Έξι στα δέκα ευρώ που εισπράττει ο μέσος Ευρωπαίος αγρότης από την πώληση της παραγωγής του κατευθύνονται στην απόκτηση εισροών. Τα ποσά αυτά αθροίζονται στα 250 δισεκατομμύρια, ή πέντε φορές την αξία των αγροτικών ενισχύσεων της ΕΕ.
Είναι, συνεπώς, προφανείς οι λόγοι, για τους οποίους οι συνεταιριστικές οργανώσεις και άλλες επιχειρήσεις, στις οποίες συμμετέχουν αγρότες, έχουν αναπτύξει έντονη δραστηριότητα στους κλάδους των εισροών, τόσο στην ΕΕ όσο και σε άλλες χώρες, όπως στις ΗΠΑ. Με βάση τα στοιχεία της ευρωπαϊκής συνεταιριστικής οργάνωσης COGECA, για παράδειγμα, υπάρχουν χώρες-μέλη όπου οι επιχειρήσεις των αγροτών ελέγχουν πάνω από τη μισή αξία των εισροών. Με την παρέμβαση αυτή, ενισχύουν τη θέση των μελών τους με δύο τρόπους. Αφενός συγκεντρώνουν τη ζήτηση των εφοδίων και των υπηρεσιών, δημιουργώντας οικονομίες κλίμακος και μείωση του κόστους παραγωγής. Αφετέρου, δημιουργούν τις προϋποθέσεις εισαγωγής και διάδοσης καινοτόμων τεχνολογιών, ενσωματώνοντας αυξημένη προστιθέμενη αξία στην παραγωγή τους.
Μεγάλοι πρωταγωνιστές
Όπως απεικονίζεται στο σχετικό διάγραμμα και στον πίνακα, οι αγρότες σε Ευρώπη και ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει επιχειρήσεις τεράστιας εμβέλειας. Κατ’ αρχάς, στην ΕΕ, οι δέκα μεγαλύτεροι συνεταιριστικοί όμιλοι είχαν κύκλο εργασιών το 2013 από 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ στην περίπτωση της Agrofirm, που προσφέρει πολλά προϊόντα και υπηρεσίες στα μέλη της, έως 15,9 δισεκατομμύρια ευρώ στην περίπτωση της BayWa, που αποτελεί εταιρεία παγκόσμιας εμβέλειας στις προμήθειες εφοδίων, εξοπλισμού και τεχνικής υποστήριξης.
Οι όμιλοι αυτοί προέρχονται από τις χώρες-μέλη που έχουν ισχυρή παράδοση και παρουσία στη συνεταιριστική δραστηριότητα ευρύτερα. Πιο συγκεκριμένα, τρεις προέρχονται από τη Γερμανία, δύο από τις Δανία, Γαλλία, Ολλανδία και μία από την Αυστρία.
Σε περίοδο ύφεσης και αγροτικής κρίσης, εμφανίζουν ιδιαίτερα θετικά οικονομικά αποτελέσματα. Επιπλέον, όπως απεικονίζεται στο σχετικό διάγραμμα, σχεδόν όλες αυξάνουν τον κύκλο εργασιών τους, με μοναδική εξαίρεση την ολλανδική ForFarmers. Ωστόσο, έκτοτε, και μέσα από διαδικασίες εξαγορών, η ForFarmers έχει αναδειχθεί σήμερα στη μεγαλύτερη επιχείρηση κάθε νομικής μορφής ζωοτροφών της Ευρώπης, διαθέτοντας 42 μονάδες ζωοτροφών βοοειδών, χοίρων, πουλερικών και ιχθυοκαλλιεργειών.
Δύο σπουδαία ευρωπαϊκά παραδείγματα
Ο γίγαντας
Η γερμανική Bay Wa αποτελεί πολυμετοχικό όμιλο, ενώ είναι εισηγημένη στο γερμανικό χρηματιστήριο. Εκτός των εισροών, δραστηριοποιείται και στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων (δέκατη στον κόσμο), στις κατασκευές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υλικών. Διαθέτει θυγατρικές επιχειρήσεις σε πολλές χώρες. Παράγει, συσκευάζει ή διακινεί λιπάσματα, φυτοφάρμακα, πολλαπλασιαστικό υλικό, ζωοτροφές, κτηνιατρικά φάρμακα.
Αποτελεί τον μεγαλύτερο προμηθευτή μηχανημάτων και εξοπλισμού γεωργίας, κτηνοτροφίας και δασών διεθνώς, αρκετά εκ των οποίων κατασκευάζονται από θυγατρικές εταιρείες που έχει εξαγοράσει ή είναι μέτοχος. Πολλά από αυτά διατίθενται και στην ελληνική αγορά. Το 2013, ο κύκλος εργασιών άγγιξε τα 16 δισ. ευρώ, αυξημένος κατά 67% σε σχέση με το 2011.
Και η… μικρομεσαία
Η Danish Agro είναι συνεταιριστική επιχείρηση 10.500 αγροτών. Παράγει και διακινεί σύνθετες ζωοτροφές, πρόσθετα ζωοτροφών και βιταμίνες, λιπάσματα, προϊόντα φυτοπροστασίας, σπόρους και πολλαπλασιαστικό υλικό, προϊόντα ενέργειας, ενώ αγοράζει και την παραγωγή μελών της.
Διαθέτει 60 υποκαταστήματα στη Δανία, οκτώ εργοστάσια ζωοτροφών, τρία επεξεργασίας σπόρων. Την τελευταία περίοδο, έχει επεκταθεί και στη διάθεση προϊόντων κηποτεχνίας, αγροτικής παραγωγής και οικοτεχνίας, με την ίδρυση 20 ειδικών καταστημάτων.
