ΕΒΕΑ: Οι προκλήσεις και τα προβλήματα των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα 

Το πόσο έτοιμες είναι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της επόμενης μέρας στη διακυβέρνηση εξετάζει έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών (ΕΒΕΑ) σε συνεργασία με το NED Club. Πιο συγκεκριμένα, στην έρευνα συμμετείχαν 232 οικογενειακές επιχειρήσεις, παρέχοντας αναλυτικές πληροφορίες για την κατάσταση, τα χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν κυριολεκτικά τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, δεδομένου ότι οκτώ στις δέκα ελληνικές επιχειρήσεις είναι οικογενειακές, παράγουν το 12% του ΑΕΠ και προσφέρουν το 45% των θέσεων εργασίας στη χώρα. Με βάση στοιχεία της ΕΕ, στην Ευρώπη δραστηριοποιούνται περισσότερες από 17 εκατ. οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες παρέχουν άνω των 100 εκατ. θέσεων εργασίας. Όπως κατέδειξε η έρευνα, η πλειονότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και συγκεκριμένα το 62,5% λειτουργεί περισσότερα από 21 έτη. Οι περισσότερες επιχειρήσεις βρίσκονται στην πρώτη γενιά ιδιοκτησίας (46,55%), αν και σημαντικό ποσοστό (42,24%) ανήκει στη δεύτερη γενιά. Το 63,36% των επιχειρήσεων δεν έχει αναζητήσει εξωτερική καθοδήγηση, ενώ το 64,22% δηλώνει άγνοια σχετικά με τις διαθέσιμες υπηρεσίες υποστήριξης και καθοδήγησης, περιορίζοντας τις δυνατότητες ανάπτυξης και βελτίωσης της διακυβέρνησης. Το 33,62% των επιχειρηματιών που συμμετείχαν στην έρευνα εμφανίζεται αρκετά σίγουρο για τη βιωσιμότητα της επιχείρησής του. Ωστόσο, ένα μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων εκφράζει αβεβαιότητα για το μέλλον. Συγκεκριμένα, το 28,88% δηλώνει ότι είναι «λίγο σίγουρο» και το 21,55% ότι «δεν είναι καθόλου σίγουρο» για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της επιχείρησής του.

Παρά τη σημαντική παρουσία μακροχρόνιων επιχειρήσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι το 18,53% των οικογενειακών επιχειρήσεων λειτουργεί για λιγότερο από δέκα χρόνια, ενώ το 18,97% δραστηριοποιείται για 11-20 χρόνια. Αυτά τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι υπάρχει, επίσης, ένα σημαντικό ποσοστό νεότερων επιχειρήσεων που πετυχαίνει να διατηρείται στην αγορά παράλληλα με τις παλαιές επιχειρήσεις. 

«Η συνύπαρξη παλαιών και νέων οικογενειακών επιχειρήσεων στην ελληνική αγορά είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία και τη βιωσιμότητα της αγοράς, καθώς προσφέρει τόσο εμπειρία όσο και καινοτομία», συμπεραίνουν οι ερευνητές. 

Διοίκηση 

Όσον αφορά τη διοίκηση, το 46,55% των επιχειρήσεων διοικείται από την 1η γενιά, ενώ το 42,24% από τη 2η γενιά. Αυτό το στοιχείο υποδηλώνει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις καταφέρνουν να διατηρήσουν τον έλεγχο εντός της οικογένειας, διασφαλίζοντας την προώθηση των αξιών, των παραδόσεων και της κουλτούρας που ενσωματώνουν. Ωστόσο, η παρουσία των επιχειρήσεων που διοικούνται από την 3η γενιά (9,48%) και την 4η γενιά ή μεταγενέστερες (1,72%) είναι σημαντικά περιορισμένη. Αυτό δείχνει ότι με την πάροδο του χρόνου είναι δύσκολη η διατήρηση της διαδικασίας διαδοχής εντός της οικογένειας. Το πιο χαρακτηριστικό εύρημα της έρευνας είναι η σημαντική κυριαρχία ιδιοκτησίας από μοναδικό ιδιοκτήτη, με το 57,33% των επιχειρήσεων να ανήκει σε αυτόν τον τύπο ιδιοκτησίας. Το 33,62% των επιχειρήσεων ανήκει σε συνεταιρισμό αδελφών, κάτι που δείχνει μια πιο συνεργατική προσέγγιση στη διοίκηση.

Επίσης, το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων (36,64%) δηλώνει ότι στη διοίκηση συμμετέχουν δύο μέλη της οικογένειας, ενώ το 33,19% των επιχειρήσεων αναφέρει τη συμμετοχή μόνο ενός μέλους. Μια μικρότερη, αλλά σημαντική μερίδα των επιχειρήσεων (22,84%) έχει τρία μέλη της οικογένειας στη διοίκηση, ενώ το 7,33% έχει τέσσερα ή περισσότερα μέλη.

Το προφίλ των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, όσον αφορά τη διοίκηση, έχει διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες πρακτικές, γεγονός που «κρατά πίσω» πολλές ελληνικές επιχειρήσεις που έχουν δυναμικό. 

Όπως γίνεται σαφές από διεθνείς έρευνες, ειδικά στις μεγάλες και πολύ μεγάλες οικογενειακές επιχειρήσεις, η ορθή εφαρμογή των δομών και των πρακτικών της Εταιρικής Διακυβέρνησης (Διοικητικό Συμβούλιο, Executive Committees, υβριδική διοίκηση με τη συμπερίληψη ανεξάρτητων managers κ.ά.), σε συνδυασμό με τις βέλτιστες πρακτικές της Οικογενειακής Διακυβέρνησης (Οικογενειακό Συμβούλιο, Οικογενειακό Καταστατικό κ.ά.), εξασφαλίζει την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ μετόχων και μελών της οικογένειας, και ορθότερη διαδικασία αποφάσεων σε επιχειρηματικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των ευρημάτων της έρευνας του INSEAD και άλλων οργανισμών, τουλάχιστον το 10% των συμμετεχόντων στις έρευνες διοικείται από CEO που δεν προέρχεται από την οικογένεια, ενώ οι οικογενειακές εταιρείες που διαπρέπουν επιχειρηματικά (champions) διοικούνται σε ποσοστό 39% από ανεξάρτητους managers και όχι από μέλη της οικογένειας.

