Τα δάση του κόσμου μας βρίσκονται υπό συνεχή απειλή. Το 2019, μια έκταση τροπικού δάσους ίση με ένα γήπεδο ποδοσφαίρου χανόταν κάθε έξι δευτερόλεπτα, κάτι που συνεπάγεται περίπου 119 εκατομμύρια στρέμματα κατεστραμμένων δασικών εκτάσεων, απελευθερώνοντας τουλάχιστον 1,8 γιγατόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που αφορά άμεσα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς μεγάλη μερίδα των αγροδιατροφικών προϊόντων που εισάγονται σε αυτήν έχουν οικολογικό αποτύπωμα στα δάση του τροπικού κύκλου.
Οι εφοδιαστικές αλυσίδες αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ έχουν ισχυρούς δεσμούς με περιοχές έντονης αποψίλωσης. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό «Science» και μνημονεύθηκε από το Reuters, το 1/5 των εισαγωγών σόγιας της ΕΕ από τη Βραζιλία προέρχεται από παράνομα αποψιλωμένη δασική γη.
Η Κομισιόν επεξεργάζεται ένα σχέδιο για τον περιορισμό των περιβαλλοντικά καταστροφικών εισαγωγών της, θέτοντας φραγμούς ενάντια στην είσοδο των προϊόντων που συνδέονται με την αποψίλωση των δασών. Ο επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, δήλωσε ότι το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ θα μπορούσε να προτείνει, μεταξύ άλλων, προαιρετικές δεσμεύσεις από τη βιομηχανία τροφίμων, υποχρεωτική επισήμανση, συστήματα πιστοποίησης και νέες απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι προγραμματισμένο να δημοσιευθεί μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2021.
Σύμφωνα με την Clotilde Henriot, δικηγόρο με ειδίκευση στο περιβαλλοντικό δίκαιο που εργάζεται στο κοινωφελές ίδρυμα ClientEarth, η Κομισιόν πρέπει να προκρίνει λύσεις που θα αντιμετωπίζουν τα τεράστια υφιστάμενα ρυθμιστικά κενά, ειδάλλως το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ κινδυνεύει να μη σταθεί στο ύψος των περιστάσεων για τα παγκόσμια δάση.
«Προς το παρόν, δεν υπάρχει κανένα μέτρο που να επιβάλλει στους φορείς εκμετάλλευσης αγροδιατροφικών προϊόντων να διασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρξει αποψίλωση των δασών ή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού τους», τόνισε, προσθέτοντας ότι οι εθελοντικές δεσμεύσεις του κλάδου απέτυχαν για να σταματήσουν την απώλεια των δασών.
Η Henriot πιστεύει ότι ένας ισχυρός κανονισμός για τη δέουσα επιμέλεια θα υποχρέωνε τις επιχειρήσεις αγροδιατροφικών προϊόντων να σέβονται ορισμένες κοινωνικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις κατά την προμήθεια των πρώτων υλών τους. Πρακτικά, θα υποχρέωνε τους Ευρωπαίους εισαγωγείς να πραγματοποιούν οι ίδιοι ελέγχους «δέουσας επιμέλειας» (due diligence) στους προμηθευτές τους.
Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ ήδη επεξεργάζεται το «χαρτί» της δέουσας επιμέλειας, χάρη στη σχετική επιτυχία που σημειώθηκε στην καταπολέμηση της παράνομης υλοτομίας διαμέσου ενός παρόμοιου συστήματος στο πλαίσιο του κανονισμού για την ξυλεία της ΕΕ. Μια πρόσφατη μελέτη της Κομισιόν για τη δέουσα επιμέλεια διαπίστωσε, επίσης, ότι αυτός ο τύπος κανονισμού θα είχε το πιο θετικό απότοκο στη βιωσιμότητα. Επιπλέον, συναντά αυξανόμενη υποστήριξη και από την ίδια τη βιομηχανία τροφίμων.
Η Henriot πιστεύει ότι ένας κανονισμός για τη δέουσα επιμέλεια θα πρέπει να βασίζεται σε ισχυρούς ορισμούς που θα καθορίζουν τι ορίζεται ως αποψίλωση. Έτσι, οι εταιρείες θα κατανοούν με σαφήνεια τι πρώτες ύλες ή προϊόντα επιτρέπεται να προμηθευτούν, αυξάνοντας τις πιθανότητες να μειωθεί αποτελεσματικά ο ρόλος τους στην καταστροφή του περιβάλλοντος. «Η δέουσα επιμέλεια πρέπει να περιγραφεί επαρκώς, έτσι ώστε η κάθε εταιρεία να κατανοήσει πραγματικά τις νέες ευθύνες που θα έχει», δήλωσε η ίδια, προσθέτοντας ότι δεν μπορούν να υπάρχουν περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες.
Απόδοση ευθυνών
Το επόμενο νομικό πεδίο εστίασης σχετίζεται με τον καθορισμό των υπόλογων, εάν ένα προϊόν βρίσκεται να έχει σχέση με την αποψίλωση ή την υποβάθμιση των δασών. «Αποδέκτης των κυρώσεων θα πρέπει να είναι ο φορέας που διαθέτει το προϊόν στην αγορά» ξεκαθαρίζει η Henriot, εξηγώντας ότι μια επιχείρηση θα πρέπει να διεξάγει τη δέουσα επιμέλεια σε όλο το φάσμα των εισαγωγών της.
Επιπλέον, η ίδια θεωρεί ότι και ο χρηματοπιστωτικός τομέας θα πρέπει να υπόκειται σε παρόμοιες νομικές υποχρεώσεις, όταν χρηματοδοτεί επιχειρήσεις αγροδιατροφικών προϊόντων.
Στόχος του ClientEarth είναι να δημιουργήσει μια τάση που θα ενθαρρύνει τις αγροδιατροφικές επιχειρήσεις να αποφεύγουν τη διάθεση στην ενιαία αγορά προϊόντων που σχετίζονται με την αποψίλωση, ενώ επίσης θα διασφαλίζει ότι όσοι χρηματοδοτούν τον κλάδο δεν θα υποστηρίζουν εταιρείες που συνδέονται με την καταστροφή του περιβάλλοντος ή παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πόσο βαρύς, όμως, θα πρέπει να είναι ο πέλεκυς της δικαιοσύνης; Ορισμένες περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η Greenpeace, ζητούν πλήρεις απαγορεύσεις για επώνυμα προϊόντα, που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες. Οι πιο μετριοπαθείς προτιμούν βαριά πρόστιμα, ενώ ορισμένες επιχειρήσεις ζητούν να ασκηθεί μεγαλύτερη πίεση στις τρίτες χώρες.
Σε κάθε περίπτωση, το έργο της Κομισιόν θα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Κι αυτό, γιατί καλείται να εξισορροπήσει την ανάγκη προστασίας των δασών με την οικονομική σταθερότητα διάφορων τομέων αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ, που εξαρτώνται από τις εισαγωγές υψηλού κινδύνου αποψίλωσης, όπως η σόγια για την παρασκευή ζωοτροφών.
