Τα τελευταία χρόνια, αμέτρητοι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την περιοχή Bono της Γκάνας, η οποία κάποτε ήταν το καλάθι ψωμιού της χώρας. Αιτία είναι οι εισαγωγές κονσερβοποιημένων και κατεψυγμένων τροφίμων από το εξωτερικό, κυρίως ντομάτων από την Ιταλία, οι οποίες οδηγούν σε λουκέτο τις ντόπιες εκμεταλλεύσεις.
Σε ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο της δεξαμενής σκέψης Open Democracy, γίνεται λόγος για τις φθηνές –καθότι «θωρακισμένες» από τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις– εισαγωγές ιταλικών ντοματών, οι οποίες κατέκλυσαν την τοπική αγορά. «Οι περισσότεροι άνθρωποι στην περιοχή δυσκολεύονται. Λίγοι εξακολουθούσαν να έχουν την οικονομική δυνατότητα να καταναλώσουν τα πιο ακριβά τοπικά προϊόντα», επισημαίνει ο Sam Okyere, λέκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Nottinghamu, τονίζοντας ότι όσοι ντόπιοι συνεχίζουν να ασχολούνται με τη γεωργία, φλερτάρουν άμεσα με την προοπτική να πεινάσουν.
Παγκοσμιοποίηση και διεθνές εμπόριο
Όπως εξηγεί ο Okyere, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι εξαγωγές προϊόντων αγροδιατροφής από τις πλούσιες χώρες επηρεάζουν τα προς το ζην στις φτωχότερες, τροφοδοτώντας μεταναστευτικά κύματα. Σε αυτή την πτυχή εστιάζει το ρεπορτάζ, φωτίζοντας έξι αντιπροσωπευτικές μαρτυρίες Γκανέζων αγροτών, από τους αναρίθμητους που έχουν προσπαθήσει να μεταβούν την Ευρώπη για να δουλέψουν και να ζήσουν υπό καλύτερες συνθήκες. Όλοι, ανεξαιρέτως, κινδύνευσαν να πεθάνουν αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον, και πολλοί είδαν τους συντρόφους τους να χάνουν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
«Η γυναίκα μου και εγώ ήμασταν ντοματοπαραγωγοί, αλλά καταγράφαμε ζημιές σε κάθε σοδειά», επισημαίνει ο Apah Joseph, ένα από τα πρόσωπα του ρεπορτάζ. «Η πεθερά μου έχει ένα μαγαζί στην αγορά και μας είπε ότι οι κονσερβοποιημένες ντομάτες από την Ιταλία και την Τουρκία είναι πλέον τόσο φθηνές, που κανείς δεν θα πληρώνει πια για φρέσκιες ντόπιες ντομάτες. Οι ντομάτες σε κονσέρβα είναι κακής ποιότητας, αλλά διατηρούνται εύκολα. Ούτως ή άλλως, πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν τα φρέσκα προϊόντα».
Από τη Γκάνα στη Λιβύη, με προορισμό την Ιταλία
Μετά από πολλά συναπτά έτη χασούρας, ο Joseph αποφάσισε να εγκαταλείψει την εκμετάλλευσή του και να ταξιδέψει στη Λιβύη. Ο ίδιος είχε πληροφορηθεί ότι θα μπορούσε να βρει δουλειά στις καλλιέργειες ντομάτας στην Ιταλία, δηλαδή τις ίδιες κονσερβοποιημένες ντομάτες που είχαν μειώσει τις τιμές των ντόπιων προϊόντων του. «Καταλάβαμε ότι εφόσον οι ντομάτες που εισάγονταν από την Ιταλία και την Τουρκία πωλούνταν τόσο εύκολα, τότε θα έπρεπε να υπάρχει μεγάλη ανάγκη από εργατικά χέρια στις εκμεταλλεύσεις ντομάτας», σημειώνει.
«Η γεωργία είναι η γνώση που κατέχουν αυτοί οι άνδρες, επομένως στην Ευρώπη συχνά καταλήγουν να παράγουν τα προϊόντα που είχαν καταστήσει εξαρχής μη βιώσιμα τα προς το ζην τους», σχολιάζει ο Okyere. «Μετατρέπονται, δηλαδή, στο πρόβλημα από το οποίο προσπαθούν να ξεφύγουν».
Ωστόσο, ο Joseph δεν κατάφερε να φτάσει ποτέ στον τελικό του προορισμό. Άλλωστε, η διάσχιση της Μεσογείου από τη Λιβύη προς την Ιταλία δεν θεωρείται τυχαία μια από τις πιο θανατηφόρες θαλάσσιες διαδρομές. Όπως και στην περίπτωση του δικού μας ναυαγίου ανοιχτά της Πύλου το περασμένο καλοκαίρι, το υπερφορτωμένο αλιευτικό σκάφος που επέβαινε ο τελευταίος, υπέστη βλάβη στη μέση του ταξιδιού.
«Ο κόσμος άρχισε να πανικοβάλλεται. Όλοι φώναζαν και ούρλιαζαν, όμως στο τέλος μείναμε σιωπηλοί. Συνειδητοποιήσαμε ότι το σκάφος θα παρέμενε σταθερό αν διατηρούσαμε την ηρεμία μας –έτσι κι έγινε. Καταλήξαμε να περιπλανιόμαστε για έξι ακόμη μέρες. Μερικοί από τους επιβάτες πέθαναν από την πείνα και την εξάντληση. Όσοι παραμέναμε ζωντανοί, ήμασταν απίστευτα αδύναμοι», διηγείται ο Joseph.
Για καλή τους τύχη, ένα περιπολικό σκάφος εντόπισε το πλοίο των μεταναστών στα ανοιχτά της Τυνησίας και τους οδήγησε στην ακτή. «Ήμασταν απογοητευμένοι που δεν βρεθήκαμε εκεί που θέλαμε, αλλά και χαρούμενοι που ήμασταν ζωντανοί», σημειώνει ο Joseph. Στη συνέχεια, οι αρχές τον απέλασαν πίσω στη Γκάνα.
Εκμετάλλευση, ρατσισμός και «εθελούσια» επιστροφή
Πέρα από τα παραπάνω, η έλλειψη νόμιμων εγγράφων καθιστά τους μετανάστες ιδιαίτερα ευάλωτους στην Ευρώπη. «Η εκμετάλλευση, η βία, ο ρατσισμός, οι θλιβερές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, η επισφάλεια και η απέλαση είναι συνηθισμένες καταστάσεις για τους ανθρώπους αυτούς. Όλοι όσοι μίλησαν στο ρεπορτάζ, τελικά συνελήφθησαν και στάλθηκαν πίσω στην πατρίδα τους με “εθελούσια” επιστροφή», καταλήγει ο Okyere.
Από την πλευρά τους, οι συνεντευξιαζόμενοι χαρακτηρίζουν ειρωνικό τον όρο «εθελούσια», όταν η μόνη τους εναλλακτική είναι να παραμείνουν υπό κράτηση στην Ιταλία –ή χώρες στις οποίες είναι επίσης ανεπιθύμητοι, όπως η Λιβύη, σε περίπτωση που δεν καταφέρουν να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό–, τελώντας υπό ακατάλληλες έως κακοποιητικές συνθήκες.