Αντίστοιχα στις ίδιες έρευνες αναδεικνύεται ότι σε ποσοστό 63% των ερωτηθέντων έχουν ανεξάρτητο Διοικητικό Συμβούλιο, ενώ στις εταιρείες champions το ποσοστό ανέρχεται σε 82%. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, το ποσοστό, ειδικά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που λειτουργούν με ανεξάρτητα Διοικητικά Συμβούλια είναι πολύ χαμηλό.

Τομείς δραστηριότητας

Η πλειονότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων (69,4%) επιλέγει να επικεντρωθεί στην κύρια δραστηριότητά της. Αυτή η στρατηγική υποδηλώνει μια προσέγγιση σταθερότητας και ειδίκευσης, όπου οι επιχειρήσεις προτιμούν να καλλιεργούν βαθιά γνώση και εμπειρογνωμοσύνη σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Περίπου το 22,41% των οικογενειακών επιχειρήσεων επεκτείνεται σε διευρυμένες, αλλά συναφείς δραστηριότητες.

Μόλις το 8,19% των επιχειρήσεων αναφέρει ότι δραστηριοποιείται σε διευρυμένες ή διαφοροποιημένες δραστηριότητες που δεν σχετίζονται άμεσα με την κύρια δραστηριότητά τους.

Αριθμός εργαζόμενων 

Η έρευνα δείχνει ότι το 69,4% των επιχειρήσεων απασχολεί 2-10 εργαζόμενους, γεγονός που υποδηλώνει ότι η πλειονότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές. Περίπου το 12,5% των επιχειρήσεων απασχολεί 11-25 εργαζόμενους και το 9,91% απασχολεί 26-50 εργαζόμενους.

Αυτές οι μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να επιτύχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα μέσω της κλίμακας και να εισέλθουν σε μεγαλύτερες αγορές. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούν να διατηρούν πολλά από τα χαρακτηριστικά των μικρών επιχειρήσεων, όπως η ευελιξία και η προσωπική επαφή.

Μόνο το 8,19% των επιχειρήσεων απασχολεί περισσότερους από 51 εργαζόμεενους. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι συνήθως πιο ανεπτυγμένες και πιθανώς να δραστηριοποιούνται σε πολλαπλούς τομείς ή αγορές.

Προκλήσεις & δυσκολίες 

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, είναι η ανεπάρκεια πόρων. Επίσης, επειδή οι επιχειρήσεις αυτές βασίζονται κυρίως σε μέλη της οικογένειας, είναι πιθανό να μην έχουν δυνατότητα να επενδύσουν σε εξιδεικευμένα στελέχη ή να αναπτύξουν καινοτομίες. 

Η δεύτερη μεγαλύτερη ανησυχία, όπως υποδεικνύεται από το 37,07% των απαντήσεων, είναι ο συνδυασμός πολλαπλών προκλήσεων. Η ανάγκη για διαχείριση πόρων, τεχνολογικής αναβάθμισης, καινοτομίας και βιωσιμότητας, καθώς και για διαφάνεια και εποπτεία, απαιτεί από τις οικογενειακές επιχειρήσεις να έχουν μια πολυδιάστατη προσέγγιση στη διοίκηση, που συχνά είναι δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς την κατάλληλη υποστήριξη και τα κατάλληλα εργαλεία. Άλλες σημαντικές προκλήσεις περιλαμβάνουν τη διαδοχή στη διοίκηση (9,48%) και την έλλειψη εστίασης και ξεκάθαρων στόχων για τα επόμενα έτη (9,05%).

Η πιο συχνά αναφερόμενη πρόκληση από τους συμμετέχοντες είναι η διαδοχή στην οικογένεια και την ιδιοκτησία, με το 27,16% των απαντήσεων να υποδεικνύουν αυτό το ζήτημα ως το πιο κρίσιμο. Οι οικογενειακές συγκρούσεις και οι διαφορετικές προσδοκίες αποτελούν επίσης σημαντική πρόκληση, όπως υποδεικνύεται από το 12,07% των απαντήσεων. Οι συγκρούσεις αυτές μπορεί να προκύψουν από διάφορες πηγές, όπως η διαχείριση της επιχείρησης, η κατανομή των κερδών, η συμμετοχή στην επιχείρηση και οι διαφορές στην επιχειρηματική φιλοσοφία μεταξύ των μελών της οικογένειας. Οι συγκρούσεις μπορούν να οδηγήσουν σε διχασμούς εντός της οικογένειας και να επηρεάσουν την αρμονία και την ομαλή λειτουργία της επιχείρησης.

Παρά τη σημαντική παρουσία μακροχρόνιων επιχειρήσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι το 18,53% των οικογενειακών επιχειρήσεων λειτουργεί για λιγότερο από δέκα χρόνια

Σχέδια για το μέλλον 

Το 62,07% των επιχειρήσεων, που συμμετείχαν στην έρευνα, δήλωσε ότι έχει σχέδια για περαιτέρω επέκταση ή διαφοροποίηση. Ωστόσο, ένα σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων (37,93%) δηλώνει ότι δεν έχει σχέδια για περαιτέρω επέκταση ή διαφοροποίηση.