Αποτελεί τη μητρική εταιρεία 100 εξειδικευμένων θυγατρικών εταιρειών που εδρεύουν στη Δανία και σε πολλές άλλες χώρες. Ο κύκλος εργασιών το 2013 ανήλθε στα 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ, με ετήσιους ρυθμούς αύξησης 30% περίπου, ενώ κατατάσσεται στην έκτη θέση των ευρωπαϊκών συνεταιριστικών οργανώσεων με κριτήριο τον κύκλο εργασιών στις αγροτικές εισροές.
ΗΠΑ
Παρόμοια εικόνα εμφανίζουν και οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις στις ΗΠΑ. Όπως απεικονίζεται στον σχετικό πίνακα, και σε αντίθεση με ό,τι πολλοί πιστεύουν, οι δέκα μεγαλύτερες επιχειρήσεις, αν και συνήθως εκτός των εισροών δραστηριοποιούνται και στην αγροδιατροφή, αποτελούν μεγάλα παραγωγικά μεγέθη. Για παράδειγμα, η δέκατη οργάνωση του πίνακα έχει κύκλο εργασιών 1 δισ. δολάρια, ενώ η πρώτη που δραστηριοποιείται στις εισροές, δημητριακά, τρόφιμα, αγγίζει τα 43 δισ. δολάρια, δηλαδή τέσσερις φορές περίπου την αξία της αγροτικής παραγωγής της Ελλάδας.
Σε κάθε περίπτωση, η παρέμβαση των οργανώσεων στις εισροές είναι σημαντική, καθώς ανέρχεται στα 93 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 38% του συνολικού κύκλου εργασιών των αμερικανικών συνεταιρισμών. Η παροχή προϊόντων ενέργειας είναι ο κυρίαρχος τύπος εισροής (42%), ενώ ακολουθούν τα λιπάσματα (18%), οι ζωοτροφές (15%), τα προϊόντα φυτοπροστασίας (12%), οι σπόροι (6%) και άλλα προϊόντα και υπηρεσίες(1).
Η προοπτική
Οι κλάδοι των αγροτικών εισροών χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση. Μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που μάλλον υποβαθμίζει τα δεδομένα, υπολογίζει ότι οι πέντε μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κάθε υποκλάδου ελέγχουν στην Ευρώπη τους μισούς σπόρους, το 16% των ζωοτροφών, το 70% περίπου της ενέργειας, το 21% των λιπασμάτων και πάνω από το 80% των φυτοφαρμάκων(2).
Η συνεταιριστική δράση διεξάγεται σε ένα έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Το γεγονός αυτό αιτιολογεί τη συγκέντρωση που παρατηρείται και στο εσωτερικό του συνεταιριστικού οικοδομήματος. Τα τελευταία χρόνια, τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ, οι μεγαλύτερες δομές ισχυροποιούνται, σε αντίθεση με τις μικρότερες που συχνά εξαγοράζονται ή συγχωνεύονται με άλλες. Το φαινόμενο αυτό καταδεικνύει, επίσης, την προσαρμοστικότητα και την αντοχή των συνεταιριστικών δομών σε περίοδο ύφεσης και παραγωγικής ανασυγκρότησης.
Η Ελλάδα
Η αξία των αγορών των εισροών στην Ελλάδα ανέρχεται στα πέντε δισ. ευρώ. Η δημιουργία της Ενιαίας Αγοράς και η απομάκρυνση του Δημοσίου από τη διακίνηση και τον έλεγχο κάποιον εισροών στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχαν ως αποτέλεσμα και τη σταδιακή περιθωριοποίηση της συνεταιριστικής παρέμβασης. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η ΠΑΣΕΓΕΣ και άλλοι αντίστοιχοι κεντρικοί φορείς απέτυχαν πλήρως να παρακολουθήσουν και να προσαρμοστούν στα δεδομένα εκείνα.
Σήμερα, ο ρόλος των συνεταιρισμών είναι ιδιαίτερα περιορισμένος, παρά το γεγονός ότι οι σοβαρές προσπάθειες, όπου αυτές γίνονται, οδηγούν σε ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα. Η παρέμβαση του ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού, για παράδειγμα, στη διακίνηση εισροών και στην παροχή καλλιεργητικών συμβούλων υπολογίζεται ότι μειώνει το κόστος κατά 20% περίπου. Σοβαρά παραγωγικά και επιχειρηματικά αποτελέσματα έχει, επίσης, η παραγωγή πατατόσπορου από τον ΑΚΣ Αρκαδίας.
Μία συστηματική παρέμβαση ευρείας κλίμακας από τις οργανώσεις των αγροτών αποτελεί για πολλούς αναγκαιότητα. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Για παράδειγμα, ο συνεταιρισμός της Δανίας που αναφέρεται ιδρύθηκε το 1901. Ωστόσο, τα κενά και οι στρεβλώσεις κάποιων υποκλάδων, η έλλειψη επιχειρηματικότητας σε κάποιους από αυτούς, η αξιοποίηση υφιστάμενων δικτύων και, πρωτίστως, η εμπειρία του συνεταιριστικού οικοδομήματος της υπόλοιπης Ευρώπης μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες και να ανατρέψουν τα δεδομένα.
(1) USDA, 2016, Rural Cooperatives
(2) EP, 2015 Overview of the Agricultural Inputs Sector in the EU
