γράφει ο Δρ Θ. Γιτσόπουλος,
ερευνητής, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ
Η Γεωργία Συντηρήσεως (ΓΣ) είναι μία τεχνική καλλιέργειας και κατεργασίας του εδάφους που τα τελευταία χρόνια κερδίζει συνεχώς όλο και περισσότερο ενδιαφέρον και στηρίζεται σε τρεις πυλώνες:
α) Αποφυγή αναστροφής εδάφους και ελαχιστοποίηση της διατάραξής του.
β) Εφαρμογή αμειψισποράς.
γ) Συνεχής κάλυψη της επιφάνειας του εδάφους σε ποσοστό όχι μικρότερο του 30% με φυτά εδαφοκάλυψης ή με φυτικά υπολείμματα προηγούμενης καλλιέργειας.
Η ΓΣ μπορεί να εφαρμοστεί με:
α) Μηδενική κατεργασία εδάφους (ακατεργασία), κατά την οποία δεν επεμβαίνουμε καθόλου στο έδαφος από τη συγκομιδή της προηγούμενης καλλιέργειας μέχρι τη σπορά της επόμενης.
β) Μειωμένη κατεργασία εδάφους, κατά την οποία είτε δεν εφαρμόζουμε αναστροφή του εδάφους (άροση), αλλά μπορούμε να εφαρμόσουμε δισκοσβάρνα και σε ορισμένες περιπτώσεις καλλιεργητή, είτε εφαρμόζουμε κατεργασία του εδάφους πάνω σε λωρίδες (γραμμές) σποράς (strip tillage), ως επί το πλείστον στις ανοιξιάτικες καλλιέργειες.
Τα οφέλη εφαρμογής της ΓΣ αφορούν:
α) Το έδαφος (εξοικονόμηση εδαφικής υγρασίας, περιορισμός διάβρωσης, βελτίωση γονιμότητας, αύξηση βιοποικιλότητας, διατήρηση ή αύξηση οργανικής ουσίας, βελτίωση στράγγισης και αερισμού).
β) Το περιβάλλον (μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, περιορισμός των επιπτώσεων από ραγδαία καιρικά φαινόμενα.
γ) Τον παραγωγό (περιορισμός κατανάλωσης καυσίμου και εργασίας, μείωση των εισροών σε αγροεφόδια, μείωση των αποσβέσεων του γεωργικού εξοπλισμού, έγκαιρη εκτέλεση των εργασιών στο χωράφι, σταθερότερο ή υψηλότερο εισόδημα). Ιδιαίτερα οι τιμές των καυσίμων, ο περιορισμός εκτέλεσης εργασιών και ο μετριασμός των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αποτελούν ισχυρό κίνητρο για την υιοθέτηση της ΓΣ
Τα σημεία-κλειδιά για σωστή σπορά
Ωστόσο, στην εφαρμογή της ΓΣ, είτε εφαρμόζοντας μηδενική είτε μειωμένη κατεργασία, υπάρχουν κάποια στοιχεία στα οποία οι παραγωγοί πρέπει να δείξουν ιδιαίτερη προσοχή για να επιτύχουν σωστή σπορά. Αυτά είναι τα εξής:
1) Επιλογή ειδικής σπαρτικής μηχανής:
Η σπαρτική μηχανή που έχει τη δυνατότητα εφαρμογής σποράς πάνω σε χλωρά ή νεκρά φυτικά υπολείμματα είναι απαραίτητη. Σκοπός της είναι να κόψει τα φυτικά υπολείμματα, να ανοίξει το κανάλι σποράς, να τοποθετήσει τους σπόρους στο σωστό βάθος, αποτρέποντας παράλληλα την είσοδο φυτικών υπολειμμάτων και να το κλείσει.
Για να επιτύχει όλα αυτά, η ειδική σπαρτική είναι εφοδιασμένη είτε με δίσκους, είτε με υνιά κοπής των φυτικών υπολειμμάτων. Υπενθυμίζεται ότι το κύριο εξάρτημα κάθε σπαρτικής για το άνοιγμα του καναλιού σποράς μπορεί να είναι:
α) Μονός δίσκος υπό μικρή ή μεγάλη γωνία κλίσης. Η μηχανή αυτή είναι κατάλληλη για εδάφη με πολλά φυτικά υπολείμματα.
