candel, αναπληρωτής καθηγητής Αγροδιατροφικής Πολιτικής στο WUR, τονίζει ότι υπάρχουν επίσης μαθήματα που μπορούν να παρθούν από τα παραδείγματα άλλων χωρών της Ευρώπης.
«Στη Γαλλία έχουν εκπονήσει ένα ολιστικό πρόγραμμα αγροοικολογίας, μέσω του οποίου προσπαθούν να μειώσουν την ποσότητα λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στη γεωργία και να βρουν πιο φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους παραγωγής. Στην Αυστρία και στη Δανία, οι κυβερνήσεις έχουν κάνει πολλά για την προώθηση της βιολογικής γεωργίας. Υπάρχουν, λοιπόν, και άλλα κράτη-μέλη που έχουν ήδη αναλάβει δράση».
Ο Max van der Sleen, οικονομολόγος στο ολλανδικό δίκτυο Mobilization for Environment, συμμερίζεται την ίδια άποψη, προσθέτοντας ότι ακόμη και η Ελβετία, όπου έχει δοθεί προτεραιότητα σε υγιεινά τρόφιμα με ευνοϊκές συνθήκες για τους αγρότες, θα μπορούσε να αποτελέσει έμπνευση. «Ωστόσο, αυτό θα σήμαινε υψηλότερες τιμές τροφίμων. Με άλλα λόγια, [στην Ελβετία] αναλαμβάνουν μικρότερη παραγωγή, αλλά υψηλότερες τιμές. Επομένως, αυτή είναι μια κατεύθυνση που θα μπορούσε να εξετάσει η Ολλανδία», αναφέρει.