β) Διπλός δίσκος: Δύο δίσκοι τοποθετημένοι, έτσι ώστε μπροστά να εφάπτονται, ενώ πίσω όχι, σε γωνία περίπου 10ο. Η σπαρτική μηχανή με αντοχή σε πετρώδη εδάφη, που όμως προκαλεί μεγαλύτερη διατάραξη εδάφους από την προηγούμενη.
γ) Υνί για το άνοιγμα του αυλακιού αντί για δίσκο.
Οι δίσκοι είναι πιο δημοφιλείς, διότι προσφέρουν μεγαλύτερη απόδοση κοπής, λιγότερη κατανάλωση, δεν μαζεύουν (μπλοκάρουν) τα φυτικά υπολείμματα. Μηχανές, όμως, με νύχι προτιμώνται σε αγρούς με λιγότερα φυτικά υπολείμματα, με πιο βαρύ (σκληρότερο) ή πετρώδες έδαφος. Αυτές οι σπαρτικές προκαλούν λιγότερη συμπίεση εδάφους, είναι πιο φτηνές και μπορούν να σπείρουν καλύτερα σε υγρά εδάφη. Τα προβλήματα που δημιουργούνται κατά τη σπορά με μηδενική ή μειωμένη κατεργασία εδάφους είναι συνήθως τα παρακάτω:
● Συγκέντρωση πολλών φυτικών υπολειμμάτων στα υνιά σποράς και μπλοκάρισμα αυτών.
● Δυσκολία κοπής και απομάκρυνσης των φυτικών υπολειμμάτων, με αποτέλεσμα ο σπόρος να παραμένει στην επιφάνεια του εδάφους.
● Μπλοκάρισμα του καναλιού σποράς με τα φυτικά υπολείμματα.
● Το αυλάκι σποράς δεν κλείνει, ή ο σπόρος δεν έχει έρθει σε καλή επαφή με το έδαφος
Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε αποτυχία σποράς. Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα εξαρτήματα των μηχανών (τροχοί) που φέρονται μετά τους δίσκους ή τα υνιά και κλείνουν το κανάλι σποράς. Αυτά πρέπει να μην αυξάνουν το βάθος σποράς και να καθαρίζουν το κανάλι σποράς από τα φυτικά υπολείμματα. Σε ορισμένες σπαρτικές, μπορεί να γίνει επιλογή και αντικατάσταση του κατάλληλου τροχού κλεισίματος ανάλογα με την περίπτωση (εδαφική υγρασία, καλύτερη επαφή του σπόρου με το έδαφος κ.ά.).
Άλλα σημαντικά στοιχεία που έχουν σημασία για επιτυχή σπορά είναι η πίεση που ασκείται από τον δίσκο κοπής προς το έδαφος, αν η μηχανή είναι περισσότερο κατάλληλη για μειωμένη ή για μηδενική κατεργασία εδάφους, αν μπορεί να σπείρει πάνω σε ζωντανά φυτικά υπολείμματα, η απαιτούμενη ταχύτητα κίνησης κατά τη σπορά, αν υπάρχει η δυνατότητα σποράς σε δύο διαφορετικά βάθη, αν παρέχεται δυνατότητα εφαρμογής λιπάσματος σε διαφορετικό βάθος ή σε απόσταση από τον σπόρο και η απαιτούμενη ιπποδύναμη που πρέπει να έχει ο γεωργικός ελκυστήρας.
Όλα αυτά θα πρέπει να εκτιμώνται σε συνδυασμό με τον αριθμό και το μέγεθος των αγροτεμαχίων που έχει να διαχειριστεί ο παραγωγός, καθώς και με τα χαρακτηριστικά του εδάφους αυτών. Βαριά εδάφη που νεροκρατούν ενδεχομένως να μην είναι κατάλληλα για την εφαρμογή της ΓΣ λόγω προβλημάτων κατά τη σπορά.
2) Διαχείριση φυτικών υπολειμμάτων: Η σπορά πάνω σε φυτικά υπολείμματα βασίζεται στο εξάρτημα κοπής της μηχανής, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επιπλέον, όμως, και η διαχείριση των φυτικών υπολειμμάτων παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία σποράς. Οι παραγωγοί πρέπει να προσέξουν τα παρακάτω:
● Ποσότητα φυτικών υπολειμμάτων: Τα φυτικά υπολείμματα δεν θα πρέπει να είναι λίγα σε ποσότητα, γιατί τότε δεν θα επωφεληθούμε των πλεονεκτημάτων εφαρμογής της μειωμένης ή μηδενικής κατεργασίας. Όμως, επίσης, τα φυτικά υπολείμματα δεν θα πρέπει να είναι πολλά, διότι τότε θα επηρεάσουν τη σπορά της επόμενης καλλιέργειας.
Φυτικά υπολείμματα καλαμιάς σιτηρών ποσότητας 50 kg/στρ. δεν χρειάζονται περαιτέρω διαχείριση, ποσότητα όμως 100-400 kg/στρ. απαιτούν τεμαχισμό με καταστροφέα, ενώ ποσότητα 500-700 kg/στρ. φυτικών υπολειμμάτων απαιτεί απομάκρυνση μέρους της από τον αγρό για να μη δημιουργηθούν προβλήματα κατά τη σπορά. Φυτικά υπολείμματα που προέρχονται από σιτηρά αποικοδομούνται με πιο αργό ρυθμό συγκριτικά με τα φυτικά υπολείμματα που προέρχονται από ψυχανθή.
● Υγρασία φυτικών υπολειμμάτων: Για να κοπούν τα φυτικά υπολείμματα και για επιτυχή σπορά, πρέπει αυτά να έχουν μικρό ποσοστό υγρασίας. Επομένως, επιτυχημένη σπορά πάνω σε φυτικά υπολείμματα γίνεται όταν αυτά είναι όσο το δυνατόν πιο ξερά.
● Τρόπος και χρόνος καταστροφής (τερματισμού) των φυτικών υπολειμμάτων: Όταν πριν από την καλλιέργειά μας έχουμε εγκαταστήσει φυτό εδαφοκάλυψης, π.χ. βίκο ή σίκαλη πριν από καλαμπόκι, για αύξηση του αζώτου του εδάφους ή τον περιορισμό των ζιζανίων, αντίστοιχα, η συνήθης πρακτική για τον τερματισμό του είναι η εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου glyphosate.
Εναλλακτικά, μπορεί να εφαρμοστεί καταστροφέας σε συνδυασμό με πολύδισκο, όταν πρόκειται για μειωμένη κατεργασία. Σε άλλες περιπτώσεις μηδενικής κατεργασίας, μπορεί να εφαρμοστεί μηχανική καταστροφή (συνδυαστικά ή όχι με glyphosate) των φυτών με ειδικό κύλινδρο, που προκαλεί σπάσιμο και τεμαχισμό των φυτών.
Στην περίπτωση αυτή, το κυλίνδρισμα πρέπει να γίνεται παράλληλα με τις γραμμές σποράς της επόμενης καλλιέργειας. Ο τερματισμός των φυτών εδαφοκάλυψης, ανεξάρτητα από τον τρόπο καταστροφής τους, συστήνεται να γίνεται περίπου 15 ημέρες πριν από τη σπορά της επόμενης καλλιέργειας. Σπορά νωρίτερα ενδεχομένως να επιφέρει αρνητικές συνέπειες λόγω αλληλοπάθειας των υπολειμμάτων στην επόμενη καλλιέργεια, ενώ σπορά περισσότερο από 15 ημέρες από τον τερματισμό της καλλιέργειας εδαφοκάλυψης ενδεχομένως να οδηγήσει σε αποικοδόμηση των φυτικών υπολειμμάτων, ιδιαίτερα αν πρόκειται για ψυχανθές.
Τα παραπάνω αποτελούν, μεταξύ άλλων, κύρια στοιχεία και πρέπει να συνεκτιμώνται για την επιτυχή σπορά, όταν εφαρμόζεται η ΓΣ. Απαραίτητη βέβαια είναι η δημιουργία και η εφαρμογή πλάνου αμειψισποράς σε συνδυασμό με την εφαρμογή μειωμένης ή μηδενικής κατεργασίας εδάφους.
Στο πλαίσιο αυτό επιβάλλεται η συνεργασία μεταξύ παραγωγών, γεωτεχνικών και επιστημόνων, με σκοπό την αρτιότερη εφαρμογή της ΓΣ. Τα τελευταία τρία χρόνια εκπονείται ευρωπαϊκό έργο (www.camamed.eu) από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ που στοχεύει σε επισημάνσεις όπως αυτές του παρόντος άρθρου.
